Opinie | Hamas heeft feitelijk deze oorlog al gewonnen

Toen in september 2001 twee vliegtuigen zich in de Twin Towers op Manhattan boorden, waren we allemaal Amerikanen, toen in 2015 terroristen redactieleden van Charlie Hebdo neermaaiden was het bon ton je te tooien met de tekst ‘Je suis Charlie’ en toen op 24 februari 2022 de tanks van Poetin optrokken naar Kyiv waren we allemaal Oekraïners, althans de meesten van ons. Betrokkenheid is ook een accessoire, moraal tevens een geste. Ingewikkelder ligt het met het Israëlisch-Palestijnse conflict. Zijn we Israëliër of Palestijn? Dat hangt soms af van de identiteit van betrokkene – er zijn Joodse antizionisten die het vuur van de ware bekeerling hebben – maar heeft uiteraard ook met politieke voorkeur te maken.

De regeringsleiders in het Westen hebben doorgaans een voorkeur voor Israël, om strategische (Amerika) of historische redenen (Duitsland). De straat in het Westen blijft verdeeld, al gaan er stemmen op op sociale media om zowel Israëlier als Palestijn te zijn; wie echt betrokken wenst te zijn moet lenig zijn. De waarlijk geëngageerde is een slangenmens.

Dit morele theater heeft ook minder onschuldige kanten: islamofobie, antisemitisme. En er bestaat de boekhoudkundige betrokkenheid, de neiging om vermoorde baby’s tegen elkaar weg te strepen. Dat morele theater laat ik graag aan mij voorbijgaan, deze perversie is niet aan mij besteed. Hooguit kan worden opgemerkt dat in dit theater bijvoorbeeld de Armeniërs niet het voorrecht hebben, voor zover dat het woord is, in de spotlight te staan, zodat de enclave Nagorno-Karabach zonder geruzie in de Europese en Amerikaanse middenklasse kan worden ontmanteld. Om mij onduidelijke redenen wenst niemand een Armeniër te zijn.

Falen

President Biden noemde de aanval van Hamas „de dodelijkste dag voor de Joden sinds de Holocaust”. Hij heeft gelijk, de aanval kan het best worden vergeleken met een grootschalige pogrom. Het feit dat Hamas een aanval uitvoerde op grondgebied dat sinds 1948 bij Israël hoort, dat dus door de internationale gemeenschap niet als bezet wordt gezien, en dat burgers op grote schaal zijn afgeslacht, maken (eens te meer) duidelijk dat voor Hamas elke Israëlische burger, ook een baby, een soldaat is. Het doel is het verdwijnen van Israël an sich. Hoe Hamasstrijders, maar ook de westerse belijders van het antikolonialisme, dat precies voor zich zien, wetend dat Israël atoomwapens heeft, is mij een raadsel. Misschien dat de Israëliërs die terugkeren naar Europa de atoomwapens in hun rugzak meenemen. Een mooi onderwerp voor speculatieve fictie.

Lange rapporten en dikke boeken zullen binnenkort worden volgeschreven over het falen van de Israëlische geheime diensten, waardoor de aanval van Hamas tot zulke rampzalige proporties kon uitgroeien. Overigens faalde ook het Israëlische leger. Volgens een reconstructie in The New York Times ontdekten de geheime diensten zaterdagochtend 7 oktober ongebruikelijke activiteiten in Gaza. Israëlische soldaten werden gewaarschuwd maar het bericht werd niet ontvangen of niet gelezen. De kibboets Kfar Aza moest vervolgens zeker twintig uur wachten op bevrijding. Net als in de oorlog van 2006 met Hezbollah kon de Israëlische landmacht veel verwachtingen niet waarmaken.

Natuurlijk is dit ook het falen van Benjamin Netanyahu, een van de slechtste premiers die Israël ooit heeft gehad, maar de arrogantie en overmoed van geheime diensten en leger spelen een minstens zo grote rol. Men was overtuigd geraakt dat superieure technologie – de Israëlische spionagesoftware Pegasus is over de hele wereld verkocht, ook aan landen die het niet zo nauw nemen met mensenrechten – en een uitgebreid netwerk van informanten in Gaza zouden volstaan om geen enkele dreiging van Hamas over het hoofd te zien. De overtuiging de beste te zijn is even gevaarlijk als aanlokkelijk.

Lees ook: ‘Voor Hamas was het nu of nooit’

Het beste leger in het Midden-Oosten

De gemakzucht werd verder in de hand gewerkt door een tweede misvatting. Zowel de politieke leiding in Jerusalem – Netanyahu had zich omringd met veelal incapabele ministers – als de leiding van de geheime diensten twijfelde er niet aan dat de top van Hamas de status quo van 6 oktober zou koesteren. Die top leidt gedeeltelijk een aangenaam leven buiten Gaza. Deze veronderstelling gaat ook op voor de elite van de Palestijnse Autoriteit die in Ramallah in de Westelijke Jordaanoever een betrekkelijk aangenaam leven leidt. Zorg ervoor dat mensen iets te verliezen hebben en ze houden zich koest. Niet altijd.

Tegelijkertijd zijn er wel degelijk enkele alarmbellen afgegaan. De legerleiding zou Netanyahu gewaarschuwd hebben dat de protesten tegen zijn voorgenomen juridische hervormingen (reservisten die niet meer kwamen opdagen voor herhalingsoefeningen) het leger verzwakten. Misschien dat Hamas nu tot de aanval overging omdat het Israël inschatte als verzwakt en verdeeld.

Hoe dan ook, met relatief goedkope drones en simpele maatregelen (niet telefoneren) wisten de leiders van Hamas het beste leger in het Midden-Oosten te verrassen. Dat zoiets mogelijk is, hoefde niemand te verbazen. De Taliban slaagden er na twintig jaar in het sterkste leger ter wereld te verdrijven uit Afghanistan. De Amerikaanse oorlog in Irak eindigde na een snelle overwinning in een langzame nederlaag.

Vermoedelijk is het ‘succes’ van de aanval groter dan de leiders van Hamas hadden verwacht

Feitelijk is dit ook de les van de Vietnamoorlog: wie bereid is mensenlevens tot in het oneindige op te offeren kan verder met beperkte middelen een schijnbaar superieur leger verslaan.

Maar Amerika vocht noch in Vietnam noch in Irak of Afghanistan op eigen grondbied. Het Israëlisch-Palestijnse conflict is zoals de schrijver Amos Oz zei een conflict over „onroerend goed”: wat is van mij, wat is van jou. Daardoor zal elk conflict voor beide partijen al snel aanvoelen als een existentiële kwestie, hoeveel analisten ook beweren dat de aanval van 7 oktober geen existentiële bedreiging was voor Israël.

Geschiedenis van Hamas

Voor een beter begrip een korte geschiedenis van Hamas. Hamas is een van de vele takken aan de boom van de Moslimbroederschap. In de jaren tachtig bood Israël nog ondersteuning aan Hamas in de hoop zo Fatah (de belangrijkste partij binnen de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO)) te verzwakken. Een terugkerend patroon: Amerika steunde de moedjahedien in Afghanistan om enkele decennia later tegen de moedjahedien te vechten.

Begin deze eeuw kende de Gazastrook zo’n twintig Israëlische nederzettingen. Met de implosie van de Oslo-akkoorden werden op initiatief van premier Sharon in 2005 de nederzettingen opgedoekt, waarna er een kleine Palestijnse burgeroorlog losbrak. Hamas kreeg uiteindelijk het bestuur over Gaza in handen, terwijl Fatah controle bleef houden over delen van de Westelijke Jordaanoever. Of de Israëlische blokkade van Gaza vooral te wijten is aan Hamas en zijn militaire activiteiten of aan het beleid van diverse Israëlische regeringen die een tweestaten-oplossing wilden saboteren, daarover lopen de meningen uiteen.

Zeker is dat de tweedeling Hamas-Palestijnse Autoriteit door opeenvolgende Israëlische regeringen toegejuicht werd omdat iedere Palestijnse tweedeling de stichting van een Palestijnse staat verder uit het zicht duwt.

Sinds het presidentschap van Bill Clinton (1993-2001) is er geen enkele serieuze poging gedaan het vredesproces weer op gang te brengen. De hoofdrolspelers in Israël vonden dat prima, men dacht vrede te kunnen sluiten met de Emiraten, met Bahrein, uiteindelijk ook met Saoedi-Arabië, Palestijnen waren daardoor niet meer nodig. Voor zover het gissen is waarom Hamas tot de aanval overging is dit een belangrijke reden: laten voelen dat de Palestijnen niet irrelevant zijn.

Lees ook dit opiniestuk: Verleen Hamas een vrije aftocht en bescherm achtergebleven Palestijnen

Terugkeer naar status quo?

Hoe verder? Hamas heeft feitelijk deze oorlog al gewonnen. Hamas heeft aangetoond dat Israël niet onaantastbaar is. Vermoedelijk is het ‘succes’ van de aanval groter dan de leiders hadden verwacht.

De militaire doctrine van het Israëlische leger bestond eruit om grootschalige oorlogen te vermijden en vooral kleine ‘operaties’ uit te voeren, die bij voorkeur niet geïnitieerd waren door de vijand. Het bevroren conflict moest bevroren blijven. Die doctrine ligt in gruzelementen. Het Israëlische leger handelt nu vanuit zwakte, ook omdat het daadwerkelijk zwak is gebleken. De omvang van de mobilisatie en het grondoffensief zijn symptomen van deze zwakte.

Doel is nu het afschrikkend imago te herstellen. Die afschrikking komt er in de praktijk op neer dat voor elk Israëlisch slachtoffer vijf of tien of vijftien keer zoveel Palestijnse slachtoffers dienen te vallen. Men kan zelf de boekhouding doen. Daarnaast zal nog meer infrastructuur in Gaza worden vernietigd. Na een lange en bloedige oorlog, vermoedelijk inclusief grondoffensief, waarbij pogingen zullen worden gedaan gijzelaars te bevrijden, zullen Egypte, Turkije, Qatar onderhandelingen tussen Israël en Hamas, of wat daarvan over is, op gang brengen om tot een wapenstilstand te komen. Veel meer dan een terugkeer naar de status quo van 6 oktober 2023 zit er denk ik niet in. Israël mag beweren Hamas te elimineren, maar er is vooralsnog geen alternatief voor Hamas in Gaza.

Zij die verantwoordelijk waren voor de slachtpartijen van afgelopen zaterdag zullen nog jaren na deze oorlog door de Israëlische geheime diensten worden achtervolgd en gedood – men leze het uitstekende boek van journalist Ronen Bergman, Rise and Kill First.

Of regionale oorlog?

Alles zal anders zijn als Hezbollah besluit mee te doen. Dan zullen delen van Tel Aviv, Haifa, Beiroet en waarschijnlijk ook Damascus vernietigd worden. De schermutselingen aan de Israëlisch-Libanese grens kunnen makkelijk ontsporen en Hezbollah heeft gedreigd met oorlog, mocht het tot een Israëlisch grondoffensief komen.

In zo’n geval is een grote regionale oorlog waarschijnlijk, waarbij ook Iran betrokken kan raken. Netanyahu wil al veel langer Iran aanvallen, om te voorkomen dat het land een atoomwapen in handen krijgt. Sterker nog, hij was zo geobsedeerd door Iran dat hij Gaza vergeten had. Of het Amerikaanse politieke en militaire establishment onder deze omstandigheden alles zal doen om een oorlog met Iran te voorkomen is een open vraag. Het Westen geeft gemengde signalen af over de betrokkenheid van Iran bij de aanval van Hamas.

De Gerald R. Ford Carrier Strike Group, die bestaat uit zes oorlogsschepen, arriveerde al in het oosten van de Middellandse Zee, officieel om te voorkomen dat Hezbollah zich mengt in de strijd. Een min of meer geslaagde provocatie op zee van een kleine militante groep en het Israëlisch-Amerikaanse bondgenootschap heeft een casus belli tegen Iran. Wat begon als slachtpartij in en om Gaza eindigt dan in een kleine wereldoorlog. Al heeft Iran zich nooit voor Palestijnen tot oorlog laten verleiden, alle verbale, financiële en militaire steun ten spijt. Uiteindelijk zijn Palestijnen ook voor Iran slechts een pion op het geopolitieke schaakbord.

Atoombom

Aangezien 7 oktober 2023 al een paar keer vergeleken is met 11 september 2001, een beetje ten onrechte, tot slot nog de opmerking dat Iran en andere landen uit de Amerikaanse invasie van Irak een les hebben getrokken: als je wil dat het imperium je met rust laat, heb je een atoombom nodig.

In wezen is dat ook de les die Oekraïne uit 24 februari 2022 heeft getrokken. Een stervend imperium is immers ook een imperium.

Al een dag na het begin van deze oorlog, deze catastrofe, zei Mark Heller, een onderzoeker die veel heeft gepubliceerd over het Midden-Oosten: „These things tend to get out of control.” Daaraan is weinig toe te voegen.