N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/09/data105485292-837fbf.jpg)
Iedereen is op grond van artikel 1.1a van de Wet Milieubeheer verplicht om voldoende zorg voor het milieu in acht te nemen. Die zorgplicht heeft onder andere betrekking op onze fysieke leefomgeving, de lucht, de bodem, het water, het klimaat en de onderlinge relaties daartussen. Schade aan het milieu dient zo veel mogelijk voorkomen te worden. Als dat niet mogelijk blijkt te zijn, dient de schade zoveel mogelijk beperkt en ongedaan gemaakt te worden. Die verplichting geldt voor iedereen: personen en bedrijven.
De beste en eenvoudigste manier om schade aan het milieu te voorkomen, is het simpelweg niet in het milieu brengen van schadelijke stoffen. Bedrijven blijken hiertoe echter vaak niet in staat of bereid. Er wordt – helaas – dan ook op grote schaal schade toegebracht aan het milieu. De gevolgen daarvan, zoals milieuverontreiniging, klimaatverandering en het uitsterven van dier- en plantsoorten, worden met de dag duidelijker zichtbaar.
Wordt er dan nog wel iets gedaan om de schade aan het milieu te beperken en ongedaan te maken, bijvoorbeeld door zo snel mogelijk de schoonste technieken te gebruiken? Ook dat is bepaald niet het geval. Oude, vervuilende productiemethoden worden zo lang mogelijk gehandhaafd omdat die beter renderen dan nieuwe(re) methodes en schone(re) producten. Bedrijven als Shell, Chevron, Exxon Mobil, Chemours en Tata Steel zijn in dat opzicht exemplarisch.
Vieze productie
Iedereen snapt dat het niet mogelijk is om meteen en volledig van fossiel over te schakelen op duurzame energie. Of van een lineaire naar een circulaire productie. Om de energie- en leveringszekerheid niet in gevaar te brengen, zal de fossiele en vieze productie afgeschaald en de duurzame en schone productie tegelijkertijd opgeschaald moeten worden, als waren het communicerende vaten.
Daarvoor dienen bedrijven uiteraard te investeren in nieuwe installaties en nieuwe, schone en vervangende producten. Maar wel snel, want de natuur legt het loodje en de planeet dreigt onleefbaar te worden voor mens en dier.
Het kapitaal voor die investeringen in schone technologie kan komen uit de operationele winst en vrije reserves. Van goed renderende bedrijven die winst maken of gemaakt hebben door – vaak al langdurig – vervuilend te produceren, kan bij uitstek en bij voorrang verlangd worden dat zij hun volledige winst en vrije reserves gebruiken om te investeren in schone techniek. Zij hebben de fysieke leefomgeving van andere personen (werknemers, leveranciers, afnemers en hun vrienden en familie) namelijk vervuild en aangetast, afbreuk gedaan aan de gezondheid, de levenskwaliteit en leefomgeving van die personen en dus schade toegebracht.
Snel, want de planeet dreigt onleefbaar te worden voor mens en dier
Gebeurt dit ook in de praktijk? Nou, nee. De grote oliemaatschappijen en andere vervuilende bedrijven die megawinsten boeken, investeren niet of nauwelijks in schone technieken. De winst die zij maken, gebruiken zij bijna uitsluitend om nog meer dividend aan hun aandeelhouders uit te keren en voor de inkoop van eigen aandelen om hun eigen beurskoers nog verder op te krikken. En dus niet om de schade aan het milieu zoveel mogelijk te voorkomen of te beperken en de geleden schade te vergoeden.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/08/data101787346-2a313d.jpg)
Het niet investeren in schone technologie – en dus het blijven vervuilen – geschiedt op initiatief van de raad van bestuur, vaak met goedkeuring van de raad van commissarissen en onder luid applaus van de algemene vergadering van aandeelhouders die het dirty dividend gretig incasseert.
Wij voelen allemaal aan dat deze gang van zaken schuurt. De vervuiler betaalt niet maar wordt dik betaald en wentelt nu en in de toekomst de schade af op de maatschappij. Of laat de belastingbetaler ervoor opdraaien als hij na al die dirty dividenduitkeringen straks – al dan niet failliet – geen geld meer heeft om de schade te herstellen en te vergoeden.
Herstel van milieuschade
Ik verdedig daarom de stelling dat vervuilende bedrijven onrechtmatig handelen als zij besluiten tot dividenduitkering en inkoop eigen aandelen en tot uitvoering daarvan overgaan. Zij handelen namelijk in strijd met hun wettelijke zorgplicht en de hun betamende maatschappelijke zorgvuldigheid door financiële middelen aan de onderneming te onttrekken die nu juist ingezet zouden moeten worden ter voorkoming, beperking of herstel van milieuschade. Het belang van de fysieke leefomgeving en de levenskwaliteit en de gezondheid van de daarin wonende, werkende en recreërende personen dient zwaarder te wegen dan het belang van de vervuiler en zijn aandeelhouders om geld te (blijven) verdienen aan vervuilende activiteiten.
Het individuele bedrijfsbelang dient hier te wijken voor het grotere algemene belang van milieu en mens. Aan het fabeltje dat bedrijven alléén bestaan om geld te verdienen, dient een abrupt einde te komen. Voordat die (vervuilende) bedrijven een einde maken aan onze toekomst en die van onze kinderen. Laten we de zorgplicht voor het milieu weer op de juiste waarde schatten.
Praat mee over dit onderwerp en stuur een brief!
Wilt u reageren op een artikel? Stuur via dit formulier een brief (maximaal 250 woorden) naar de opinieredactie van NRC.
