Opinie | Er zit een luchtje aan het geld van de familie Van der Vorm

In 2022 deed een team in opdracht van het Rotterdamse gemeentebestuur onderzoek naar een nieuwe locatie voor het stadsmuseum, Museum Rotterdam. De gedroomde locatie werd in december gepresenteerd: het pand van veevoerbedrijf Provimi op Katendrecht, dat leeg zou komen te staan.

Korte tijd later liet Wim Pijbes, directeur van de filantropische stichting Droom en Daad, weten dat de stichting voor deze locatie ook plannen had: er moest daar een nieuw ‘Danshuis’ komen. Prompt schoof de wethouder voor cultuur, Said Kasmi (D66), de eigen voorkeurslocatie aan de kant. Natúúrlijk mocht de stichting van de gulle familie Van der Vorm hier haar plannen ontwikkelen. Het stadsmuseum, dat de kroonjuwelen van het Rotterdamse erfgoed beheert en al ruim twee jaar dakloos is, zou gewoon opnieuw op zoek gaan naar een locatie. De familie Van der Vorm en ‘schaduwwethouder’ Pijbes werd geen strobreed in de weg gelegd.

Wat hier gebeurde strookt met het beeld dat uit verscheidene onderzoeken oprijst naar de filantropie van een steenrijke familie. De goede doelen krijgen een voorkeursbehandeling in Rotterdam. Zo liet online tijdschrift Vers Beton zien dat de charitatieve stichtingen een eigen adviescommissie hebben die exclusief kan overleggen met gemeenteambtenaren.

Winsten wegsluizen

Uit onderzoek van NRC vorige week, In het spoor van de man van 800 miljoen (17/7), bleek hoe groot de bijdrage aan de stad is waarvoor de rode loper wordt uitgerold: de verschillende stichtingen gelieerd aan de familie Van der Vorm hebben het immense bedrag van 800 miljoen uitgegeven in Rotterdam. Geld dat hoofdzakelijk is verdiend in Nederland, waar op alle mogelijke manieren wordt geprofiteerd van de veiligheid, gezondheidszorg, onderwijs en infrastructuur betaald door de Nederlandse belastingbetaler, maar waar de familie zelf 0 euro aan bijdraagt, omdat ze hun winsten via slimme fiscale constructies wegsluizen naar belastingparadijzen.

Wat levert al dat geld de stad op? Veel nieuwe culturele en maatschappelijke initiatieven. Scholen, tweehonderd woningen voor gevluchte Syriërs. Een prachtig beeld voor het station. Het is inmiddels de vraag welk monumentaal, leegstaand industrieel vastgoed aan het water nog niet is opgekocht door Droom en Daad om er een culturele functie in te vestigen. Rotterdam is zo bezien één gigantische belwinkel geworden voor de familie om aan de voorkant toch nog ‘net’ voor de dag te komen.

Wat dezelfde 800 miljoen ook oplevert: een stad waar niemand kritisch durft te zijn op de macht van het grote geld. Iedereen hoopt dat zijn project of instelling ook eens in aanmerking komt voor een gulle donatie.

‘Volstrekt irrelevant’

Zelfs de gemeente wil de aan de familie gelieerde stichtingen niet voor het hoofd stoten. Zo onthulde NRC dat de standaardprocedure voor een integriteitsonderzoek bij de afdeling vastgoed door hoge ambtenaren is tegengehouden. Het is dezelfde gemeente die niet schroomde om een discriminerend algoritme te gebruiken om mogelijke fraude op te sporen bij Rotterdammers die bijstand ontvangen. Voor de mensen die daardoor getroffen werden was dat zeer ingrijpend. Zij werden niet ontzien.

Het meest gênante is wel het wegduiken van burgemeester Aboutaleb, prominent lid van de sociaal-democratische PvdA, als hij wordt geconfronteerd met de belastingontwijking van de familie die zoveel geld uitgeeft in zijn stad. „Volstrekt irrelevant”, was zijn antwoord. Dezelfde burgemeester stelde een dichtbundel samen voor een stichting van de familie Van der Vorm.

Gevraagd naar de invloed van de familie in de stad maakt Wim Pijbes nu goede sier met de oprechte emoties van Rotterdammers van kleur bij de onthulling van het beeld Moments Contained. Het was dezelfde Pijbes die in de zomer van Black Lives Matter, in 2020, toen er in Bristol een beeld van een slavenhandelaar van de sokkel werd getrokken, nog een foto van een boekverbranding door de Nazi’s twitterde (en later verwijderde), alsof dit een hele normale vergelijking is.

Ook waarschuwt Pijbes in NRC de gemeenteraad met veel dedain: waarom hebben we het eigenlijk over het democratisch gehalte van zijn stichting in een stad waar toch maar 38,3 procent naar de stembus gaat?

Lees ook: In het spoor van de weldoener met 800 miljoen

Macht van het geld

Misschien gaan mensen in Rotterdam niet naar de stembus omdat ze het idee hebben dat hun stem er niet toe doet, in een stad waar sociale woningen worden gesloopt om buurten een ‘betere mix’ te geven. Ze zien dat in dezelfde stad het grote geld wél alles voor elkaar lijkt te krijgen, zelfs als je de belasting ontwijkt. Er is niets zo ondermijnend voor vertrouwen in de democratie als het idee dat je stem alleen meetelt als je geld hebt.

Mag je geld via slimme constructies wegsluizen? Ja, juridisch gezien mag dat. Getuigt het van verantwoordelijk gemeenschapszin? Nee. Hoeveel geld de familie Van der Vorm ook uitdeelt, het blijft geld waar een luchtje aan zit.