Sinds 16 september wordt er aan alle Duitse grenzen gecontroleerd. Nu kunnen we er lang over discussiëren of zoiets zin heeft en of het in overeenstemming is met het Europees recht. Maar één ding staat vast: Duitsland gaat hier zijn eigen weg. Velen zullen hun schouders erover ophalen en wijzen op het feit dat Frankrijk, Griekenland en Italië zelf migranten terugsturen. Maar daarmee komen we niet verder. De Duitse regering zet een stap die in deze vorm nog door geen enkel EU-land is gezet, met uitzondering van het door Viktor Orbán autoritair geregeerde Hongarije. En dat als grootste land van Europa.
Mogelijk zal er aan de Duitse grenzen niet al te veel veranderen, misschien krijgen we niet eens flinke files. Het schandalige van dit besluit zit hem in iets anders: het land dat zichzelf op Europees vlak als modelleerling ziet, heeft kennelijk op geen enkel moment het gesprek met zijn Europese buren gezocht. De Poolse minister-president Donald Tusk wond zich daar nogal over op en noemde het besluit onacceptabel. De Oostenrijkse president Alexander van der Bellen formuleerde het wat vriendelijker: „Ik was enigszins verrast door de ietwat geïmproviseerde wijze waarop Duitsland liet weten het grensregime te wijzigen!”
Bij de rood-geel-groene regering staan de Europese bondgenoten dus niet eens op het netvlies. En dit is helaas geen eenmalig incident. Het is niet voor het eerst dat deze regering vergaande besluiten neemt zonder zelfs maar te denken aan de consequenties die dat voor Europa heeft. Zo kondigde bondskanselier Olaf Scholz begin oktober 2022 op een persconferentie trots zijn inmiddels beruchte Doppelwumms aan. Het betrof een 200 miljard euro omvattend programma dat de energiecrisis moest verlichten. In eigen land kreeg Scholz veel bijval, maar uit andere EU-landen kwam stevige kritiek. Want deze 200 miljard gaf de Duitse economie een door overheidssteun veroorzaakt concurrentievoordeel ten opzichte van haar Europese rivalen. De Doppelwumms was anti-Europees. Dat het Bundesverfassungsgericht, het grondwettelijk hof van Duitsland, de financiering deels nietig verklaarde, verandert niets aan de blindheid van de regering voor het Europees beleid.
Lees ook
Aan de grens van Duitsland: ‘Er is hier geen slagboom meer en die gaat er maandag ook niet zijn. Hoe willen ze dat doen?’
Grootheidswaan
Maar waar komt die blindheid vandaan? De Doppelwumms was de uitkomst van ouderwetse Duitse grootheidswaan, gebaseerd op de misvatting over meer geld te kunnen beschikken dan wie ook. Waar heb je Europa voor nodig als je zelf een dikke portemonnee hebt?
De nu overhaast ingevoerde grenscontroles komen voort uit een paniekreactie op een reëel probleem, te weten illegale migratie. De maatregel komt ook voort uit het feit dat andere Europese landen zich niet houden aan het zogeheten Dublinsysteem, waarin is vastgelegd dat asielaanvragen moeten worden ingediend in het eerste land waar migranten aankomen. Maar al te vaak worden migranten aan de grens gewoon doorgestuurd naar Duitsland.
Ze komen met te veel, te snel en van te ver. Vaak komen de mensen die echt bescherming behoeven niet en er vindt weinig controle plaats. Dat is al jaren bekend. Lange tijd werd ieder die het probleem benoemde verdacht van rechts-extremisme, terwijl het systeem simpelweg niet functioneert. Het is failliet. En dat geeft veel mensen het gevoel dat de politiek geen oplossingen kan of wil vinden.
Tegenwoordig is volgens een in opdracht van Die Zeit uitgevoerde enquête 82 procent van de Duitsers voorstander van migratiebeperking. Let wel, dit zijn diezelfde Duitsers wier kanselier Angela Merkel in 2015 met haar lichtzinnige uitspraak „Wir schaffen das!” de geschiedenisboekjes haalde. Destijds kreeg de kanselier weliswaar geen ongedeelde maar toch wel veel bijval – in elk geval in Duitsland. In de andere landen van de Europese Unie werd met een mengeling van ontzetting en oprechte verbazing toegekeken hoe Duitsland prat ging op zijn eigen generositeit. De pijnlijke geschiedenis van de Duitsers heeft de blik van de buren op het land aangescherpt, en de overdrijving in het Duitse woord Willkommenskultur (welkomstcultuur) ontging hun dan ook niet.
Lees ook
De grens iets meer dicht ‘om de kwaaien’ tegen te houden? Prima, zolang de goedkope koffie maar bereikbaar blijft
Opt-out
De controles aan de Duitse grenzen zullen – zo redeneren de voorstanders – een domino-effect teweegbrengen dat uiteindelijk zal leiden tot beter gecontroleerde EU-buitengrenzen. Die redenering gaat echter voorbij aan het feit dat de rechts-extremistische partijen van Europa mikken op een heel ander domino-effect, waarbij de EU uiteindelijk in puin zal liggen. De door de rechts-extreme Geert Wilders gecontroleerde Nederlandse regering heeft al laten weten een opt-out uit het Europese asielsysteem te willen. Andere Europese regeringen zouden dat voorbeeld kunnen volgen. We krijgen dus mogelijk te maken met een renationalisatie van de Europese migratie- en asielpolitiek. En dat zou blijvende schade kunnen berokkenen aan het kroonjuweel van de EU: de Europese interne markt.
Dit alles speelt slechts enkele maanden nadat de Europese Unie na jarenlange bittere strijd en verhitte debatten overeenstemming bereikte over een Gemeenschappelijk Europees Asiel Systeem (GEAS). Dit systeem zal naar verwachting in 2026 in werking treden, maar de werking ervan valt nu al te betwijfelen. Want ook dit berust op regels die alleen functioneren wanneer iedereen zich aan de afspraken houdt.
De Duitse regering had krachtig op de nieuwe Europese regels kunnen wijzen. Ze had het GEAS, waaraan ze immers zelf een wezenlijke bijdrage heeft geleverd, vurig kunnen verdedigen. Door dat niet te doen, voedt ze het vermoeden dat ze niet gelooft in de beslissingen die ze op Europees niveau heeft genomen; dat ze haar Europese partners al op het moment van goedkeuring diep wantrouwde.
De grootste lidstaat van de Europese Unie geeft dus toe aan nationale belangen. Dat blijft niet onopgemerkt in Europa, en zeker niet zonder gevolgen.
Dit artikel verscheen eerder bij Zeit Online en werd geselecteerd en vertaald in samenwerking met 360 Magazine.
