Opinie | Duitse verkiezingen bepalend voor het lot van Europa

Iedereen die dacht dat de Amerikaanse presidentsverkiezingen de belangrijkste verkiezingen in jaren zouden zijn, heeft zich vergist. Want op de dag dat de uitslag bekend werd, gebeurde er in Europa iets dat veel meer consequenties kan hebben voor Nederland. Tot veler verrassing ontsloeg de Duitse Bondskanselier Olaf Scholz (SPD) zijn liberale minister van Financiën Christian Lindner (FDP) op staande voet. Daarmee maakte hij een eind aan de zogeheten Ampelkoalition, de stoplichtcoalitie van SPD, FDP en Groenen en daarmee werden nieuwe Bondsdagverkiezingen noodzakelijk. De belangrijkste verkiezingen vonden dus niet plaats op 5 november in de VS maar zullen 23 februari 2025 in de Bondsrepubliek worden gehouden.

Als er één land is waar de gevestigde orde wordt getest dan is het Duitsland. Op het spel staat de vraag of de rechtse en linksradicale partijen de politieke agenda kunnen bepalen. Als zij winnen, zijn zij in staat om ook in de grootste economie van Europa de op regels gebaseerde politiek om zeep te helpen. Vooralsnog ziet het er in de peilingen niet naar uit dat de extreemrechtse AfD na de verkiezingen de politieke agenda in de Bondsdag kan bepalen. Spannend wordt vooral of die partij, al dan niet samen met de nieuwe partij BSW van de charismatische Sahra Wagenknecht, een derde van het aantal leden van de Bondsdag kan behalen, waarmee ze belangrijke beslissingen – zoals een grondwetswijziging – kunnen tegenhouden.

Middelpuntvliedende krachten

Hoewel de verkiezingsstrijd uiteindelijk gaat om de gunst van het politieke midden zijn er genoeg middelpuntvliedende krachten die op de Duitse politiek inwerken. Het ligt voor de hand dat zowel Rusland als de VS invloed uitoefenen op deze verkiezingen.

Hoe dan ook heeft de uitslag van deze verkiezingen grote consequenties voor de Europese Unie. Om de dreigende marginalisering van de EU tegen te gaan moeten snel maatregelen worden getroffen. Waar de Amerikaanse economie sinds de Covidcrisis met zeker tien procent is gegroeid, lopen de Europeanen achter de feiten aan.

Volgens het recente rapport van Mario Draghi, de oud-president van de Europese Centrale Bank, over de Europese concurrentiekracht zullen de lidstaten, de EU en het Europese bedrijfsleven gezamenlijk zo’n achthonderd miljard euro per jaar extra moeten investeren in klimaat, innovatie en defensie. Daarbij moeten de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen. Het Draghi-rapport is dus vooral een oproep aan Duitsland om opnieuw ‘het motorblok’ van de Europese economie te worden.


Lees ook

Bondskanselier Olaf Scholz wil doorregeren na val coalitie, oppositie en industrie willen snelle verkiezingen

De Duitse bondskanselier Olaf Scholz na de persconferentie waar hij het ontslag van minister van Financiën Christian Lindner aankondigde

Maar juist Duitsland hecht grote waarde aan de EU als regelgemeenschap die zuinig omgaat met geld. Vooral sinds de kredietcrisis wil Duitsland zelf het goede voorbeeld geven opdat andere lidstaten kunnen worden aangesproken op hun al te ruime begrotingsbeleid. In 2009 werd zelfs in de Grondwet vastgelegd dat het overheidstekort niet groter dan 0,35 procent van het bbp mag zijn; de zogeheten Schuldenbremse. Dat heeft nu al tot grote begrotingsproblemen geleid.

Zoals vaker het geval is wordt de huidige crisis opgelost met recepten uit de vorige crisis. Als Trump opnieuw zijn intrek neemt in het Witte Huis zal de Duitse overheid sowieso meer geld moeten reserveren om Europese belangen veilig te stellen.

Juist daarom zijn de aanstaande Duitse verkiezingen zo cruciaal. Ze gaan eindelijk écht ergens over. Te vaak, zoals ook in de recente Amerikaanse verkiezingen het geval was, heeft links niet aan de kiezer kunnen duidelijk maken wat de doorslaggevende reden is om op hen te stemmen. In Duitsland had de Schuldenbremse een depolitiserend effect ten nadele van de linkse partijen. Maar juist daar komt nu verandering in.

Als er één land is waar de gevestigde orde wordt getest dan is het Duitsland

Inderdaad staan de christen-democraten in de peilingen met een straatlengte voor op de SPD en de Groenen. CDU-kanselierskandidaat Friedrich Merz leunt bij zijn optredens ontspannen achterover, alsof hij alleen nog even een foutloze campagne moet voeren om op het zo vurig gewenste pluche te kunnen landen. Maar de mogelijkheid dat links- of rechts-populistische partijen de verkiezingen winnen bestaat nog steeds.

Ook de sociaal-democraten en de Groenen kunnen nog voor verrassingen zorgen, bevrijd als ze zijn van lastpak Lindner en van zijn liberale FDP. Zij zullen er alles aan doen om de liberalen en de christen-democraten als de hoofdverantwoordelijken voor oude politiek te afficheren. Niet voor niets heeft Olaf Scholz de breuk direct na de Amerikaanse verkiezingen geënsceneerd. Hij stelde Lindner voor het blok om in te stemmen met een verlaging van de stroomprijs voor de industrie, de redding van banen in de auto-industrie, een extra investeringspremie en steun voor Oekraïne.

Achterstallig onderhoud

Daarmee is duidelijk met welke thema’s de kanselier de verkiezingsstrijd wil aangaan. Zowel Scholz als zijn Groene-vicepremier Robert Habeck zullen beklemtonen dat de economie weliswaar slecht draait, maar dat de oorzaak hiervan gezocht moet worden bij decennia van te zuinig CDU-beleid dat geleid heeft tot groot achterstallig onderhoud. Het instorten van de Carolabrug in Dresden is daarvan het laatste bewijs.

Wil Duitsland opkrabbelen uit de crisis en zich verdedigen tegen een handelsoorlog met de VS dan zal flink geïnvesteerd moeten worden, zoals Mario Draghi heeft voorgesteld. In lijn hiermee zal ook het door Merz en Lindner zo gekoesterde schuldenplafond moeten worden hervormd. De komende maanden zal een korte, keiharde, koude campagne worden gevoerd waarin de sterk naar rechts opgeschoven CDU veel te verliezen heeft. De linkse partijen kunnen immers alsnog de traditionele Merkelkiezer naar zich toetrekken, zoals ze dat ook bij de vorige verkiezingen hebben gedaan. Er staat veel op het spel, voor Duitsland, voor Europa, en dus ook voor Nederland.