Opinie | Dit weekend weten we of het Westen nog bestaat

Aanstaande zondag begint in het Canadese Kananaskis de G7-top, en iedereen houdt zijn adem in: hoe zal Trump zich gedragen? Er staat veel op het spel. De G7 geldt als de cockpit van ‘het Westen’: de democratische wereld, waar de vrije markt en de rechtsorde, zowel binnenlands als internationaal, het hoogste goed zijn. Maar met Trump zitten de VS op ramkoers. Van Oekraïne tot vrije handel, van het bestrijden van de klimaatcrisis of belastingontduiking: de VS haken af. Of erger, ze zetten hun bondgenoten onder druk met dreigementen. En daarmee lijkt de zon het zonnestelsel te verlaten. Want wat is ‘het Westen’ zonder Amerika?

Even terug naar het begin: sinds de oprichting in 1975 (aanvankelijk de G6, zonder Canada) is de G7 een plek geweest waar leiders samen komen, zonder een leger aan adviseurs, ‘met de benen op tafel’. Die informele sfeer en de relatief lange duur van zo’n G7-top (drie dagen), zorgt ervoor dat men de tijd neemt om tot elkaar te komen.

Oorspronkelijk ging het om economische problemen: de ineenstorting van het Bretton Woods-systeem (de basis voor het internationale monetaire stelsel), de oliecrises, de stagflatie van de jaren zeventig. Maar de G7 groeide al snel uit tot een forum voor bredere, strategische coördinatie. Met Canada erbij in 1976 werd het de G7 (sinds 1977 schuift ook de Europese Commissie standaard aan maar niet als officieel lid, want het is een club van landen).

In de jaren tachtig speelde de G7 een sleutelrol in het stabiliseren van de dollar. Denk aan de Plaza- en Louvre-akkoorden, en diverse schuldencrises. Na het einde van de Koude Oorlog was de dominantie van het Westen, en de rol van de G7 daarbinnen, zo groot dat Rusland vroeg of het mocht toetreden tot het inner sanctum van het Westen. En aldus geschiedde in 1998.

Achteraf bezien was dit het hoogtepunt voor de dominantie van het Westen. Want die uitbreiding met Rusland tot G8 was van korte duur. Poetin draaide de democratie in Rusland de nek om. En na de illegale annexatie van de Krim in 2014 werd Rusland uit de groep gezet. De G7 moest een club blijven van democratische landen, die zich houden aan de meest basale internationale spelregels.

Machtsverschuiving

Tegelijkertijd veranderde de wereld buiten de G7 snel, met als belangrijkste trend de machtsverschuiving van het Westen naar de opkomende landen. En die kwamen steeds meer in opstand: de leidende rol die het Westen zichzelf toedichtte in het internationaal systeem, met de G7 die de lakens uitdeelt, leidde tot steeds meer frustratie en een tegenreactie. De BRICS (Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika) kwamen in 2009 voor het eerst bijeen op het niveau van leiders – en het was geen toeval dat dat in het Rusische Jekaterinenburg gebeurde.

Wat de BRICS bindt is geen gemeenschappelijk ideologie, à la het Westen, maar de overtuiging dat het internationale systeem oneerlijk en onrepresentatief is. Voor China en Rusland gaat het verder: zij zien de BRICS als instrument van machtsvorming tegen het Westen. Aanvankelijk werd de groep door velen niet echt serieus genomen: te veel interne tegenstellingen, te weinig conrete samenwerking. The BRICS lack mortar, hoorde je wel.

Maar de realiteit is natuurlijk dat in het politieke leven de wil om er samen uit te komen vaak belangrijker is dan ‘objectieve’ meningsverschillen. Die wil is er bij de BRICS. Hun samenwerking krijgt steeds meer vorm: een eigen ontwikkelingsbank, afspraken over valutatransacties buiten de dollar om, plannen voor een eigen kredietbeoordelaar, en zelfs een BRICS-televisiekanaal en andere mediaplatforms. In 2024 kwam er een forse uitbreiding met zes nieuwe leden (Iran, Egypte, Ethiopië, de VAE en Saoedi-Arabië) en dit jaar kwam grote speler Indonesië erbij. Voor veel landen in de global south is BRICS+ dus een serieus alternatief voor de klassieke internationale orde waarin de G7 zo lang centraal stond.

Concurrentie van BRICS

Mede vanwege die concurrentie van de BRICS is de G7 de laatste jaren steeds actiever geworden. Vooral na de inval van Rusland in Oekraïne van februari 2022, werd de G7 hét coördinatieplatform voor de Westerse sanctiepolitiek: uitsluiting van Russische banken uit het internationale betalingssysteem SWIFT, een olieprijsplafond van 60 dollar per vat, bevriezing van Russische tegoeden en het gebruik van de renteopbrengsten voor een lening van 50 miljard dollar aan Oekraïne. Stuk voor stuk beslissingen die in G7-verband zijn gedaan. Ook de aanpak van sanctie-ontwijking – met name via Chinese bedrijven – kreeg hoofdzakelijk vorm binnen de context van de G7.

Daarnaast is de G7 in diezelfde periode de plek geworden waar westerse landen een gezamenlijke China-strategie hebben gevormd. Omdat de VS onder Biden maar ook Japan zeer geïnteresseerd waren om wat betreft China samen op te trekken met Europa, kwam het de afgelopen jaren tot een hele reeks gemeenschappelijke stappen: exportbeperkingen op geavanceerde technologie, screening van investeringen en samenwerking rond kritieke grondstoffen.

Kort en goed: de laatste paar jaren deed de G7 echt zijn werk als zenuwcentrum van het Westen. Maar het fundament daaronder wankelt, en dat komt door de Trump-tornado. Toen de G7-ministers van buitenlandse zaken in maart samen kwamen wilde Washington al niet langer spreken van ‘Russische agressie’ tegen Oekraïne. De gebruikelijke gezamenlijke verklaring werd een slap aftreksel van de eerdere heldere taal. De Canadese premier Carney heeft nu zelfs besloten om voor de top dit weekend helemaal niet meer te proberen tot een gezamenlijke verklaring te komen: de meningsverschillen zijn simpelweg te groot en de wil om eruit te komen ontbreekt. Dat is echt een unicum.

En daarmee staat de zaak op scherp. Trump heeft eerder dit jaar laten doorschemeren dat hij Rusland graag weer bij de G7 wil. Als de VS in 2027 voorzitter zijn van de G7, zou hij Poetin zomaar kunnen uitnodigen. De andere landen moeten dan kiezen: meegaan met Trump, of de G7 voortzetten als G6, zonder de VS.

Wat dit weekend gebeurt in Kananaskis, kan daarom een kantelpunt zijn. De vraag is simpel: bestaat het Westen als politieke eenheid nog – of zijn we getuige van het einde van een mooi idee?

Delen





Mail de redactie