Opinie | Dit Oranje is een spiegel voor het nieuwe Nederland

Op Instagram verscheen begin juni een filmpje waarin leden van de Rotterdams-Kaapverdisch-Dominicaans-Curaçaose hiphopgroep Broederliefde hun nieuwe muziek laten horen aan voetballers van het Nederlands elftal. Het liedje heet ‘Matchday’.

Ajax-aanvaller Steven Bergwijn, van Surinaamse afkomst, staat met een koptelefoon op te luisteren en vraagt: „Wanneer komt die pokoe [lied, red.] uit? Ik ga hem naar Virgil sturen.” Virgil is Virgil van Dijk – Surinaamse moeder, Nederlandse vader – en aanvoerder van Nederlands elftal. Daarna zegt Bergwijn: „Ik moet hem wel naar Virgil sturen, hij is dj toch.”

Op een ander Instagramfilmpje, getiteld Nieuw kleedkamer anthem?, luistert Oranje-spitsspeler Memphis Depay – Nederlandse moeder, Ghanese vader – naar hetzelfde nieuwe liedje. „Ik zal je een geheimpje vertellen”, zegt hij. „Ik had al een stukje gehoord.”

De interviewer vraagt: „Oooh, eerlijk?”

„Ja ja, tuurlijk”, antwoordt Memphis. „Ik bedoel, dat zijn mijn vrienden, man.”

Vervolgvraag: „Is dit iets voor in de kleedkamer, tijdens het EK?”

Memphis begint te lachen, het antwoord is zo voor de hand liggend. „Honderd procent, die jongens luisteren dit allemaal.”

Twee werelden

In filmpjes die door de KNVB naar buiten worden gebracht vanuit het trainingskamp in Zeist viel het de laatste jaren al op: de spelersgroep is voor een groot deel zwart, dat ze onderling vaak communiceren in een vorm van straattaal is nu de norm. De leiders van de groep heten Virgil van Dijk, Memphis Depay, Denzel Dumfries of Georginio Wijnaldum.

Op initiatief van de KNVB is ook een officieel Nederlands EK-lied gemaakt, getiteld ‘Larger Than Life’. Dat lied werd niet gemaakt door Broederliefde of een andere Nederlandse formatie waar deze spelers naar luisteren. Het is een samenwerking tussen de Leidense dj Armin van Buuren en Chef’Special, een Haarlemse groep waarvan de bandleden Joshua, Wouter, Wouter, Guido en Jan heten .

Het contrast tussen deze twee werelden, enerzijds de spelersgroep van het Nederlands elftal en anderzijds de organisatie van de voetbalbond, deed me denken aan de Franse WK-hit uit 2018, ‘Ramenez La Coupe À La Maison’, van Vegedream – geboren in Orléans, Ivoriaanse afkomst. Niet georganiseerd door de Franse voetbalbond, de artiest maakte uit zichzelf een lied waarin hij de namen bezingt van bijna alle voetballers uit de Franse selectie die dat jaar wereldkampioen werd.

De muziekvideo staat op YouTube. Daarin zien we hoe spelers van het Franse elftal in de kleedkamer het lied meezingen, afgewisseld door straatbeelden van Parijse buitenwijken. Wat vond ik zo opvallend en ook wel ontroerend aan dit lied van Vegedream? Als het gaat om afkomst en etniciteit is Frankrijk een nog heftiger en verdeelder land dan Nederland. Toch voel je door de tekst en de muziekvideo – met de vele Fransen van Afrikaanse afkomst die feest vieren omdat hun team heeft gewonnen – een liefde voor het Franse elftal die ik in Nederland bij vergelijkbare groepen niet zo snel zie.

Mijn stelling is dat het verschil hieruit bestaat: in Frankrijk is het een vaststaand feit geworden dat de nationale selectie bestaat uit zwarte spelers. Daarom voelen Vegedream en andere Fransen zoals hij zich er zo sterk mee verbonden. Dit is hun team, dit zijn hun mensen. De samenstelling van het Nederlands elftal is nog niet zo eenzijdig als die in Frankrijk, maar het komt aardig in de buurt. Toch lijkt dit besef hier nog niet doorgedrongen. Naar welke afspiegeling van Nederland gaan wij tijdens dit EK kijken? Naar het land waar bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen een racistische partij de grootste werd? Of naar een land waar de kosmopolitische samenstelling van de grote steden wordt weerspiegeld in het nationale team?

Sympathieke Duitsers

Je kunt zeggen: het is maar muziek, wat heeft dat met voetbal of met de rest van het leven te maken? Ik denk dat het hier staat voor iets groters dan alleen een liedje. Meer dan de helft van de Nederlandse EK-selectie heeft een migratieachtergrond, zoals dat tegenwoordig heet. Tijdens de oefenwedstrijd tegen Schotland in maart waren negen van de elf basisspelers zwart. Toch is het vanzelfsprekend dat vanuit de voetbalbond wordt gekozen voor artiesten die passen bij hun eigen belevingswereld, niet bij die van de spelers – dat betekent iets.

Ineens moest in de kleedkamer Kees Zweet worden opgezet, zoals Danny Blind de Afro-Amerikaanse R&B-zanger Keith Sweat noemde

Muziek kan ook symbolisch zijn voor de hiërarchie binnen een spelersgroep. Wie bepaalt waarnaar wordt geluisterd in de kleedkamer? Uit mijn jeugd herinner ik me dat Danny Blind, destijds aanvoerder van Ajax, in interviews verbaasd vertelde hoe daar – na de komst van medespelers met een Surinaamse afkomst – niet meer alleen naar André Hazes werd geluisterd. Ineens moest in de kleedkamer Kees Zweet worden opgezet, zoals hij de Afro-Amerikaanse R&B-zanger Keith Sweat noemde. Onlangs vertelde de Volendamse PSV-voetballer Joey Veerman met dezelfde verbazing dat hij in de kleedkamer naar Franse rapmuziek moest luisteren.

In Duitsland werd begin juni een enquête uitgevoerd door het ARD-programma Sport Inside – niet te verwarren met de SBS6-talkshow Vandaag Inside die vanaf 2020, toen nog Veronica Inside geheten, vier jaar lang werd geboycot door de selectie van het Nederlands elftal, als reactie op aanhoudende racistische grappen.

Bij 21 procent van de ondervraagden bestond de wens om meer witte spelers in het Duitse elftal te hebben, 17 procent vond dat Ilkay Gündogan geen aanvoerder van hun nationale elftal moest zijn, vanwege zijn Turkse afkomst. Of het nu Duitsland is of Nederland of België, zelfs Zwitserland: tijdens dit EK kijken wij naar allemaal elftallen waarin de moderne samenstelling van de Europese bevolking wordt getoond. Behalve bij de Oost-Europese landen, die zijn niet erg gewild bij immigranten.

In het geval van het Duitse elftal vind ook ik het jammer dat het niet meer is zoals vroeger, maar dan om een andere reden dan de geënquêteerden. Tijdens mijn jeugd speelden daar nog Duitsers zoals Duitsers bedoeld waren. Je kon heerlijk haten op Lothar Matthäus, Karl-Heinz Rummenigge en Horst Hrubesch. Nu hebben de weerzinwekkend sympathieke Duitsers een inwisselbaar gemengd team dat net zo goed Engeland zou kunnen vertegenwoordigen. Een van de grote sterren, Jamal Musiala, groeide zelfs op in Engeland.

Stereotype beeld

Rond het Nederlands elftal bestaat een traditie die begon halverwege de jaren negentig, toen Clarence Seedorf een paar belangrijke strafschoppen miste. Andere voetballers deden dat ook – op de toernooien van 1996, 1998 en 2000 werden we uitgeschakeld na penaltyseries – maar over de gemiste strafschoppen van Stam, Cocu of De Boer ontstonden nooit nationale discussies.

Wij begrepen Seedorf niet. Zijn collega’s Bogarde, Kluivert of Davids, fysiek sterke atleten die hun emoties of agressie binnen en buiten het veld niet altijd in de hand konden houden – zij pasten in ons stereotype beeld van zwarte voetballers. Maar Seedorf, die klopte gewoon niet. Hoe kon een zwarte man kalmer, welbespraakter en beschaafder zijn dan de witte Nederlanders zelf?

Stel dat Nederland de finale haalt met deze grotendeels zwarte selectie, welke regeringsleider vertegenwoordigt ons daar?

Bijna tien jaar geleden, in 2015, volgde de affaire rond de selfie die op Twitter en Instagram werd geplaatst door de toenmalige Oranjespeler Leroy Fer, van Curaçaose afkomst. Op de foto stonden negen gekleurde spelers van het Nederlands elftal. Resultaat: een stroom aan racistische reacties en een nationale rel. Het sentiment uit die tijd kan het beste worden samengevat door de communis opinio aan tafel in de talkshow VI: wat verwachten ze dan als ze met alleen maar donkere jongens op de foto gaan? Dan kun je wachten op dit soort reacties.

En nu gaat Nederland een EK spelen met een selectie van 26 voetballers, van wie er zestien zwart zijn. Hun afkomst is niet alleen meer Surinaams, Antilliaans of Moluks, maar ook uit diverse Afrikaanse landen, met als koploper Ghana: drie stuks. Van wie er één, Jeremie Frimpong – primeur – geen Nederlands spreekt, maar Engels. Afgaande op het aantal spelers dat voortkwam uit een relatie tussen een Nederlandse en een buitenlandse ouder zou je deze groep mensen kunnen zien als een ultiem voorbeeld van integratie.

(Nog een trend die kan voortkomen uit bovengenoemd racisme: de voetballers die in aanmerking komen voor zowel het Nederlands als het Marokkaans elftal kiezen tegenwoordig allemaal voor het Afrikaanse land. Voor Nederland valt te hopen dat deze trend niet doorzet naar het nationale team van Suriname, dat kans maakt om in 2026 een WK-debuut te maken.)

Tijdens de twee oefenwedstrijden voor het EK werden zes van de acht doelpunten gemaakt door zwarte spelers, een beeld dat al jaren zichtbaar is. Het roept de vraag op: als er de afgelopen vijftig jaar geen immigratie was geweest, zoals onze grootste politieke partij wil, wie zou dan nu voor het Nederands elftal spelen? Wie zou onze doelpunten maken? Wout Weghorst, de spits van TSG Hoffenheim?

Nog een vraag: stel dat Nederland de finale haalt met deze grotendeels zwarte selectie, welke regeringsleider vertegenwoordigt ons daar? Wordt dat een lid van het nieuwe kabinet, met als belangrijkste agendapunt: het zoveel mogelijk buiten de deur houden van immigranten?

Maar nu eerst voetballen. En na het EK gaan we op de Olympische Spelen in Parijs juichen voor onze Sifan Hassan, die namens Nederland de medailles moet binnenhalen.

Delen





Mail de redactie