Het kabinet-Schoof zegt dat de ‘asielnoodmaatregelenwet’ de instroom van vluchtelingen ‘zal doen dalen’. De waarheid is dat de aangekondigde maatregelen daar weinig invloed op zullen hebben. Het aantal vluchtelingen wordt vooral beïnvloed door factoren zoals het uitbreken van onrust of oorlog in herkomstlanden en de mate van Europese samenwerking, aldus recent onderzoek van het Verwey-Jonker Instituut.
De impact van nationale maatregelen is beperkt. Het intrekken van de spreidingswet zorgt niet voor minder asielzoekers in Nederland. Dat geldt ook voor sobere opvang. Het doel van het kabinet, zo lijkt het, is de internationale reputatie van Nederland te verslechteren, zodat asielzoekers zullen uitwijken naar andere Europese landen. Meer waarschijnlijk is dat Nederland met deze plannen het vuurtje van de EU-brede race to the bottom in asielopvang verder opstookt. Het gevolg? Dat álle lidstaten hun opvang stapsgewijs verschralen, waardoor niemand (vermeend) strategisch voordeel behoudt.
Het kabinet-Schoof zegt dat ‘de opvang van vluchtelingen tijdelijk moet zijn’. De waarheid is dat de nieuwe plannen dit niet verzekeren. Een eerste misvatting is dat vaker controleren of vluchtelingen terug kunnen, niet hetzelfde is als daadwerkelijke mogelijkheid tot terugkeer. Zo wil de coalitie asielvergunningen na drie jaar heroverwegen, in plaats van na de huidige vijf jaar. Er zijn scenario’s te bedenken waarin conflictsituaties snel verbeteren en bepaalde vluchtelingen iets eerder terug kunnen. De afgelopen decennia hebben we alleen gezien dat dit nauwelijks voorkomt. Oorlogen en hun nasleep duren vaak langer dan vijf jaar, laat staan drie. Kijk nu naar Syrië en Oekraïne. De extra controles zullen daarom vermoedelijk leiden tot tijdrovend werk voor de al onderbezette IND, zonder resultaten.
Als de standaarden van de democratische rechtsstaat afkalven, raakt dat uiteindelijk iedereen
Het kabinet-Schoof zegt dat ze de ‘asielvergunning voor onbepaalde tijd gaan afschaffen’. De waarheid is dat het kabinet verzwijgt dat vluchtelingen na vijf jaar ook een permanente verblijfsvergunning kunnen verkrijgen op basis van EU-recht. Ietwat technisch, maar het voornemen van de coalitie is om de Nederlandse variant van permanent verblijf voor vluchtelingen op te doeken. Maar een Europese variant ervan – vastgelegd in een richtlijn betreffende langdurig ingezetenen – blijft bestaan, omdat Nederland gebonden is aan Europese regelgeving. Het verschil tussen de twee is dat voor de Europese variant, naast de bekende inburgeringsverplichtingen, een inkomenseis geldt.
De coalitie voert dus een extra inkomenseis in als voorwaarde voor permanent verblijf voor vluchtelingen. Zeg dat dan, want stellen dat vluchtelingenopvang vanaf nu tijdelijk zal zijn, is pertinent onwaar. Overigens speelt ook hier dat vluchtelingen die straks niet aan die inkomenseis kunnen voldoen, veelal in Nederland zullen blijven aangezien hun land van herkomst nog te onveilig is voor terugkeer. Zij zullen langer in Nederland blijven, in onzekerheid en met tijdelijke verblijfsstatussen.
Rechten van kinderen geschonden
Het kabinet-Schoof zegt dat de voorstellen ‘rechtsstatelijk’ zijn. De waarheid is dat dit geen stand houdt. In dezelfde week waarin de nieuwe asielplannen werden gelanceerd, oordeelde het Kinderrechtencollectief dat rapporteert aan de Verenigde Naties dat de rechten van asielzoekerskinderen geschonden worden in de Nederlandse noodopvang. Ze krijgen geen vaccins, verblijven in onhygiënische omstandigheden, hebben weinig privacy, slapen slecht, wachten op onderwijs, en meer. Dit signaal is niet nieuw, integendeel: al jarenlang luiden inspecteurs de noodklok over de omstandigheden en het psychisch welzijn van kinderen in Nederlandse azc’s, waaronder de Inspectie van het Onderwijs, Inspectie Justitie en Veiligheid, Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd, en de Kinderombudsman.
Ook over Ter Apel is al vaker vastgesteld dat de opvang niet voldeed aan zelfs maar minimale mensenrechtennormen en dat asielprocedures veel te lang duren. Dat de coalitie desondanks de spreidingswet wil intrekken en de opvang nog soberder wil maken, waardoor de misère alleen nog maar zal toenemen, is daarom een reden tot schaamte.
Dat is niet pathetisch. Europakenner Mathieu Segers liet in zijn kritische essays over de Rutte-kabinetten treffend zien dat schaamte een belangrijke bron van beschaving is: het kunnen inzien van je verachtelijke zelf dankzij het vermogen je te verplaatsen in een ander. Het is de enige gepaste emotie bij dat Nederland, een van de rijkste landen ter wereld, met een bevolking in de top vijf van gelukkigste mensen ter wereld, kinderen willens en wetens laat verpieteren in opvanglocaties omdat het wil werken aan een slecht imago. En rechtsstatelijk is het niet.
Geen respect voor feiten en onderzoek
Het kabinet-Schoof zegt dat deze maatregelen ‘vluchtelingen treffen’, ten faveure van ‘de Nederlander’. De waarheid is dat de gemiddelde Nederlander weinig baat bij de maatregelen zal hebben. Veel vluchtelingen die Nederland binnenkomen blijven uiteindelijk, laten cijfers structureel zien. De aangekondigde asielnoodmaatregelenwet zal daaraan niets veranderen; dat zou het fundamenteel openbreken van het internationale vluchtelingenregime en EU-recht vergen – en dat is niet eenvoudig. Wel zal de wet asielzoekers en vluchtelingen die al in Nederland zijn nóg meer door de mangel halen. Dit heeft slechte maatschappelijke resultaten, want het berooft nieuwe inwoners van Nederland van een goede start. Daar heeft niemand iets aan.
Er is nog een reden dat de nieuwe asielplannen zorgelijk zouden moeten zijn voor Nederlanders, ook hen die weinig geven om het lot van vluchtelingen. Het is beleid dat geen oplossingen biedt maar problemen juist groter maakt. Het is beleid dat de expertise van onze eigen overheidsinspecties, met als functie de ondergrenzen van onze rechtsorde te bewaken, in de wind slaat.
Het is daarmee beleid dat de beginselen van onze democratische rechtsstaat erodeert. Ik heb het dan, onder meer, over beginselen als menselijke waardigheid, redelijkheid en respect voor feiten en onderzoek. Het risico van dit soort beleid toestaan is dat het betonrot weldra overal doorheen vreet. Het is daarom naïef te denken dat dit soort politiek alleen vluchtelingen treft en zal blijven treffen. Als de standaarden van de democratische rechtsstaat afkalven, raakt dat uiteindelijk iedereen.
