Na de NAVO-top in Den Haag, haalt men in Nederland over het algemeen opgelucht adem. De Amerikaanse president Donald Trump was aanwezig en bijzonder goedgeluimd, de Verenigde Staten zijn binnenboord gebleven, en de eenheid van de NAVO is min of meer intact.
Ook de slotverklaring geeft op het eerste gezicht reden tot optimisme: de ‘blijvende steun’ aan Oekraïne wordt expliciet genoemd, de toewijding aan artikel 5 van wederzijdse verdediging wordt benadrukt, en ‘de bondgenoten’ committeren zich aan het spenderen van 3,5 van het BBP aan defensie en 1,5 procent aan defensie-gerelateerde zaken. Maar een ander, fundamenteler, aspect van de slotverklaring blijft volledig onderbelicht.
Het was tot nu toe gebruikelijk om in de slotverklaringen niet alleen artikel 5, maar ook artikel 1 van het NAVO-verdrag te onderstrepen. Daarin worden de bondgenootschappelijke waarden in het kader van ‘internationale vrede en veiligheid en rechtvaardigheid’ alsmede de doelstellingen van de Verenigde Naties beklemtoond.
Omissie
In de slotverklaringen van de afgelopen jaren kwamen deze bewoordingen expliciet terug in de eerste alinea(’s), vaak nog geëxpliciteerd door verwijzingen naar mensenrechten, de op regels gebaseerde internationale orde en de aard van de NAVO als defensief bondgenootschap. Dit alles ontbreekt in deze slotverklaring. Dat is pas echt een opvallende afwijking in vergelijking met voorgaande slotverklaringen.
Met een Amerikaanse president die NAVO-bondgenoten Canada en Groenland het liefst zo snel mogelijk zou inlijven, de Gazastrook ziet als mogelijke Rivièra van het Midden-Oosten en Poetin niet als agressor van de oorlog in Oekraïne bestempelt, is deze omissie natuurlijk geen toeval. De zogeheten ‘rules-based order’, die na de Tweede Wereldoorlog mede door de Amerikanen is opgetuigd, brokkelt in razendsnel tempo af.
Terwijl Trump er geen geheim van maakt weinig affiniteit met internationaal recht te hebben, zijn ook vele NAVO-leiders medeplichtig door de humanitaire catastrofe in de Gazastrook geen genocide te noemen, terwijl dat inmiddels door experts stevig is onderbouwd. Juist daarom baart het zorgen dat deze slotverklaring slechts lippendienst bewijst aan de internationale rechtsorde.
Trump heeft het Trojaanse paard van wetteloosheid de NAVO binnengesmokkeld
Dit is des te problematischer in het kader van de sterk stijgende defensie-uitgaven. Met een immer agressiever Rusland en een immer onbetrouwbaardere VS is het vredesdividend van na de Koude Oorlog inderdaad op. Maar aan welke ethische en morele criteria worden deze investeringen getoetst als internationaal recht en mensenrechten naar de achtergrond verdwijnen? Waar blijft onze vrijheid, als de op regels gebaseerde orde, die daarvan al tachtig jaar het fundament vormt, ongenoemd blijft? Waar gaat ons geld naar toe als vrede, rechtvaardigheid en mensenrechten geen expliciete doelstellingen meer zijn? Wat betekent het dat Rutte als NAVO-baas bij de afsluiting van de NAVO-top heeft gezegd dat de alliantie niet alleen „sterker en eerlijker”, maar ook „dodelijker” is geworden? Is de moraal niet langer dubbel, maar volledig zoek?
We hebben de afgelopen maanden al gezien wat er gebeurt als de Amerikaanse president alle ethische normen aan zijn laars lapt. De Russische aanvallen op Oekraïne worden na ieder telefoontje tussen Poetin en Trump alleen maar heftiger, de inwoners van Gaza komen in groten getale om, en Amerika zelf koerst in sneltreinvaart richting een autocratie.
Ongebreidelde vleierij
Intussen werd de NAVO-top voor Trump een platform om zichzelf te bewieroken en onwelgevallige media – op Nederlandse bodem – de grond in te boren. Dat er ongebreidelde vleierij, een misselijkmakend tekstbericht en een overnachting op Huis ten Bosch voor nodig zijn om Trump gunstig te stemmen, is wellicht onvermijdelijk. Maar dat de slotverklaring van de NAVO indirect de erosie van internationaal recht lijkt te sanctioneren, is angstaanjagend.
Lees ook
Van ‘Trumpfluisteraar’ tot ‘gouden deurmat’: internationale pers over ‘daddy-diplomatie’ van Rutte op NAVO-top
Het ongekwalificeerde triomfalisme over de NAVO-top is daarom misplaatst. Artikel 5 staat nu nog overeind, maar artikel 1 is buiten beeld geraakt. Trump is binnenboord, maar hij heeft het Trojaanse paard van wetteloosheid de NAVO binnengesmokkeld. De slotverklaring van deze NAVO-top heeft de op regels gebaseerde internationale orde impliciet ten grave gedragen. Dit is geen moment om opgelucht adem te halen. Dit is een moment om ons te herbezinnen op de fundamenten van de NAVO. Juist met de extra investeringen in defensie weegt deze opgave extra zwaar. Laten we hopen dat onze politici artikel 1 er even bij pakken als ze de doelen bepalen voor de extra defensie-uitgaven. We moeten scherp op het netvlies te hebben wat we precies verdedigen. Zo kunnen we nog voorkomen dat deze NAVO-top de geschiedenisboeken ingaat als een pyrrusoverwinning.
