Voor het eerst sinds ruim vijftien maanden zwijgen in Gaza de wapens en vallen er geen bommen. Verreweg de langste en bloedigste oorlog die Israël ooit heeft gevoerd, is opgeschort. In Gaza bracht de aankondiging van een bestand onbeschrijfelijke opluchting. Sommigen verwarden het zelfs heel even met vrede. Maar de wapenstilstand is extreem broos. Bijna alles in deze deal is onzeker. Gevaarlijk onzeker.
Zowel Hamas’ leider Mohammed Sinwar (broer en opvolger van de vermoorde Yahya Sinwar) als Israëls premier Benjamin Netanyahu zijn akkoord gegaan met een regeling die ze beiden tot voor kort consequent verwierpen. Deze doorbraak is volgens velen, Donald Trump voorop, te danken aan Donald Trump. Het akkoord van nu is bijna een kopie van het plan van Joe Biden van acht maanden geleden. Hamas ging er destijds mee akkoord, Netanyahu niet. Hij trok zich niets aan van Bidens deadlines en dreigementen, en deze durfde niet met zijn vuist op tafel te slaan. Voor de rechts-extremisten in Israël ging die halfhartigheid echter al veel te ver. Ze zien Biden als een vijand van Israël – dezelfde Biden die met zijn voortdurende wapenleveranties de Israëlische barbarij in Gaza mogelijk heeft gemaakt.
Politieke noodzaak
Netanyahu heeft de bestandsbesprekingen stelselmatig gesaboteerd en daardoor duizenden mensen de dood ingejaagd. Iedereen, Biden inbegrepen, weet waarom: voortzetting van de oorlog is voor de Israëlische leider een politieke noodzaak.
Zolang er oorlog is, kan hij immers aan de macht blijven, zijn corruptieprocessen rekken, de campagne voor de onderwerping van de rechterlijke macht voortzetten en een onderzoek naar zijn verantwoordelijkheid voor ‘7 oktober’ blokkeren. De levens van Gazanen, Israëlische gijzelaars en Israëlische soldaten zijn voor hem volmaakt ondergeschikt aan zijn persoonlijke belangen.
Maar dat was niet de enige reden. Netanyahu wilde bovendien niet dat Biden met de eer van een wapenstilstand zou gaan strijken en daaruit electoraal voordeel zou slaan. Biden liep aan Netanyahu’s leiband, zijn opvolger allesbehalve. Zeker, Trump is een Israël-fan. Hij heeft zich omringd met mensen die, oorlog of geen oorlog, een rechtse regering van Israël altijd zullen steunen.
Na de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2020 was Netanyahu een van de laatste buitenlandse leiders om Biden te feliciteren met zijn overwinning. Trump heeft hem dit ‘verraad’ nog heel lang hoogst kwalijk genomen. Maar voor zijn comeback als president had Trump Netanyahu nodig voor een spectaculaire openingsstunt: een wapenstilstand in Gaza. Hij riep dat de hel zou losbreken als op de dag van zijn beëdiging de wapens niet waren neergelegd.
Trumps speciale gezant voor het Midden-Oosten Steve Witkoff is een diplomatieke bulldozer. Hij dwong Netanyahu, haast met het pistool op de borst, een wapenstilstandsplan te ondertekenen. Netanyahu kon de aantredende president niets weigeren, want hij kan hem nog hard nodig hebben voor de verwezenlijking van zijn plannen: annexatie van de Westelijke Jordaanoever, een vernietigende aanval op Iran, normalisering van de relaties met Saoedi-Arabië. Met de wapenstilstand als inauguratiecadeautje hoopt hij de nieuwe Amerikaanse president aan zich te verplichten. En daarmee is Trumps stunt geslaagd.
De meeste Israëliërs willen een einde aan de oorlog. Die heeft immers niet geleid tot de beloofde bevrijding van de gijzelaars, maar wel tot de dood van een onverwacht hoog aantal Israëlische soldaten (meer dan achthonderd sinds 7 oktober). De mensen zijn oorlogsmoe, ze lijden onder de maatschappelijke ontwrichting en vinden het zinloos om door te vechten als er geen plan is over wat er na de oorlog met Gaza moet gebeuren. Het lijden van de Gazanen telt niet of nauwelijks als argument om de tactiek van de verschroeide aarde te staken.
Netanyahu heeft duizenden mensen de dood ingejaagd
Netanyahu heeft de gijzelaarsdeal getekend, maar is nog lang niet oorlogsmoe. Hij maakt er geen geheim van dat de vernietiging van Hamas nog altijd een van de hoofddoelen van de oorlog is. Uitdrukkelijk spreekt hij van een ‘tijdelijke wapenstilstand’. En hij heeft laten weten dat als Hamas zich verzet tegen Israëls oorlogsdoelen, het Israëlische leger de strijd zal hervatten, en dat dat zal gebeuren met instemming van Trump. Van Hamas wordt dus nog altijd verwacht dat het akkoord gaat met haar eigen liquidatie, terwijl Hamas blijft bij haar voorwaarde dat het Israëlische leger Gaza ontruimt. Terug naar af?
Lees ook
Moeizaam akkoord tussen Israël en Hamas over bestand en gevangenenruil gaat zondag in
In de laatste dagen voor het ingaan van de wapenstilstand was chaotische onzekerheid troef. Dat is tekenend voor de hele deal, waarin de heikele onderwerpen zijn doorgeschoven naar overleg in de vage tweede en nog vagere derde fase van het akkoord, terwijl over de meest heikele kwestie, het bestuur van het naoorlogse Gaza, niet eens wordt gerept. Maar het gevaar is groot dat fase twee, die zes weken na het begin van de wapenstilstand moet beginnen, niet eens wordt gehaald. Dat wil zeggen dat er dan, na de gedoseerde vrijlating van in totaal 33 gijzelaars, nog altijd 65 Israëlische gijzelaars levend of dood worden vastgehouden. En dat er dan een hervatting dreigt van de oorlog.
Oorlogspauze
De politici die daar het meest op aandringen zijn de rechts-extremisten Itamar Ben-Gvir en Bezalel Smotrich. Deze fanatici blijven de ‘totale overwinning’ op Hamas eisen. De deal noemen ze een ‘catastrofe’, die alle oorlogsinspanningen tevergeefs maakt en hun plannen dwarsboomt om Gaza onder Israëlisch militair bestuur te plaatsen en te bevolken met Joodse kolonisten. De vrijlating in de eerste fase van 1.904 gevangen Palestijnen, volgens hen allemaal terroristen, vinden ze onduldbaar.
Uit protest is Ben-Gvir met zijn partij uit de regering gestapt. Maar hij heeft wel beloofd terug te komen als het weer oorlog wordt. Als ook Smotrich zou vertrekken, zou de regering haar meerderheid verliezen. Daarom heeft Netanyahu lang op Smotrich ingepraat om hem te verzekeren dat de oorlog zal doorgaan. Smotrich besloot ten slotte in de regering te blijven, maar eruit te stappen als de oorlog na fase een niet wordt hervat.
Zal de wapenstilstand niet meer dan een korte oorlogspauze blijken? Hoe en door wie gaan de meest vitale noden van de overlevende Gazanen worden gelenigd? De grootste en meest deskundige hulporganisatie is de UNRWA, maar die VN-instantie, waarvoor dertienduizend mensen werken, is door Israël verboden omdat ze een mantelorganisatie van Hamas zou zijn. Wie zal het verwoeste Gaza herbouwen, en wie zal dat betalen? En wie zal Gaza met welk mandaat gaan besturen? Allemaal vragen zonder antwoorden. En er is al helemaal geen oplossing in zicht voor de kern van alle problemen: de afwezigheid van een Palestijnse staat.
Lees ook
De oorlog in Gaza heeft de wereld op zijn lelijkst laten zien
