Nu de formatie op een dood punt lijkt gekomen, is het een goed moment om nog eens stil te staan bij de vraag waarom er per se een ‘rechts’ kabinet gevormd zou moeten worden op basis van de verkiezingsuitslag van november 2023. Inderdaad verloren de regerende partijen (VVD, D66, CDA, CU) behoorlijk, won de linkse oppositie niet (SP, PvdD) of amper (GL-PvdA) en won de uiterst rechtse oppositie-partij PVV fors.
Er wordt nu vaak gezegd, met name door PVV’ers, dat wanneer de PVV geen deel uitmaakt van de komende regering, er sprake zou zijn van kiezersbedrog. Kijk alleen al naar hoe de partij sinds de verkiezingen stijgt in ‘de peilingen’. Tegelijkertijd is het in het aangezicht van de grote problemen waar Nederland voor heet te staan wonderlijk dat een regering via het midden ondenkbaar zou zijn.
Allicht dat de kiezers van de PVV boter bij de vis willen, dat is hun goed recht. Maar de realiteit is vermoedelijk dat de PVV zelf niet of nauwelijks mensen heeft die verantwoordelijkheid kunnen dragen in een regering en dat de andere partijen die met de PVV in gesprek waren, zijn, zich daar ook zorgen over maken.
Hoe kan een partij met een zeer succesvolle aanvoerder en een verder volkomen sprakeloos kader zich betrouwbaar gedragen? Wat zijn de democratische ijkpunten voor een partij zonder leden, waarvan de leider moeiteloos de kernthema’s (‘weg met de islam, ook als dat tegen de Grondwet is’) eventjes in de ijskast zette?
Lever beleid, niet retoriek
‘De kiezers serieus nemen’ betekent niet dat je dat soort vragen gewoon negeert, wat in de informatieperiode tot nu toe wel gebeurde. ‘De kiezers serieus nemen’ kan allerlei dingen betekenen. Twee interpretaties van ‘serieus nemen’ worden nu nogal over het hoofd gezien. De eerste interpretatie is dat je daadwerkelijk beleid levert, en niet alleen maar retoriek. De tweede interpretatie is dat je rekening houdt met het geheel aan kiezers en niet alleen met de kiezers voorzien van een megafoon.
Lees ook
De formatie is abrupt gestopt. En elk nieuw scenario lijkt onaantrekkelijk
Fluks doorpakken op moeilijke dossiers
Bestuurskracht zou veel geloofwaardiger geleverd worden door een kabinet van middenpartijen. Het zijn er inderdaad wat veel. Maar met de combinaties van VVD, voorheen het CDA (NSC, CDA en BBB), CU, GL-PvdA en D66 zijn allerlei parlementaire meerderheden mogelijk en allerlei kundige bewindslieden te mobiliseren. Met name wanneer daar niet weer nagenoeg een jaar over vergaderd wordt, is de kans groot dat er fluks ‘doorgepakt’ kan worden op al die ingewikkelde dossiers.
Die wending over het midden wordt telkens afgehouden, de kans bestaat immers dat Wilders er bij de volgende verkiezingen nog sterker op kapitaliseert. Maar het is lastig om je aan de indruk te onttrekken dat de discussie over waar het heen moet met het land vooral gevoerd wordt aan de hand van de luidruchtige opinies, mensen met sterke meningen over onderwerpen als migratie en cultuur met grote podia op oude of nieuwe media.
Wat daarbij over het hoofd gezien wordt is dat er meer kiezers zijn om serieus te nemen. Het gaat om meer dan tweederde van de kiezers die anders denken dan de PVV, of althans dan de PVV-leider. Al die kiezers hebben ook het recht om gehoord te worden, om daadwerkelijk geholpen te worden om een huis, baan of stageplek te vinden, of te weten waar ze hun mest dan wél mogen storten als het niet op de snelweg is. Hoezo zou de overgrote (gekwalificeerde!) meerderheid van mensen met gematigde opvattingen over immigratie, over culturele verschillen, over internationale samenwerking, opeens genegeerd moeten worden? Hoezo moet het kompas van de publieke opinie telkens afgestemd worden op de hardste stem in de kamer? Het zou juist in moeilijke omstandigheden als deze van groot verantwoordelijkheidsbesef getuigen wanneer partijen en mensen tegen de stroom in durven te roeien.
Inmiddels hebben alle middenpartijen klappen gehad van meebesturen tijdens de opeenvolgende regeringen Rutte. CDA, D66, PvdA, en in mindere mate ook de Christenunie hebben de prijs betaald voor het zich uitleveren aan het neoliberalisme. Nu ook de VVD zelf die schade heeft opgelopen kan het een mooi moment zijn om samen te constateren dat het anders moet, omdat er nogal wat op het spel staat. De PVV vertaalt verdriet over gebrek aan maatschappelijke erkenning of herkenning succesvol in aanvallen op de fundamenten van de democratie, op de rechterlijke macht, op de media, op sommige groepen burgers. Er zijn allicht ook andere manieren te verzinnen om de inwoners van Nederland het gevoel te geven dat ze erbij horen. Dat vergt creativiteit en ook moed, maar daar is het toch ook politiek voor?
