N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/09/data105936257-8e939e.jpg)
Een vergelijking met nazi-Duitsland is in Polen nooit ver weg. Ook niet uit de mond van de president. En al helemaal niet tijdens de verhitte campagne die nu in Polen gaande is voor de parlementsverkiezingen van 15 oktober.
De laatste rel in Polen gaat over Zielona granica (Green Border), de nieuwste film van de bekende regisseur Agnieszka Holland. De speelfilm is kritisch over het Poolse migratiebeleid en toont hoe een familie uit Syrië en een vrouw uit Afghanistan herhaaldelijk heen en weer worden gestuurd over de Pools/Wit-Russische grens – de illegale push-backs. Holland laat zien hoe Poolse en Wit-Russische grenswachten onverschillig zijn over het lijden van de migranten en hen hardhandig behandelen, terwijl activisten proberen hen in veiligheid te brengen en dreigen te worden opgepakt.
Bewuste vergelijking
In een reactie op het verschijnen van de film zei president Andrzej Duda van regeringspartij PiS (Recht en Rechtvaardigheid) dat het hem „niet verbaast” dat grenswachters die deze film zagen zeiden dat er „alleen varkens in de bioscoop zitten”. Zo werden Poolse kijkers van nazipropagandafilms genoemd tijdens de Tweede Wereldoorlog. Een vergelijking die Duda doelbewust maakte. „Die uitspraak is ons bekend uit de tijd van de nazi-bezetting”, zo herinnerde hij de kijkers van het interview op de Poolse staatszender TVP.
Volgens Duda is de film „sterk denigrerend” voor de Poolse grenswachten. Maar zijn uitspraken baseert hij op anderen die de film hebben gezien, want zelf zag hij hem niet. Ook de minister van Justitie, Zbigniew Ziobro, vergeleek de film met een nazipropagandafilm „waarin Polen als bandieten en moordenaars” worden neergezet. Ook hij had de film nog niet gezien.
Holland staat bekend om haar politiek-kritische films. Dat ze met deze film reacties oproept is dus niet verrassend. Zeker vanwege de première vlak voor de verkiezingen. Migratie is een belangrijk verkiezingsthema. Regeringspartij PiS zegt herhaaldelijk dat alleen zij het land kan beschermen tegen illegale migratie.
Holland zegt een rechtszaak te beginnen tegen minister Ziobrio. Maar in een reactie laat hij weten achter zijn uitspraken te staan en „zijn woorden nog duizend keer te willen herhalen”. Bovendien vreest hij het oordeel van de rechtbank niet, aangezien dat „niet het Laatste Oordeel is”, daarmee verwijzend naar het oordeel van God.
Inmiddels heeft Holland, die wel „golven van haat verwachtte, maar geen tsunami”, lijfwachten ingehuurd omdat ze zich „niet meer veilig voelt in Polen”.
‘Walgelijke smaad’
De huidige nationaal-conservatieve regering laat het niet bij kritiek op de film. Onderminister van Binnenlandse Zaken Blazej Pobozy, die de film „walgelijke smaad” noemde, wil dat bioscopen voorafgaand aan de film een clip laten zien „met elementen die in deze film ontbreken”. Die clip zou het werk van grenswachten prijzen. Maar bioscopen zijn daarin vrij. In filmhuis Muranow, waar NRC deze week de film zag, werd die clip niet getoond.
In een reactie op de film laat oppositieleider Donald Tusk weten „liever op zijn tong te willen bijten”, maar hij zag dat PiS „zo bang is voor één regisseur dat ze gek worden”. In een normaal land zouden partijleiders niet zo’n ophef maken over een film, aldus Tusk. „Het zijn geen recensenten, dat is niet hun taak.”
In het stadje Otwock, vlakbij Warschau, zijn twee geplande filmvertoningen geschrapt, schreef nieuwssite Onet. „Alles wat niet PiS is, wordt hier gecensureerd”, zei een inwoner van het stadje tegen de nieuwssite.
Censuur en regeringskritiek schrikken het publiek niet af. Tijdens het openingsweekend kwamen 137.000 bezoekers op de film af. Dat zijn de beste bezoekerscijfers voor een Poolse film dit jaar.
