Dilan Yeşilgöz-Zegerius was bijna de volgende premier van Nederland geworden, maar toch weet bijna niemand hoe je haar naam schrijft. In NRC en de andere Nederlandse kwaliteitskranten wordt ze namelijk consequent Yesilgöz genoemd – met een s in plaats van een ş. Dat is dagelijkse kost, want wie een Turkse, Poolse of anderszins ‘vreemde’ voor- of achternaam heeft, hoeft er niet op te rekenen dat zijn naam correct wordt geschreven, laat staan uitgesproken. De reden is een vorm van West-Europacentrisme die zijn langste tijd heeft gehad.
Net als het Nederlands hebben alle talen die het Latijnse schrift gebruiken het op verschillende manieren aan hun specifieke eisen aangepast. Men verbond bestaande letters met andere klanken: een z is in het Nederlands niet hetzelfde als in het Duits. Men zette lettercombinaties in voor bepaalde klanken: we moesten de Nederlandse ui immers ook kunnen opschrijven. En men paste bepaalde letters aan: dat het Latijn de Nederlandse klank eu niet kon weergeven, werd bij ons opgelost door twee letters, maar in het Duits door twee puntjes op de o: zo werd de ö geboren.
Nu vermoed ik dat journalisten op hun donder krijgen van de eindredactie als ze de voormalige Duitse bondskanselier Schroder in plaats van Schröder noemen. Waarom lezen we dan wel Erdogan, Abramovic en Swiatek in plaats van Erdoğan, Abramović en Świątek?
Stijlregels
In de journalistieke gedragscode van NRC worden onjuist gespelde namen expliciet als feitelijke onjuistheden benoemd, die vermeden en achteraf gecorrigeerd moeten worden. Als het over buitenlandse namen gaat staat er in het Stijlboek van de Volkskrant zelfs het volgende: „Bij de spelling van buitenlandse plaats- en persoonsnamen uit landen waar het Latijnse schrift wordt gehanteerd, wordt de schrijfwijze van dat land overgenomen.” In de praktijk gebeurt dat niet of volstrekt willekeurig.
Het is niet zo dat de letters in kwestie in de lettertypes van de Nederlandse kwaliteitskranten niet ter beschikking staan. NRC gebruikt Guardian Egyptian, de Volkskrant Capitolium News, Trouw Publico. Alle drie kunnen probleemloos alle letters weergeven die in dit artikel worden gebruikt. De doorsnee redacteur schrijft zijn artikelen bovendien niet meer op een schrijfmachine met een beperkt aantal toetsen, net zoals er tegenwoordig in de drukkerij ook niemand naarstig op zoek hoeft te gaan naar die ene letter ł als er eens een artikel over Polen verschijnt.
Er lijkt een andersoortig technisch probleem aan deze fouten ten grondslag te liggen, dat met tekencoderingsstandaards te maken heeft. Daar zijn er verschillende van, maar de veelzijdigste en tegenwoordig verreweg de meest gebruikte is UTF-8. Voor UTF-8 zijn ‘vreemde’ tekens geen probleem. Dat West-Europese namen steevast wél correct worden geschreven, doet vermoeden dat Nederlandse kranten verouderde software gebruiken, die alleen de voor West-Europese talen ontwikkelde standaard ISO 8859-15 ondersteunt. Die is makkelijk te gebruiken voor de Spaanse premier Sánchez of de Noorse stad Bodø, maar van de 22 talen van de Europese Unie die met het Latijnse alfabet worden geschreven (Bulgaars en Grieks vallen af) kunnen er maar twaalf met ISO 8859-15 worden weergegeven. Als je dus een Hongaarse, Kroatische, Letse, Litouwse, Maltese, Poolse, Roemeense, Slowaakse, Sloveense of Tsjechische naam hebt met een letter die toevallig niet in een van die andere talen voorkomt, ben je de pineut. Voor talen van buiten de Europese Unie, zoals Turks, geldt hetzelfde.
Yeşilgöz is daar een goed voorbeeld van: als Yesilgöz mag ze haar ö houden, want die kennen we uit het Duits, maar haar ş moet ze inleveren. Op die manier krijgen we soms vreemde vormen zoals Miloševic in plaats van Milošević. De š wordt dan overgenomen, want die komt voor in enkele obscure Russische leenwoorden in het Ests en het Fins, maar de ć, die dagelijks door vele inwoners van Nederland en tientallen miljoenen burgers van de Europese Unie gebruikt wordt, is een brug te ver. Vaak genoeg wordt die š echter doodleuk weggelaten.
Lees ook
In de kopij werd Kyiv in Kiev veranderd – en daarna Kiev weer in Kyiv
Niet serieus genomen
Technische problemen zijn met wat goede wil makkelijk op te lossen. Het echte probleem is natuurlijk de onverschilligheid van de Nederlandse kranten. Die sluit niet aan bij de Nederlandse en Europese realiteit vandaag de dag. Er wonen genoeg Kürşads en Małgorzatas in Nederland en we vormen al jarenlang een politieke unie met het grootste deel van Europa. Desondanks worden mensen zonder West-Europese naam aan de lopende band niet serieus genomen. Het vergt blijkbaar te veel inlevingsvermogen zich voor te stellen hoe onaangenaam het is als je naam niet correct wordt weergegeven. Het is de hoogste tijd dat NRC, de Volkskrant en Trouw daar eens mee ophouden.
Het goede voorbeeld wordt soms wel gegeven. Bijvoorbeeld, misschien onverwacht, achterop het shirtje van voormalig Feyenoorder Sebastian Szymański. Daar stond het streepje op de Ń er namelijk wel gewoon keurig. Dat is op de eerste plaats een kwestie van respect. Op de tweede plaats is het een leermoment voor de lezer. Aha, die letter bestaat blijkbaar!
Ik weet zelf ook niet hoe ik iedere letter moet uitspreken. Maar als ik ze nooit zie, dan zal ik dat ook nooit leren.
Leeslijst
