Op de luchthaven van Ankara eindige afgelopen week voor zestien politieke gevangenen een nachtmerrie. De gevangenen, waaronder de Amerikaanse journalist Evan Gershkovich en prominente Russische anti-Poetinactivisten als Vladimir Kara-Moerza en Ilja Jasjin, werden bevrijd via een gevangenenruil tussen Rusland en Wit-Rusland enerzijds en Duitsland, de VS, Slovenië, Polen en Noorwegen anderzijds. De vrijlating van deze onschuldige mensen is op zichzelf reden tot vreugde, maar gaat gepaard met een groot gevaar voor de Europese veiligheid.
De gevangenendeal schept namelijk een gevaarlijk precedent met een aantal gevolgen. In ruil voor de vrijlating van zijn politieke gevangenen heeft Vladimir Poetin verschillende Russische spionnen en agenten teruggekregen die in Europa en de VS vastzaten.
Bijvoorbeeld de in Duitsland tot een levenslange gevangenisstraf veroordeelde moordenaar Vadim Krasikov. Op 23 augustus 2019 schoot hij in Berlijn in opdracht van het Kremlin de voormalige strijder in de Tweede Tsjetsjeense Oorlog Zelimchan Changosjvili dood.
Met de vrijlating van Krasikov en de andere Russische agenten tonen de VS en haar Europese bondgenoten dat zij gevoelig zijn voor chantage: zij blijken bereid zelfs zware misdadigers te laten gaan als Rusland en Belarus maar genoeg politieke gevangenen met lange gevangenisstraffen of zelfs de dood bedreigen.
Rusland stelt de voorwaarden
Als we onderzoeksjournalistiek platform The Insider mogen geloven, onderhandelden Rusland, de VS en Duitsland oorspronkelijk over een ruil waarbij Krasikov en Aleksej Navalny de belangrijkste deelnemers zouden zijn. Poetin zou Navalny daarop hebben laten ombrengen, om zijn onderhandelingspartners ertoe te dwingen Krasikov tegen iemand anders te ruilen. Als dit klopt, heeft Poetin donderdag zijn doel bereikt. Rusland stelt de voorwaarden in de gevangenendeals.
Het gevaar van moordpogingen en sabotageacties door Russische agenten in Europa was al significant, maar wordt door deze gevangenenruil nog groter. Die maakt het voor het regime makkelijker om agenten gerust te stellen: Moskou kan immers je spoedige terugkeer naar het Moederland regelen als je gepakt wordt.
In juli, een maand voor de ruil, berichtte CNN dat Amerikaanse en Duitse veiligheidsdiensten een Russische moordaanslag op Armin Papperger hadden verijdeld. Papperger is de directeur van de Duitse wapenfabrikant Rheinmetall, die ook wapens aan Oekraïne levert. Vier maanden eerder werd de gevluchte Russische dissident Leonid Volkov in Vilnius aangevallen met een hamer.
Let op de risico’s
Het zou gratuit zijn om vanuit mijn positie de politici die deze deal hebben goedgekeurd te bekritiseren. Zij stonden voor een enorm dilemma waarbij mensenlevens in het geding waren. Ik wil hen en andere Europese leiders er slechts toe oproepen zich voor te bereiden op de risico’s die door deze ruil zijn ontstaan. Zij moeten mogelijke doelen van aanslagen en sabotageacties, zoals kritieke infrastructuur en naar de EU gevluchte Russische activisten, voldoende beschermen.
Ook moeten Europese regeringen hun bevolkingen nogmaals op de risico’s van reizen naar Rusland en Wit-Rusland wijzen. Mensen kunnen zwaarwegende redenen hebben om toch naar deze landen te reizen, maar toch moet men stil staan bij onze collectieve verantwoordelijk om Poetin niet nog meer menselijk wisselgeld te schenken dat hij als vrijgeleide voor zijn staatsterroristen kan gebruiken.
Daarnaast zouden Europese landen meer moeten doen om Russische dissidenten te redden vóór ze in de gevangenis belanden. Veel Europese landen maken het Russen onnodig moeilijk Rusland te ontvluchten en wijzen asielaanvragen van Russische vluchtelingen vaak af. Ook in Nederland bleek het voor Russische vluchtelingen de afgelopen jaren moeilijk om asiel te krijgen. Zo hief de Immigratie- en Naturalisatiedienst eind 2022 het moratorium op dat uitzettingen verhinderde van Russische mannen die vrezen te worden gemobiliseerd.
Onafhankelijke Russische media melden echter dat er het risico om als man gemobiliseerd te worden nog steeds significant is. Deze hardvochtige Europese immigratiepolitiek is tegenstrijdig met de hoge prijs die verschillende Europese landen donderdag bereid bleken te betalen om prominente Russische dissidenten te helpen.
De zestien uit Rusland bevrijde gevangenen konden afgelopen week eindelijk uit hun boze droom ontwaken. Voor Europa is het nu zaak te verhinderen dat zij in een nieuwe nachtmerrie terechtkomen. Een waarin hun in Rusland achtergebleven vrienden geen mogelijkheid hebben om te vluchten, terwijl zij zelf voortdurend over hun schouder moeten kijken omdat Poetins moordenaars zich met een gevoel van onaantastbaarheid door Europa bewegen.
Lees ook
Juist vanwege het ontbreken van Navalny draagt de gevangenenruil tussen Rusland en het Westen een zwarte rand
