Bij de viering van de Indonesische onafhankelijkheidsdag vorig jaar verscheen president Joko Widodo uitgedost als aan Javaanse koning. Het feit dat hij bij die gelegenheid vaker koos voor klederdrachten van de verschillende etnische groepen in dit land, wat geen van zijn voorgangers hadden gedaan, maakten hem geliefd omdat hij zo zijn waardering uitdrukte voor alle culturen van Indonesië. Maar deze keer presenteerde hij zich als Javaanse vorst en dat had waarschijnlijk de heimelijke boodschap: de regressie van de democratie.
Donderende regens stroomden neer over Jakarta tijdens de ochtend van verkiezingsdag, woensdag 14 februari. De Indonesische democratie gaat een turbulente periode in. Terwijl in de media en door burgers online onbevestigde meldingen werden gedaan van verkiezingsfraude, duidden de eerste peilingen op een voorsprong van oud-generaal Prabowo Subianto (72) van meer dan 50 procent van de stemmen, waarmee hij in één ronde de verkiezingen gewonnen had van zijn concurrenten Anies Baswedan en Ganjar Pranowo.
Een kolossale bijeenkomst in een stadion met zevenduizend plaatsen was al georganiseerd. Prabowo, die de steun heeft van Jokowi — zoals de president genoemd wordt — heeft als vice-presidentskandidaat niemand minder dan de oudste zoon van de zittende president: Gibran Rakabuming Raka.
Machtsmisbruik Jokowi
Al vanaf het begin wordt de legitimiteit van deze verkiezingen betwijfeld. In een eerste reactie zei Ganjar Pranowo woensdag dat voor hem de snelle eerste uitslag nog niet het eind van het liedje was. „We voorzagen dit soort uitslag en we zullen verder strijden.” Hij verwees daarbij naar een recent uitgebracht documentaire film getiteld Vervuilde verkiezing, over een systematische fraude die bij deze verkiezingen zouden zijn gepleegd doordat president Joko Widodo de oud-generaal steunde.
Intellectuelen, kunstenaars, en activisten hebben het machtsmisbruik door Jokowi bekritiseerd. Zaken tegen deze verkiezingen zijn voor de rechter gebracht en voor ethische kiescommissies. In sommige gevallen is vastgesteld dat het Grondwettelijk Gerechtshof en de Verkiezingscommissie onethisch hebben gehandeld, alleen werden daarbij geen effectieve sancties opgelegd.
Terwijl vanaf het begin vals spel wordt gespeeld, is de overwinning van Prabowo duidelijk, zij het onrechtmatig.
Wat gebeurt er met de Indonesische democratie als Prabowo de president van Indonesië is? Een naar fascisme neigende oud-generaal, die verantwoordelijk wordt gehouden voor de vermissing van tientallen studentenactivisten. Hij is nu nog minister van Defensie en was recent in opspraak wegens de ontbossing van Borneo. Eén dag voor de verkiezingen diende een groep burgers een rapport in bij de Commissie voor de Uitroeiing van Corruptie over de aanschaf door dat ministerie van 16 gebruikte Mirage gevechtsvliegtuigen bij Qatar. Twee dagen voor de verkiezingsdag werd ook een klacht ingediend bij de bestuursrechter tegen de kandidatuur van Prabowo en Gibran. Maar dat zal het verkiezingsproces waarschijnlijk niet beïnvloeden.
Lees ook
In Indonesië zijn autocratische krachten terug van nooit weggeweest
Jokowi leek eerst democratisch
De Indonesische democratie gaat inderdaad een turbulente tijd in en niemand weet voor hoe lang. Maar wat nu gebeurt, is het bittere fruit van een lang proces van democratische achteruitgang, terwijl verrassend genoeg dezelfde Jokowi tien jaar geleden het hoogtepunt van democratie belichaamde, toen hij op de cover van Time als ‘een nieuw hoop’ werd gepresenteerd.
Hij was de eerste president zonder achtergrond in de elite of in het leger. Hij was een eenvoudige timmerman.
Zijn succes als politieke spelbepaler op dit moment is een paar jaar geleden geplant zonder dat veel mensen het doorhadden. In 2019, aan het eind van zijn eerste termijn, raakt de Commissie voor de Uitroeiing van Corruptie zijn onafhankelijkheid kwijt. De commissie die door velen werd geprezen als verworvenheid van de Reformasi van 1998, werd ondergebracht in het presidentiële apparaat. Zonder een onafhankelijke anticorruptie-apparaat, is verkleving van de macht tussen parlement, rechter, en uitvoerende macht goed mogelijk. Desondanks kende onder Jokowi’s bestuur de Indonesische economie een stabiele groei van 5 procent en zijn waarderingscijfers zijn hoog.
Aan het begin van zijn tweede termijn legde Jokowi zijn rivaal Prabowo het zwijgen op door hem tot minister van Defensie te benoemen. De zwager van de president hief als voorzitter van het Grondwettelijk Hof de leeftijdsbarrière op die in de weg stond aan de kandidatuur voor het vicepresidentschap van zijn neef, Jokowi’s zoon Gibran. En zo heeft de president met schijnbaar ‘zacht’ optreden de facto de controle over de uitvoerende, wetgevende en juridische macht. De verkiezingen zijn alleen maar de tijd om te oogsten.
Een goede oppositie is noodzaak
Of Prabowo nu een dictator wordt of niet, Indonesië moet in ieder geval de terugkeer van corruptie, nepotisme en samenspanning tegemoet zien, kwalen die nooit volledig waren verdwenen. Is er nog hoop?
Natuurlijk wel. De ‘les van Jokowi’ leert voorstanders van democratie de noodzaak van het hebben van een goede oppositie. En ook de noodzaak om democratische instituties te versterken en niet te worden gebiologeerd door de figuur van de president. Gedurende de afgelopen 25 jaar hebben de Indonesiërs democratie geproefd, zij het nog niet volledig. Het is onwaarschijnlijk dat zij hun rechten zo maar zullen opgeven. Zij moeten zich nu hernemen en hun aanvoerders voeden.
Anies Baswedan, Mahfud M.D. en Ganjar Pranowo zijn mogelijke oppositie-leiders. Mahfud maakte met onbevlekt blazoen carrière als academicus, wetgever, rechter en minister. Anies is geen partijganger terwijl Ganjar een kaderlid is van de PDIP (Indonesische Democratische Partij van Strijd). De PDIP, nog steeds één van de grootste politieke partijen in het parlement, zou de rol van oppositieleider kunnen spelen. Deze drie politici kunnen het nieuwe symbool worden van de Indonesische democratische strijd. Als zij de krachten bundelen en een coalitie van partijen vormen, kunnen zij meer dan de helft van de stemmen representeren.
Als de uitkomst van de verkiezingen deze week eenmaal vaststaat, dreigt nog altijd onzekerheid. Algemeen is de verwachting dat Prabowo om gezondheidsredenen halverwege zijn termijn, plaats zou kunnen maken voor Gibran. Dat is nu al aanleiding voor interne spanning tussen regeringspartijen. Terugkeer van de donkere wolken van geweld, economische neergang en instabiliteit die de ondergang van de Nieuwe Orde in 1998 markeerden, is te voorkomen door een beter georganiseerde, hechte oppositie.
