Ondanks de gewelddadige oorlog die Rusland voert tegen Oekraïne voelen de Oost- en Midden-Europeanen zich op dit moment veilig. Ze hebben vertrouwen in de NAVO als een organisatie die wordt geleid door de Verenigde Staten en dus in Moskou als sterk wordt gezien. Tegelijkertijd vragen politici, diplomaten en deskundigen in Oost-Europa zich af wat er met hun landen zal gebeuren als Donald Trump in november 2024 de Amerikaanse presidentsverkiezingen zou winnen.
Trump heeft geen duidelijk profiel op het gebied van buitenlands beleid. Sommigen beschouwen hem als pro-Russisch of zelfs in de macht van Poetin via compromitterende informatie. „Een overwinning van Trump in 2024 zou ongetwijfeld leiden tot het einde van de Amerikaanse steun aan Oekraïne,” waarschuwt Alexander Vindman, een Amerikaanse luitenant-kolonel b.d. en voormalig directeur van de Amerikaanse Nationale Veiligheidsraad die in Kyiv is geboren.
Onvoorspelbaarheid
Anderen zien Trump als een potentieel probleem voor het Kremlin vanwege zijn onvoorspelbaarheid. Zij speculeren er daarom op dat hij gunstig zou kunnen zijn voor Oost- en Midden-Europa. Trump zou bijvoorbeeld onlangs hebben verklaard dat hij – als hij in 2022 president van de VS was geweest – Moskou zou hebben gebombardeerd als reactie op de grootschalige invasie van Rusland in Oekraïne.
Mensen in Oost-Europa zijn ongelukkig met president Joe Biden en zijn besluiteloosheid ten aanzien van Rusland. Aan de andere kant zijn Biden en de Democratische Partij voor hen wel voorspelbaar. Trump en zijn aanhangers vormen daarentegen een risico.
In Oost-Europa heerst de angst dat het Russische respect voor de westerse verdragsorganisatie zou kunnen afnemen na de volgende Amerikaanse presidentsverkiezingen. Als de samenhang van de NAVO of de toewijding van Washington aan de NAVO afneemt, kunnen de Midden- en Oost-Europese landen weer een speelbal van Rusland worden – net als vóór hun toetreding tot de NAVO. De recente lotgevallen van Oekraïne, Georgië en Moldavië vormen voor deze landen een scala aan mogelijke toekomstscenario’s.
Lees ook
Zonder harde veiligheidsgaranties blijft Oekraïne een grijze zone aan de oostflank van Europa
In de afgelopen dertig jaar is Oost-Europa niet gewend geraakt aan een schijnbaar perfecte wereldorde. Anders dan in West-Europa is er geen magisch geloof in de politieke kracht van vreedzaamheid. De Oost-Europeanen herinneren zich de tsaristische- en sovjetonderdrukking en het Duitse verraad van de Europese waarden. De collectieve perceptie van nationale veiligheid in Centraal- en Oost-Europa wordt nog steeds gevormd door kennis van, onder andere, het Molotov-Ribbentroppact van 1939, de verdeling van Europa in Jalta in 1945, en het Boedapest-memorandum van 1994.
De functionele logica van de NAVO als defensiealliantie is gebaseerd op vertrouwen, duidelijkheid en voorspelbaarheid. Dit zou niet langer het geval kunnen zijn met Trump als president van de VS. Erger nog, een nipte nederlaag van Trump bij de presidentsverkiezingen kan leiden tot onrust of zelfs instabiliteit in de VS. Washington zal dan niet meer in staat zijn om een vastberaden buitenlands beleid te voeren. Dit kan ernstige gevolgen hebben voor het functioneren van de NAVO.
Als Trump wint of als zijn nederlaag leidt tot ernstige binnenlandse onrust, zal Europa snel en fundamenteel moeten veranderen
Oost-Europeanen hebben geleerd het ergste te verwachten. Natuurlijk kunnen een herkozen Trump en diens medestanders in het hun buitenlands beleid de Amerikaanse instellingen en tradities niet zomaar negeren. Toch zal Oekraïne er in het ergste geval rekening mee moeten houden geen Amerikaanse hulp meer te krijgen. De steun van de VS aan de NAVO kan ter discussie komen te staan. Als Trump wint of als zijn nederlaag leidt tot ernstige binnenlandse onrust, zal Europa snel en fundamenteel moeten veranderen. Een Europese romp-NAVO zonder volledige deelname van de VS zou zich opnieuw moeten positioneren. Als de NAVO helemaal zou verdwijnen, zou de EU zichzelf moeten omvormen van een louter economische en politieke gemeenschap tot een veiligheids- en defensiealliantie.
Paraplu
Door Oekraïne, Moldavië en Georgië in 2022-23 de status van kandidaat-lidstaat van de EU te verlenen, zijn de EU en haar 27 lidstaten indirect betrokken bij drie Europese territoriale conflicten met Rusland. Sinds begin 2024 sluiten steeds meer Europese staten veiligheidsovereenkomsten met Oekraïne. De EU heeft net een veiligheids- en defensiepartnerschap gesloten met Moldavië.
De diepe betrokkenheid van de EU bij de post-Sovjetruimte betekent dat de geopolitieke risico’s snel zullen toenemen als de VS zich uit Europa zouden terugtrekken. Het zou een moment van de waarheid zijn voor het continent en een lakmoesproef voor de veelgeroemde Europese gedachte. De afgelopen zeventig jaar heeft altijd de vraag in de lucht gehangen of de Europese integratie en gemeenschappelijke veiligheid alleen bestaan zolang de VS Europa de hand boven het hoofd houden.
Als de Amerikaanse beschermende paraplu wordt weggenomen, zou kunnen blijken dat de visie van een zelfstandig, verenigd en solidair Europa slechts fictie is. Europese staten zouden dan onderling moeten gaan samenwerken op het gebied van veiligheid, buitenlands en defensiebeleid op een manier en in een mate waarmee ze tot nu toe geen ervaring hebben. Na zeventig jaar is de vraag of Moskou zijn hegemoniale aanspraken in Europa kan doen gelden niet langer in de eerste plaats een vraag voor Washington. Het zou afhangen van de mate waarin Europeanen zichzelf zien als een echte gemeenschap van naties – met alle gevolgen van dien.
