Operatie-Trump is geslaagd – maar overdreef Rutte om het de president naar zijn zin te maken?

Na iets minder dan 24 uur in Nederland trok de Amerikaanse president Donald Trump woensdagmiddag tijdens een chaotische persconferentie in het World Forum in Den Haag een belangrijke conclusie over het machtigste bondgenootschap op aarde: het is geen rip-off – geen afzetterij.

Trump, die de NAVO jarenlang omschreef als een machinerie van Europa om de VS geld uit de zak te kloppen, schaarde zich nu achter de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie, en sprak met opmerkelijke genegenheid over Europese leiders.

Het charme-offensief van secretaris-generaal Mark Rutte en de beloften die de Europese bondgenoten deden om de defensie-uitgaven in de komende tien jaar meer dan te verdubbelen tot 5 procent van het bbp hebben dus effect gesorteerd. De top in Den Haag – cruciaal in het licht van de Russische agressie – is zonder kleerscheuren verlopen, al zal het een hele klus blijven om de alliantie op koers te houden. Hoe hard de toezeggingen zijn, zal in de praktijk moeten blijken.

Eén land, Spanje, ging alvast openlijk tegen de NAVO-consensus in. Spanje zegt dat het met een budget van 2,1 procent van het bbp aan zijn NAVO-verplichtingen kan voldoen. Rutte zei dat dat niet haalbaar is, en Trump haalde hard uit naar Madrid: „Spanje moet betalen.”

Aan de andere kant waren er veel lichtpunten te noteren. Naar eigen zeggen was Trump naar Den Haag vertrokken omdat het nu eenmaal moest, maar was hij blij verrast dat iedereen zo aardig voor hem was geweest en hem de indruk had gegeven dat de VS „the hottest country” ter wereld is.

Trump: „Ik zag de leiders van die landen. De liefde en de passie die ze toonden voor hun landen was ongelooflijk. Ik heb nog nooit zoiets gezien. Ze willen hun landen beschermen. En ze hebben de Verenigde Staten nodig.”

Artikel 5

Op weg in het presidentiële vliegtuig Air Force One naar Den Haag had Trump nog voor commotie in Europa gezorgd, door de Amerikaanse toewijding aan artikel 5 van de NAVO – het artikel waarin de onderlinge solidariteit tussen de bondgenoten is verankerd – in twijfel te trekken. Op de vraag of hij artikel 5 steunt, zei Trump dat het artikel „voor meerderlei uitleg” vatbaar was. In de ultra-korte slotverklaring van de 32 NAVO-landen werd daarom nog eens expliciet vastgelegd dat artikel 5 „in beton gegoten” was. Daarmee is de grondslag van het Noord-Atlantisch Bondgenootschap – een aanval op één is een aanval op allen – in elk geval gewaarborgd.

Secretaris-generaal Rutte had er maanden aan gewerkt om Trump een warm bad te bezorgen. De Europeanen beloofden een enorme verhoging van hun defensie-uitgaven. Trump kreeg een koninklijke ontvangst, inclusief overnachting op het paleis en een ontbijt met koning en koningin. Trump bedankte prompt uitvoerig voor de gastvrijheid. Hij had, zei hij, ook „veel mooie bomen gezien” waarvan hij er het liefst een paar mee naar huis zou nemen. Daarna ging zijn persconferentie – door vragen van de Amerikaanse pers – over Trumps bombardementen op Irans nucleaire installaties in Fordo en Natanz.

Op het eerste gezicht kan Rutte tevreden zijn: Operatie-Trump is geslaagd. Vraag is wél of Rutte niet wat overdreven heeft om het Trump naar zijn zin te maken. Rutte roemt al weken de Amerikaanse poging om vrede in Oekraïne te brengen, ook al heeft Amerikaanse bemiddeling nog geen resultaat opgeleverd. Tijdens de NAVO-top complimenteerde Rutte ook Trumps aanval op de nucleaire installaties van Iran. De kritiek dat Trump met de aanval het internationaal recht schond, schoof de NAVO-chef aan de kant. Rutte noemde Trump een „man van vrede” en een „daddy” die orde schept in een ruzie van twee kinderen (Israël en Iran).

Kwestie van smaak

Zelf vond Rutte helemaal niet dat hij had overdreven. Zeker, erkende hij, uitlatingen zijn altijd een kwestie van smaak, maar het is heel normaal om iemand die iets presteert ook te complimenteren. De aanval op de Iraanse nucleaire installaties was een goede zaak. Het probleem met internationaal recht is, zei hij, dat je er altijd over kunt discussiëren. En: iedereen moet erkennen dat de defensie-uitgaven in Europa niet zo spectaculair zouden stijgen als Trump niet zoveel druk had uitgeoefend. De VS, zei Rutte, pleiten al sinds president Eisenhower (1953-1961) voor een grotere bijdrage van Europa, onder Trump komt het er nu van.

Met die pluimstrijkerij bleven de spectaculaire toezeggingen die de Europeanen hebben gedaan nogal uit beeld. Met de belofte om in totaal 5 procent van het bruto binnenlands product (bbp) te gaan uitgeven voor defensie neemt Europa – voor het eerst sinds de Koude Oorlog – volle verantwoordelijkheid voor de conventionele verdediging van het continent. De The Hague Defense Commitment zal de geschiedenis ingaan als een keerpunt voor de NAVO. Maar de honderden miljarden die ermee gemoeid zijn leggen een hypotheek op de politieke manoeuvreerruimte van toekomstige Europese regeringen en vormen daarmee een risico voor de leiders die stonden te glimlachen naast Trump en koning Willem-Alexander tijdens de groepsfoto dindsdagavond.

Zoom in

De Europese regeringsleiders weten maar al te goed dat de 5 procent bbp (een eis van Trump) een zoenoffer is, een symbolisch bedrag dat geen enkel land eenvoudig zal realiseren. De NAVO-plannen die voorafgaand aan de top werden goedgekeurd door de ministers van Defensie, voorzien in 3,5 procent bbp aan defensie-uitgaven. De overige 1,5 procent mag worden uitgegeven aan infrastructuur – die immers ook cruciaal is om troepen op tijd naar het oostfront te brengen.

De Europese regeringsleiders weten maar al te goed dat 5 procent van het bbp een zoenoffer is, een symbolisch bedrag dat geen enkel land eenvoudig zal realiseren

Daarmee is echter het hele verhaal niet verteld.

De huidige, door de NAVO geplande capabilities zijn gebaseerd op militaire plannen die weliswaar rekening houden met een verhoogde Russische dreiging, maar nog altijd uitgaan van de militaire aanwezigheid van de Verenigde Staten. De vraag is echter hoe realistisch dat is. Op zijn vroegst aan het einde van de zomer, zo maakte NAVO-ambassadeur Matthew Whitaker dinsdag duidelijk, zal het Pentagon zijn nieuwe Global Force Posture bekend maken. Pas dan wordt duidelijk hoeveel Amerikaanse militairen in Europa wil houden. Algemeen wordt rekening gehouden met troepenreducties – die Europa zal moeten opvangen. „We zullen naadloos samenwerken met onze Europese en Canadese bondgenoten om te zorgen dat er geen gaten vallen in de defensiecapaciteiten”, zei Whitaker.

Gevechtsvliegtuigen

Hoezeer de verhoudingen zijn verschoven bleek ook uit de beslissing van de Britse regering deze week om extra Amerikaanse F-35 gevechtsvliegtuigen aan te schaffen. De Britten zijn al gebruiker van F-35’s van het type ‘B’, die kunnen opereren vanaf de Britse vliegdekschepen. Dinsdag maakte Downing Street echter bekend dat het nog eens twaalf F-35’s van het type ‘A’ koopt (dezelfde als Nederland heeft), de luchtmachtversie die geschikt is voor het afwerpen van tactische kernwapens.

Tijdens de NAVO-vergadering woensdagochtend liet de Britse premier Keir Starmer weten dat het Verenigd Koninkrijk zal toetreden tot het NAVO-programma voor nucleaire afschrikking. Onder dat programma zijn Europese luchtmachten (waaronder de Koninklijke Luchtmacht) verantwoordelijk voor het afwerpen van Amerikaanse B61 atoombommen, die in verschillende landen zijn opgeslagen. Het is een belangrijke wijziging van de nucleaire strategie van kernmacht Groot-Brittannië, dat de afgelopen decennia heeft vertrouwd op de afschrikking van de op onderzeeërs gestationeerde Trident-raketten.

Het betekent waarschijnlijk ook dat de VS voor het eerst sinds de jaren negentig nucleaire wapens zullen stationeren op Brits grondgebied. Daarmee drukt Londen Washington stevig tegen de borst, in tijden dat Amerikaanse veiligheidsgaranties ineens minder vanzelfsprekend zijn dan gedacht.

De NAVO, zo zei Mark Rutte woensdag, wordt „eerlijker” en „dodelijker”. Voorlopig nog mét de VS, had hij erbij kunnen zeggen.

Delen





Mail de redactie