Het ministerie van Defensie in Den Haag sprak van een „potentieel gevaarlijke situatie” – maar liet in het midden voor wie precies. Want de Chinese gevechtsvliegtuigen die vrijdag 7 juni ten oosten van Shanghai hinderlijk dicht bij de Zr.Ms. Tromp vlogen, zouden bij een directe confrontatie in het nadeel zijn geweest.
De Tromp is een zogenoemd ‘luchtverdedigings- en commando-fregat’ (LCF) en is gespecialiseerd in het neerschieten van vijandelijke vliegtuigen. Het schip is daarvoor bewapend met raketten voor zowel de lange als de korte afstand en heeft als laatste redmiddel het Goalkeeper-snelvuurkanon met een vuursnelheid van 70 schoten per seconde.
De Tromp heeft bovendien veel betere radars en sensoren aan boord dan de twee Chinese JH-7 jachtbommenwerpers die rondjes vlogen om het schip.
Het ‘incident’ vond plaats enkele dagen nadat de Tromp door de zeestraat van Taiwan was gevaren in de richting van Zuid-Korea. In de haven van Busan werd het schip bezocht door demissionair minister Kajsa Ollongren (Defensie, D66), daarna voerde de Tromp enkele dagen observaties uit in het kader van het monitoren van het VN-wapenembargo tegen Noord-Korea. Toen het Nederlandse fregat zuidwaarts voer, op weg naar Japan, kwam de Chinese luchtmacht in actie. Daarbij werd ook de boord-helikopter van de Tromp dicht genaderd in de lucht.
De Tromp is één van vier luchtverdedigingsfregatten (LCF’en) van de zogeheten ‘Zeven Provinciënklasse’. Alhoewel nu al zo’n twintig jaar in de vaart, zijn de LCF’en – 144 meter lang, bemanning tot 202 koppen – het neusje van de zalm van de Koninklijke Marine. Zo is de (Thales-)radar zó goed dat het fregatten ballistische raketten in de ruimte kan detecteren en volgen – en neerhalen, als Defensie daarvoor geavanceerde SM-3 raketten zou aanschaffen.
Scherpe reactie
Zr.Ms. Tromp vertrok in maart uit Den Helder voor een wereldreis van zes maanden. Hoogtepunt van de tocht is de deelname aan de tweejaarlijkse internationale oefening RIMPAC bij Hawaï onder leiding van de Verenigde Staten, maar belangrijker was de doorvaart van de Rode Zee en de aanwezigheid in de ‘Ocean-Pacific’, twee maritieme regio’s waar de spanning oploopt. In de Zuid-Chinese Zee probeert China al jaren zijn invloed te doen gelden; in de Rode Zee worden schepen aangevallen door Houthi-rebellen met raketten en drones. Op weg naar de Indische Oceaan nam de Tromp daarom enige tijd deel aan de Amerikaanse operatie ‘Prosperous Guardian’, die het scheepvaartverkeer tegen Houthi’s moet beschermen. De doorvaart van de Zuid-Chinese Zee en de Straat van Taiwan was een signaal aan Beijing dat het Westen de vrije doorvaart op de belangrijke vaarroutes wil blijven bewaken en niet werkloos zal toekijken als Taiwan wordt aangevallen. De reis is bovendien een uitstekende gelegenheid om bevriende landen aan te doen. Een fregat als de Tromp is niet alleen een militair machtsmiddel, maar ook een instrument voor internationale diplomatie.
Er zijn zwaardere reacties denkbaar. Zoals toen het zusterschip Zr.Ms. Evertsen drie jaar geleden de Zuid-Chinese Zee doorkruiste als onderdeel van een Brits eskader onder leiding van het vliegdekschip HMS Queen Elizabeth. Voordat koers gezet werd naar de Oost, voer de Evertsen in gezelschap van een Brits fregat door de Zwarte Zee in internationale wateren langs de door Rusland bezette Krim. De passage lokte een scherpe reactie uit van Moskou: met bommen en raketten bewapende jagers voerden schijnaanvallen uit op het Nederlandse fregat. Vergeleken met het Russische antwoord in 2021 heeft Bejing „terughoudend” gereageerd op het Nederlandse vlagvertoon, zegt Jaime Karremann van Marineschepen.nl. „Als er Amerikaanse schepen door de Straat van Taiwan varen reageert China veel heftiger.” Karremann wijst ook op de timing van het Chinese protest – pas op het moment dat de Tromp allang de veilige haven van het Japanse Nagasaki was binnengelopen. „Over die Chinese waarschuwing hoeven we ons pas zorgen te maken bij de volgende wereldreis”, zegt Karremann. „Dat is over twee jaar.”
Hoe werd het schip ontvangen?
Aan de ontvangst van een marineschip van een ander land valt veel af te lezen over de onderlinge verhoudingen
, New DelhiDe banden aangehaald in India
Koningsdag in Mumbai: op de Zr.Ms. Tromp, het marineschip dat enkele dagen aanmeerde in de haven van de Indiase miljoenenstad, werd een grote receptie georganiseerd voor de Nederlandse gemeenschap en andere genodigden. Het commandofregat kwam op 25 april aan, na een reis van ongeveer een maand – het vertrok eind maart vanaf Malta, en voer daarna door de Rode Zee – een patrouille-operatie ter bescherming van de koopvaardij.
Het bezoek aan Mumbai was van diplomatieke aard. Dat het Nederlandse fregat op de doorvaart door de Indo-Pacific ook India aandoet, is „een belangrijk signaal”, zei demissionair minister van Defensie Kajsa Ollongren, in februari in New Delhi. Nederland en India verkennen de mogelijkheden tot een strategisch partnerschap, met een duidelijk gezamenlijk belang: het beschermen van de vrije wereldhandel. „India kan aan de kant van de Rode Zee, maar ook verder naar het oosten, een belangrijke rol spelen in maritieme veiligheid”, aldus Ollongren. Ook de mogelijkheden tot „materiële samenwerking” worden verder „verkend”.
In april was niet alleen de Nederlandse marine in Mumbai. Ook demissionair minister Schreinemacher (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking) was er. India is een „geopolitieke speler”, zei zij tegen het Indiase persbureau ANI, en daarbij een „belangrijke economische relatie” van Nederland. In de Indo-Pacific vallen die belangen samen: niet alleen is het een belangrijke economische groeiregio, het is ook steeds meer een geopolitiek zwaartepunt.
Voor de bemanning van de Tromp zullen de dagen in de haven van Mumbai een fijne pauze zijn geweest. Het fregat was daarvoor weken achtereen zonder onderbreking onderweg. Bij vertrek voerde de Zr.Ms. Tromp trainingsmanoeuvres uit met de INS Trishul, een Indiaas fregat met geleide raketten aan boord. Daarna voer het Nederlandse commandoschip vanaf India verder naar het oosten, naar de Zuid-Chinese Zee – waar de passage bepaald niet als signaal van partnerschap werd opgevat.
, JakartaLastige balanceeract voor Indonesië
Het bezoek van marineschip Tromp, dat van 15 tot 17 mei in Jakarta aanmeerde, kreeg slechts een bescheiden vermelding in lokale media in Indonesië. Onderdeel van het bezoek was een gezamenlijke oefening met de Indonesische marine waarbij onder meer communicatiesystemen werden getest. Dat weinig ruchtbaarheid aan de komst van het Nederlandse marineschip werd gegeven is in lijn met de politieke koers van Indonesië. Zoals de meeste landen in Zuidoost-Azië wil het niet kiezen tussen enerzijds China en anderzijds de VS en hun bondgenoten, zoals Nederland. Indonesië onderhoudt goede banden met het westen en is op economisch vlak sterk verbonden met China. En het wil die balans zo houden.
Prabowo Subianto, die in oktober als president wordt beëdigd, zegt dat hij de neutrale politiek van Widodo zal voortzetten. Subianto is opgeleid aan de Amerikaanse militaire academie Fort Benning en heeft nog altijd banden met de VS. Wel had hij vanwege verdenkingen van mensenrechtenschendingen als generaal in het regime van autocraat Soeharto twintig jaar lang geen toegang tot de VS. Dit verbod is in 2020 opgeheven.
Kort na zijn verkiezingsoverwinning bracht Subianto een vriendschappelijk bezoek aan China. Of dat een koerswijziging betekent is nog niet duidelijk.
De Tromp maakte tussenstops in Singapore en Vietnam. Tijdens de jaarlijkse regionale veiligheidsconferentie Shangri-La benadrukte de Singaporese gastheer en minister van Defensie Ng Eng Hen dat ook Singapore geen kant wil kiezen. De stadsstaat is financieel nauw verbonden met China, maar heeft ook gezien hoe het Hongkong is vergaan na de Chinese overname. Vrijheden werden drastisch ingeperkt, investeerders verlieten de stad. Singapore is te klein om van invloed te zijn, stelde hij. „China en de VS moeten dit met elkaar oplossen.”
China claimt gas- en visrijke gebieden binnen de internationale wateren van het Zuid-Chinese zeegebied én binnen de grenzen van de Filippijnen, Vietnam, Indonesië, Singapore, Maleisië en Brunei. Desondanks tekent de uitspraak van Ng de houding van de meeste Zuidoost-Aziatische landen. Een oorlog op afstand houden en zelf zo soeverein mogelijk overleven is het belangrijkste doel. Zolang westerse marineschepen deze balanceeract ondersteunen, zullen ze in de regio welkom zijn. Toch denkt analist Joshua Kurlantzick van de Amerikaanse Council on Foreign Relations (CFR) dat de meeste Zuidoost-Aziatische landen bij een oorlog, bijvoorbeeld naar aanleiding van een Chinese inname van Taiwan, uit pragmatische overwegingen de kant van China kiezen. Want geen van de landen die goede banden hebben met het westen is militair in staat om zichzelf te verdedigen tegen China.
, BeijingDiplomatieke aanvaring met China
Op Chinese sociale media was de Zr.Ms. Tromp deze week trending. Enkele dagen nadat Nederland China had gebruskeerd door het fregat via de Straat van Taiwan te laten varen – die door China wordt geclaimd – omcirkelden op 7 juni Chinese vliegtuigen het schip. Ook een helikopter van de Tromp werd genaderd.
Volgens veel Chinese internetgebruikers had de Chinese overheid nog wel wat harder mogen optreden tegen de Nederlandse „provocaties” zoals kolonel en defensiewoordvoerder Zhang Xiaogang het gedrag van het Nederlandse fregat in de Oost-Chinese Zee op een persconferentie karakteriseerde. „Als zelfs kleine landen als Nederland hier hun spierballen proberen te laten zien, zijn we dan niet te aardig geweest?” verwoordt een online blogpost een breder sentiment.
Toch was de Chinese reactie richting Nederland al opvallend stevig van toon. Terwijl het Nederlandse ministerie China beschuldigde van het creëren van een gevaarlijke situatie door gevechtsvliegtuigen en een helikopter op de Tromp af te sturen, stelt China dat juist het Nederlandse gedrag gevaarlijk was. Volgens Zhang gebruikt Nederland de VN-missie om maritieme sancties tegen Noord-Korea te handhaven als voorwendsel voor „machtsvertoon in andermans zee- en luchtruim” en „schaadt” het daarmee de betrekkingen tussen beide landen.
Volgens geopolitiek analist en China-expert Frans-Paul van der Putten wijst de Chinese verklaring erop dat er in de Oost-Chinese Zee iets is gebeurd dat China beschouwt als een bedreiging van de nationale veiligheid. De Chinese berichtgeving focust op de rol van de gevechtshelikopter van de Tromp, die rond het marineschip patrouilleerde. Het is mogelijk dat de Nederlandse helikopter inlichtingen verzamelde in het zeegebied ten oosten van Shanghai, waar het incident plaatsvond. „Of de helikopter deed iets anders, maar China interpreteerde het zo.”
Daarbij speelt mee dat China een andere definitie hanteert van de zogenoemde exclusieve economische zone, de zone van maximaal tweehonderd zeemijl vanaf de kust waarin een kuststaat economische rechten heeft. Nederland ziet die als internationale wateren, waarin je vrij bent om militaire oefeningen te doen. Maar volgens China mogen activiteiten in die zone de nationale veiligheid niet in gevaar brengen, en kunnen oefeningen dus worden gezien als intimidatie.
Duidelijk is dat China niet blij is met de VN-missie waaraan de Tromp ondersteuning biedt, en die de Amerikaanse marine en die van haar bondgenoten een kans biedt om actief te zijn in de wateren rond China. In die zin kan de felle Chinese verklaring ook gezien worden als een reactie op de bredere activiteiten van het Nederlandse fregat, dat in mei oefeningen uitvoerde met Amerikaanse marineschepen in de Zuid-Chinese Zee en vorige week door de door China geclaimde Straat van Taiwan voer. Van der Putten: „Die hele symboliek, dat Nederland daar is om een bijdrage te leveren aan het afschrikken van China, kan ook meespelen.”
, TokyoWarm welkom in Japan
Japan verwelkomt de Zr.Ms. Tromp met open armen. „Het laat zien dat onze Europese bondgenoten interesse in ons hebben,” vertelt Itsunori Onodera, voormalig minister van defensie en voorzitter van de onderzoekscommissie voor veiligheid. Het land is actief bezig de banden met Europese landen en de NAVO te versterken vanwege groeiende spanningen in de regio en een slinkend vertrouwen in de militaire toewijding van hun grootste bondgenoot, de Verenigde Staten.
Terwijl de ogen op de Zuid-Chinese Zee zijn gericht, is voor Japan de groeiende Chinese aanwezigheid op de Oost-Aziatische zeeën ook voelbaar. Aan de overkant van Yonaguni, het meest zuidelijke Japanse eiland, zijn de bergtoppen van de Taiwanese Chungyang Shan met het blote oog te zien. Bij elke Chinese oefening rond Taiwan houden beleidsmakers in Tokio hun adem in, hopende dat de oefenraketten niet per ongeluk op Japans grondgebied vallen.
Op slechts 170 kilometer van Taiwan liggen de Senkaku-eilanden, volgens China de Diaoyu-eilanden. Het is een groep rotsen die niet bewoonbaar is, maar China heeft tot ergernis van Japan vorig jaar 1.287 boten op het gebied afgestuurd, dat beide landen claimen. Japan ziet de maritieme tactieken van China in de Zuid-Chinese Zee daarom niet als een geïsoleerd probleem, maar als testcase voor wat China van plan is rond deze eilanden.
Het is niet het enige maritieme probleemgebied voor Japan. Verder in het noorden stuurt Noord-Korea regelmatig raketten richting de Japanse zee, en proberen Noord-Koreaanse vissersboten hun wateren te betreden. Dit is tegelijk de missie van de Tromp tijdens zijn bezoek aan de regio: het controleren van illegale maritieme activiteiten door Noord-Korea. „Japan verwelkomt deze missie,” aldus het Ministerie van Buitenlandse Zaken.
Na een aantal dagen op zee meerde de Tromp maandag aan in Japan. Speciaal voor de gelegenheid is gekozen voor Nagasaki, de stad waar Nederland lange tijd als enig westerse land met Japan handel mocht drijven.
Nederland is niet het enige land dat meer nadruk legt op deze samenwerking. Het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Italië en Frankrijk hebben ook recent manschappen en materiaal op missie naar het land gestuurd. Japan probeert actief om deze banden te verdiepen om zijn militaire afhankelijkheid van de VS te verkleinen. Tokio volgt de Amerikaanse verkiezingen in november met argusogen. Presidentskandidaat Trump heeft zich al meermaals kritisch uitgelaten over bestaande defensieverdragen, waaronder dat met Japan.
