Op zoek naar spirituele transformatie met Lemi Ponifasio

‘Hos geldiniz, welkom”, zegt Selvet Sükür, terwijl ze de voordeur voor ons opendoet. Ze staat in de deuropening van haar huis in Geuzenveld-Slotermeer, een van de meest westelijke wijken van Amsterdam. Als we onze schoenen in de gang hebben uitgedaan en doorlopen naar de huiskamer, staat er een uitgebreid ontbijt voor ons klaar. Eksimik – een soort cottagekaas met groene pepers. Komkommers, tomaten en olijven. Msemen en börek.

Samen met fotograaf Çigdem Yüksel (35) ben ik op bezoek bij Selvet Sükür, die in 1951 geboren werd in Kiklareli, een dorp in het noordwesten van Turkije. Ze kwam in 1973 naar Nederland. Selvet Sükür is een van de 22 vrouwen die Yüksel portretteerde voor haar project Je moest eens weten. De eerste generatie vrouwen uit Turkije in Nederland, dat vanaf eind september te zien is in het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam.

In de tentoonstelling en in het fotoboek zijn behalve de portretten van Yüksel ook foto’s uit de privé-albums van de vrouwen te zien: gekreukte jeugdfoto’s in zwart-wit, bruiloften, kinderen, een picknick in het park. Daarnaast werden alle vrouwen geïnterviewd – een aantal van hun verhalen is in de tentoonstelling ook in een video te zien.

Sükür vertelt in het Turks en in het Nederlands: „Sinds ik niet meer werk en nu ik ouder word, begin ik de taal soms te vergeten”, zegt ze. Yüksel vertaalt als Sükür de Nederlandse woorden even niet vinden kan. Vier jaar nadat Nederland in 1964 een wervingsverdrag met Turkije had gesloten, werd haar man Sait Sükür in Istanbul gerekruteerd door een selectieteam van de Amsterdamse NDSM-werf. Er hangt een foto van zijn vertrek: vijf jonge mannen die vrolijk de camera inkijken. In de fotolijst zit ook het treinkaartje van toen, ‘groepsreis’ staat erop. Vanaf het Sirkeci-station in Istanboel via Bulgarije en Oostenrijk naar München. Van daaruit verder naar Amsterdam, waar hij en zijn collega’s een onderkomen vonden in een van de 34 witte houten barakken van woonoord Atatürk, op loopafstand van de werf in Amsterdam-Noord.

Toen Sükür haar man in 1973 naar Nederland volgde, kon dat alleen als ze ook aan het werk ging. „Om een verblijfsvergunning te kunnen krijgen, moesten Turkse vrouwen werken”, legt Yüksel uit. Dat gold ook voor Yüksels oma, die in de jaren zeventig met haar kinderen naar IJmuiden kwam, waar haar man al een aantal jaren voor Hoogovens werkte. Haar grootmoeder ging aan de slag in de visfabrieken in de havens. „Ik was veertien toen ze overleed. Pas later begon ik me af te vragen: hoe was dat eigenlijk voor haar, om naar Nederland te komen? Haar familie in Turkije achter te laten? Wat waren haar dromen, hoe vond ze hier haar weg, terwijl ze de taal niet sprak? Taallessen of inburgeringscursussen waren er niet. Elke ochtend liep ze door de duinen naar de fabriek, wat ging er door haar hoofd?”

Derde generatie

Yüksel deed een master journalistiek aan de Universiteit en werkte voor de Volkskrant. Ze maakte meerdere series over afkomst en identiteit: Niet meer zonder jou, 2015; A New Beginning, 2021. In 2017 won ze de Zilveren Camera voor een serie over gevluchte Syrische kinderen in Turkse fabrieken. In 2020 en 2022 deed ze twee keer een onderzoek naar de representatie van moslima’s in de media. „Ik hou me bezig met ons collectief visueel geheugen. Wat voor beelden maken we eigenlijk en hoe bepaalt dat onze blik op de wereld? En wat voegt mijn werk toe aan dat geheugen?”

Yüksel legt uit hoe ze haar eigen oma en haar eigen moeder niet herkende in de beelden die ze tegenkwam. „In kranten zag ik vrouwen met een bloemetjeshoofddoek die in een lange jas op straat of op de markt lopen. Meestal van achteren en van een afstandje gefotografeerd.” ‘Safarifoto’s’, noemt ze die beelden, alsof de fotograaf een exotische soort observeert, zonder zich daar in te verdiepen.

„Ik kan mijn grootmoeder niets meer vragen”, zegt Yüksel, „maar de tijd dringt voor al die vrouwen die tegelijk met haar aankwamen. Het is deze groep vrouwen met wie mijn verhaal en dat van honderdduizenden andere Nederlanders uit Turkije begint. Ik ben inmiddels de derde generatie. Ik ben hier geboren en opgegroeid. Maar Turkije is ook een deel van mij. Het is van belang om te weten wie onze voorouders waren en wat hun verhaal is. Ook omdat we in een tijd leven waarin de retoriek als het over migranten gaat niet mals is. Dat dehumaniseert en demoniseert mensen. Het woord ‘migrant’ komt steeds meer onder druk te staan. Ik vind het belangrijk een verhaal te laten zien dat recht doet aan de menselijke ervaring van migratie en aan het leven van deze vrouwen.”

Door te kiezen voor portretten, intieme familiefoto’s en interviews probeert ze een gelaagd beeld te geven. „Iedereen, ongeacht afkomst, zal zich kunnen herkennen in het leven van deze vrouwen; de complexiteit, de veelzijdigheid, het mens-zijn.”

Sükür vertelt over die eerste jaren, waarin het echtpaar eerst op zolder woonde bij een ouder Nederlands stel en uiteindelijk in 1991 Geuzenveld terechtkwam, inmiddels met vier kinderen. Ze vertelt over haar eerste werkgever, meneer Kommer die een winkel op de Kinkerstraat had en die haar kip in het kerstpakket gaf in plaats van varkensvlees. Ze praat over haar werk als schoonmaakster in het Stedelijk Museum in de jaren tachtig, via de Dienst Was(ch) en Schoonmaak, Bad en Zweminrichtingen (WSBZ) van de gemeente Amsterdam. Voor de kunst die daar hing had ze geen belangstelling, ook omdat het dan al haar derde schoonmaakdienst van de dag was. Om 5.50 uur had ze al de tram gepakt naar de Slavenburg’s Bank, later Le Crédit Lyonnais, in het centrum. En ’s middags poetste ze bij twee scholen in oud-West.

Het emotioneert haar als ze vertelt over die tijd, en hoe ze door al dat werken en die lange dagen de kinderen zo weinig zag toen ze klein waren. „Ze lagen nog in bed als ik de deur uitging en ze sliepen als ik thuiskwam.” Haar man overleed in 2002, haar jongste was toen dertien.

„‘Bir bilsen…’, je moest eens weten, is wat de vrouwen vaak tegen mij zeiden toen ik vroeg naar hun leven”, zegt Yüksel. „Deze vrouwen hebben veel meegemaakt. Van slechte arbeidsomstandigheden tot eenzaamheid en racisme. Liefde en ongelukkige huwelijken. Beknot zijn als vrouw én emancipatie. Ik miste in Nederland een visueel archief van hun leven. Dat heeft denk ik te maken met het ontbreken van een gevoel van noodzaak, van te weinig besef dat deze vrouwen onderdeel zijn van de Nederlandse geschiedenis. De geschiedenis van Sükür en de andere vrouwen mag niet onzichtbaar blijven.”

Bertien van Manen

De dochter van Sükür reageerde op een oproep die Yüksel op sociale media had geplaatst, waarin ze vroeg of de eerste generatie migrantenvrouwen hun verhaal wilden delen. Yüksel: „De noodzaak om de levens vast te leggen werd breed gevoeld. Wanneer gaat het nou over hen?” Behalve via sociale media selecteerde ze daarnaast een aantal vrouwen die eerder, in de jaren zeventig, door fotograaf Bertien van Manen (1935-2024) waren vastgelegd in haar fotoboek Vrouwen te gast.

Sükür benadrukt hoe belangrijk ze het vindt dat jonge mensen de verhalen van de vrouwen nu kunnen zien en lezen. Dat ze weten hoe moeilijk het soms was. Voordat we opstappen laat ze ons nog even de rest van het huis zien, waar op de slaapkamers ook kinderbedjes staan, en waar overal foto’s en knutselwerkjes van de zes kleinkinderen staan. „Het doet soms pijn als ik eraan denk hoeveel ik weg was toen mijn kinderen klein waren. Maar het zijn alle vier goede mensen geworden. Als oma zorg ik veel voor mijn kleinkinderen. De aandacht die ik niet kon geven aan mijn eigen kinderen, geef ik nu aan hen.”

Delen

Mail de redactie

Bijna alles, zei ik tegen hem, bijna alles is beter in september. Voor alles wat de zomer in het licht gezet heeft biedt september beschutting voor beschouwing. Voor alles wat opnieuw bekeken of opnieuw beginnen moet verslaat september januari; goede voornemens, nieuwe gewoontes. Tieners verlangen naar een zomerliefde maar ik wil de herfst, ik wil beginnen, en opnieuw beginnen, steeds opnieuw beginnen in september. Het zoete besef dat alles nog net mooi is, voor het vaal wordt, voor het kaal wordt, voor het echte donker. Zo vol als alle bomen in blad staan, zo zondoorstoofd alles, zo vol en gerijpt alles. En dan beginnen de bladeren te vallen, net als mijn gedachten laten ze los en verlaten ze de boom die tot dat moment één groot groenschimmig geheel was, om zich afzonderlijk te kunnen laten bekijken. Kijk dit blad, die kleuren, die nerven, die lijnen, zie mijn gedachten, zie ze, allemaal stuk voor stuk.

The leaves are brown and tumbling down, remember that September in the rain.

Het is nu ook daadwerkelijk begonnen te regenen. De deuren staan open en vette druppels spatten uiteen op de plankenvloer van het terras. Hij staat ernaar te kijken. Straks gaan we naar de opera. De zomer was een lange lome mislukking geweest. De hele laatste augustusweek waren we, eenmaal thuisgekomen, in onszelf opgesloten geraakt. Hij met zijn gedachten. Ik met de mijne. Sinds hij vorige week zei dat we even moesten praten samen, die dodelijke onheilstijding, wist ik dat hij vast zat, dat hij er nog middenin zat, in de toestand. We moesten niet praten, nog niet, we moesten wachten op september. Sinds hij zei dat we even moesten praten had ik de uitvoering ervan gesaboteerd.

Mijn vuilniszakgrijze ogen waren het eerste geweest dat hem aan me trof

We hebben elkaar elf jaar geleden ontmoet tijdens een treinreis. In september. Hij zat tegenover me bij het raam en hij las, met een zweem van een glimlach om zijn mond, en ik bekeek heimelijk, en toen meer precies en gaandeweg steeds schaamtelozer zijn gezicht dat ik fijnzinnig en intelligent vond, een gezicht waar ik meteen verliefd op werd. Hij had lange benen en lange armen. Hij had een lijf dat een bepaald comfort uitstraalde, hoe hij zijn benen in de linnen broek over elkaar geslagen had. Zijn polsen uit de mouwen van zijn overhemd. Ik zag hoe hij het boek in zijn handen vasthield. Ik probeerde te zien wat het was. Dat lukte me maar gek genoeg ben ik het nu ineens vergeten, terwijl dat het soort ding is dat ik doorgaans onthoud en waar ik belang aan hecht. We hadden een overstap in Wenen en tijd om samen te gaan eten. Ons voorzichtig begonnen gesprek in de trein kreeg vleugels in het gepolitoerde mahoniehouten interieur van de bistro waar we zaten. Toen ik hem later vroeg wat het eerste aan mij was dat hem trof, zei hij dat het mijn vuilniszakgrijze ogen waren geweest. Zoiets had hij nog nooit gezien. Zoiets moois had hij nog nooit gezien.

„Het blijft de hele avond regenen”, zegt hij nu, met een blik op zijn telefoon „misschien moeten we met de tram gaan.” Goddank, denk ik, gaat alles weer open, begint alles weer, theaters, actualiteitenprogramma’s, werkverplichtingen. Gelukkig is de vormeloze zomermaand voorbij. Als kind maakte het me al gelukkig om de lege bladzijden in mijn nieuwe schriften te aaien en mijn potloden te slijpen, te aaien en te slijpen in september.

In de trein op de gang op de grond hadden we wijn uit kartonnen bekers gedronken en verder gepraat voor we naar onze verschillende couchettes gingen. Hij had voor zijn werk gereisd. We reconstrueerden momenten waarop we elkaar tegen hadden kunnen komen. De namen van de cafés waar we hadden gezeten, waren we vergeten maar we beschreven ze voor elkaar, dachten ze te herkennen, herkenden ze. We hadden op dezelfde dag het museum over de Hongaarse geschiedenis bezocht, House of Terror, we plaatsten de ander nu in onze herinnering als de lange smalle rug voor ons op de trap, als een nog net de hoek omslaande schim in de museumzaal. Ik vertelde dat ik bij mijn broer en zijn gezin had gelogeerd, ik vertelde over mijn broer, maar ik vertelde niet dat ik op de brug had gestaan en naar beneden naar de Donau keek en fantaseerde dat ik voorgoed onder het wateroppervlak zou verdwijnen. Mijn crisis, de vertwijfeling over mijn leven en hoe het ermee verder moest loste op in de verliefdheid. Door met hem samen te zijn, vanaf dat moment in de trein tot dit moment hier in onze keuken met hem samen te zijn, verdween de somberheid die me daarvoor in een gemene greep had gehouden. Alsof het probleem achteraf gezien vooral het alleen-zijn was geweest. Alsof de oplossing was geweest om iemand te vinden die nog nooit zoiets moois gezien had als mijn vuilniszakkleurige ogen. Maar eigenlijk denk ik dat het zo niet zit. Het was niet zo dat zijn komst een leegte had gevuld, dat er een leegte was waar hij precies in paste. Het was eerder zo dat het contact met hem beweging bracht en dat door die beweging alles zich herschikte in mij en een nieuw evenwicht vond. Hij weet er niks van, hij had toen, en altijd, geloofd in mijn zelfredzaamheid, in mijn kracht, in de vastbeslotenheid waarmee ik mijn leven leidde. Hij weet niet dat onze ontmoeting destijds in de trein van Boedapest naar Wenen voor mij een nieuw begin was op existentieel niveau.

„Wil je ook?” Hij schenkt bier in twee kleine waterglazen. Ik weet niet precies waarom deze zomer zo slecht gevallen was. Het was te heet geweest, we hadden te veel bezoek gehad, van kinderen, van vrienden, we hadden elkaar niet gevonden. Het huis dat we hadden gehuurd was niet goed. Hij had buiten geslapen omdat het daar koeler was, in plaats van in het bed in mijn armen. Als ik in de middagen bestudeerde hoe hij onder de olijfboom in die kleine tuin daar zat, met zijn hand tussen zijn dichtgeslagen boek, een frons in zijn voorhoofd en zijn lippen lichtjes getuit, het gezicht dat hij had als hij nadacht over een probleem, dan stelde ik me voor dat ik het probleem was, dat hij erover dacht om bij me weg te gaan. Terwijl ik naar hem keek op de houten stoel onder de boom in de tuin, met het onophoudelijke krekelorkest, dacht ik na over hoe hij nadacht over het beëindigen van onze relatie. Het maakte me misselijk. Ik dacht er zo veel over na dat ik vergat om na te denken over wat ik zelf wilde.

Hij zet het glas voor me op tafel en zoekt mijn blik. Zijn gezicht is nog steeds schitterend, soms kan ik het ineens weer zien, als iets anders dan een deel van mij, als iets echts, als iets eigens. Hij houdt er niet van hoe de tijd sporen achterlaat op zijn gezicht, maar ik wel, ik houd van de herfst. Moet ik iets zeggen? Ik probeer een glimlach. Toen hij had gezegd dat we even moesten praten had ik gezegd: nog niet, volgende week. Nu is het zover. De negende maand die ooit de zevende maand was. De misselijkheid is terug. Ik grijp zijn hand voor hij zich terug kan trekken. Ik leg die tegen mijn wang. Hij trekt mijn hoofd tegen zijn buik. Ik voel de warmte van zijn lichaam.

„En nu?”, had ik gevraagd op het Centraal Station in Amsterdam.

„Ja nu”, zei hij.

„Hoe eindigt dit?”

„Het begint pas.”

We waren uiteengegaan, om tassen thuis te brengen, wasmachines aan te zetten, planten water te geven, te douchen en andere kleren aan te doen. Ik weet nog dat ik in mijn appartement stond, om me heen keek, naar mijn leven keek als het ware, naar mezelf keek, naar mezelf van voor mijn vertrek, van voor mijn verpopping, naar de vuile sporen van mijn duisternis. Ik pakte mijn tassen niet uit en deed de wasmachine niet aan, ik gaf de planten geen water. Ik waste me en kleedde me om. Daarna wachtte ik tot het avond werd. We gingen eten in De Plantage. Eerst keken we naar de flamingo’s van Artis die je vanaf het binnenplein daar kunt zien. Daarna gingen we naar binnen. Naast ons zat Philip Freriks met een vrouw met donker haar. Ze spraken zachtjes in het Frans. Dat weet ik nog. Daar zei hij het, dat hij nog nooit zoiets moois gezien had als de kleur van mijn ogen.

We trouwden in april. Though spring is here, to me, it’s still September zong ik voor hem, ten overstaan van iedereen.

Nu hier in onze eigen keuken lijkt het me ineens een mogelijkheid, zijn fantasie van onder de olijf. Als het ooit zou moeten gebeuren dan nu, nu we nog net gelukkig zijn, nog net voordat het instort, voor het verdroogt, verdort, kaal wordt, vaal wordt, voor het donker, nu, nu het september is, de beste tijd om opnieuw te beginnen. En de timing is nog in meer opzichten goed. Ik neem aan dat hij deze dingen niet bedacht heeft, zo is hij niet, hij heeft geen oog voor zo’n soort chronometrische perfectie. Op begraafplaatsen ben ik altijd op zoek naar die enkeling die het gelukt is op zijn verjaardag te sterven, zo schoon, zo precies, zo rond. Als wij nu zouden scheiden, dan zou die elf jaar als een eiland in de zee van mijn vertrouwde eenzaamheid liggen. Ik zou voortaan naar dat eiland kunnen kijken van een afstand, als een schitterende parel. Ik zou verlost zijn van de plicht er iets van te maken. Ik zou vrij zijn.

„Liefje”, zeg ik nu tegen hem, „we moeten even praten.”

Delen

Mail de redactie

Het is april in Kopenhagen als het historische beursgebouw Børsen, dat een paar dagen geleden afbrandde, nog nasmeult. Overal staan verslagen Denen langs afzettingslinten te kijken. Ook in de buurt van Det Kongelige Teater, het Koninklijk Deens Theater waar Bassem Akiki (41) deze week te gast is. Hij dirigeert er Don Giovanni’s Inferno, een recente opera van de Deense componist Simon Steen-Andersen. Steen-Andersen neemt het einde van Mozarts Don Giovanni, de vrouwenverslinder die de hel in valt, als begin. In een ingenieus weefsel van live acteren en zingen, en prachtige absurdistische en duister sprookjesachtige video’s van de cast in de krochten van het gebouw, volgt Steen-Andersen Don Giovanni’s helletocht. De voorstelling bruist van snelle en komische energie. Het moet moeilijk zijn om dat bij elkaar te houden, maar het lukt Akiki, met een clicktrack in zijn oor en camera’s om hem heen, weergaloos.

Akiki kennen we in Nederland al. Hij debuteerde vorig jaar bij De Nationale Opera, als dirigent van Alexander Raskatovs nieuwe opera Animal Farm met het Nederlands Kamerorkest. Hij beviel zo goed, dat zijn naam sindsdien door de wandelgangen zingt: het Nederlands Philharmonisch Orkest, de grote broer van het NKO en huisorkest van De Nationale Opera, zoekt een nieuwe chef. De huidige, zeer populaire Lorenzo Viotti neemt na dit seizoen na drie jaar al afscheid. Bassem Akiki zou sterke kaarten hebben om hem op te volgen. Akiki is geliefd bij musici, geldt als een specialist in 21ste-eeuws repertoire en is groot liefhebber van romantische en laat-romantische opera – een combinatie die goed in de lijn van DNO past. Net als Viotti is hij relatief jong, aan het begin van zijn carrière en vol ideeën, en heeft hij flair. Weliswaar niet op de modellenmanier of skateboardend in een promovideo zoals Viotti, maar wel op een innemende manier. En hij kan kinderlijk enthousiast over priemgetallen vertellen.

Nederlands, Multatuli, Zweers

„Alsof ik ze al jaren kende.” Zo beschrijft Akiki de samenwerking met de musici van het NKO in Animal Farm. Afgelopen februari zag hij ze opnieuw bij een invalbeurt, zijn stille debuut in het Concertgebouw. „Ik weet dat ik vrij goed ben met namen, maar ik had nog nooit meegemaakt dat ik álle namen nog wist.”

Ons gesprek in zijn Deense kleedkamer lijkt bij vlagen op een sollicitatie. Akiki hint volop naar een mogelijk leven in Nederland. Misschien omdat hij meer weet (hij wil niets zeggen over zijn contact met DNO), misschien omdat hij meer hoopt. Hoe het ook zij: hij leert in zijn vrije tijd Nederlands, leest Multatuli („Nu nog in het Engels, hoor.”) en bestudeert de muziek van de hier bijna vergeten Nederlandse componist Bernard Zweers. Vanwege de paar producties die hij dit seizoen in Nederland is, zegt hij.

Akiki werd geboren in een bergdorpje in Libanon. Hij kreeg pianoles, maar muziek was thuis hooguit een hobby. Omdat hij goed was in biologie, stippelden zijn ouders een carrière als dokter voor hem uit. Vooral zijn moeder was enorm teleurgesteld toen hij naar Beiroet vertrok om hobo te studeren, al stelde hij zijn ouders gerust door óók een ‘echte’ studie te gaan doen: filosofie. Dirigeren kwam pas bij hem op door een hoboleraar, inmiddels in Frankrijk, die zag hoe Akiki tijdens de lessen zijn pianobegeleider aanstuurde. Na hobo en filosofie deed hij in Polen eerst een studie koordirectie, daarna orkestdirectie, en dáárna een PhD in muziek. Die laatste haalde hij op zijn dertigste, al had hij zijn eerste opera (La traviata) al gedirigeerd als 24-jarige assistent dirigent van de Wrocław Opera. „Inmiddels zitten mijn ouders bij elke première trots en ingelezen in de zaal.”

Je hebt de laatste tijd veel 21ste-eeuws repertoire en wereldpremières gedirigeerd. Is dat uit persoonlijke voorkeur, of ben je ooit in die mal geduwd en kom je er niet meer vanaf?

„Daar heeft ons wereldje wel een handje van ja. ‘Deze dirigent is voor barokmuziek en die voor Puccini maar absoluut niet voor Wagner.’ Dat is niet verkeerd, maar wel een beetje vervelend bij het ontwikkelen van een carrière. Ik hou heel erg van 21ste-eeuwse muziek, maar ik ben ook een traditional guy. Verdi, Puccini, Wagner, Strauss, Mahler, Mozart, allemaal mijn goden. Gelukkig is de benadering van al die stijlen uiteindelijk niet eens zo verschillend. Het begint en eindigt altijd bij het leren kennen van een componist, om te zoeken naar diens bedoelingen. Dat is niet makkelijk, want die lagen zitten tussen de noten en je interpreteert ze anders van tijd tot tijd, omdat je ouder wordt, of omdat de wereld verandert. Maar het lukt als ik een componist voor mijn gevoel persoonlijk ken. Stel je voor dat je Puccini dirigeert zonder te weten wat zijn kijk op vrouwen was. Dat gaat niet. Cio-Cio-San in Madama Butterfly, mijn lievelingsopera, snap je beter als je Puccini’s brieven aan zijn moeder leest.”

Nieuwe opera’s trekken lang niet altijd volle zalen. Hoe kijk je daarnaar als ‘wereldpremière-dirigent’?

„Publiek is heel belangrijk, maar je moet wel opletten wat de relatie tussen uitvoerende en het publiek is. Moet een uitvoerende doen wat het publiek verlangt? Je geeft ze het beste wat je kunt, maar ‘het beste’ hoeft niet per se te zijn wat het publiek op dat moment wil zien. Als uitvoerders moet je de smaak van het publiek niet alleen volgen, maar ook creëren. Vergeet niet dat La traviata werd uitgejoeld. Gelukkig luisterde Verdi niet naar zijn publiek. Béla Bartók deed dat wel nadat zijn Hertog Blauwbaards burcht flopte. Nu vinden we het vreselijk jammer dat hij ontmoedigd raakte en geen opera’s meer componeerde.” Akiki breekt het interview af. „Ik wil je wat laten zien.” In de grote zaal van het gebouw staat in grote gouden kapitalen een Deense tekst pontificaal boven het podium: ‘Ei blot til lyst’. „Het betekent: ‘Niet alleen voor je plezier’. Je mag van opera genieten, maar je moet meer uit opera kunnen halen dan plezier.”

Zijn filosofie, gericht op je denken, en muziek, gericht op je gevoel, niet twee uitersten?

Als je Akiki dat vraagt, blijkt wat dat ‘meer’ is dat je uit opera moet kunnen halen. „Welnee, gevoelens kun je evengoed als gedachten logisch analyseren. Het lastige is dat je emoties alleen kunt analyseren als je ze voelt. Componisten zorgen daarvoor. Strauss doet het anders dan Puccini, die het weer anders doet dan Verdi, maar allemaal hebben ze muzikale formules gevonden om je diep menselijke dingen te laten voelen. Die gebruiken ze keer op keer. Bij Puccini klinkt er bijvoorbeeld altijd een lange noot op de basklarinet als een vrouw zingt over de dood of sterft. Dat grijpt je aan. Daar heb je dat ‘meer’ dat je kunt halen uit opera: opera geeft je een plek waar je veilig hele grote emoties kunt ervaren en leren begrijpen. Het bereidt je voor op het moment dat je zo’n grote emotie in je eigen leven tegenkomt. En nee, daar hoef je niet slim voor te zijn, of bijzonder, of een opera-kenner. Je hoeft alleen maar open te staan.

Opera geeft je een plek waar je veilig hele grote emoties kunt ervaren en leren begrijpen

„En ik werk graag met priemgetallen”, zegt hij, nogal uit het niets.

Om dat uit te leggen duikt hij minutenlang enthousiast in getaltheorieën. In zijn vrije tijd blijkt Akiki het liefst bezig met het doorgronden van „het grote enigma van wiskundigen: priemgetallen. Tijdens corona, toen ik alleen thuis zat met m’n hond en papegaai, had ik zo veel tijd voor m’n berekeningen dat ik ontdekte dat je een verband kunt leggen tussen de orde in priemgetallen en de orde in harmonie. Sterker nog, volgens mij kunnen we muziek gebruiken om priemgetallen te snappen. Ik componeer ook zelf, en mijn muziek is tegenwoordig pure priemgetallenmuziek. Het komt neer op twaalf zichzelf herhalende akkoorden. De ‘eeuwige terugkeer’ van Nietzsche dus eigenlijk, hè. Het klinkt trouwens best tonaal.”

Is het synesthesie, zoals mensen die kleuren zien bij tonen?

„Dat is het. Ik zie getallen bij muziek. In wiskunde zijn veel getallen abstract of imaginair. Ze zijn onvoorstelbaar, maar wel te bewijzen in een formule. Een formule is een verhaal. Zo werkt muziek ook. Daarom geloof ik ook niet in het bestaan van ‘absolute muziek’, muziek zonder verhaal. Alle muziek bestaat uit formules, dus uit verhalen, hoe abstract ook. Zelfs bij de muziek van de meest ‘absolute componisten’ vormen zich verhalen in jouw hoofd.”

Gelijkwaardig

Als onderdeel van zijn training bij de Wrocław Opera maakte Akiki achtereenvolgens deel uit van alle afdelingen binnen het operahuis: geluid, kostuums, koor, enzovoort. „Zo leerde ik hoeveel mensen er hard werken en hoe een beslissing van een dirigent hun werk kan verstoren”, zegt hij. „De operawereld wordt tegenwoordig gedragen door regisseurs. Nauwelijks nog door dirigenten. Maar allebei zijn onmisbaar. Als dirigent is het je taak om de muziek te verdedigen, maar dat gaat nu soms met ruzie. Weet je hoe dat komt? Omdat dirigenten zo druk zijn dat ze pas op het laatste moment komen invliegen. De zes weken van het regieproces laten ze over aan een assistent. Dat werkt niet. Dan snap je de bedoeling van de regisseur niet, kom je veel te laat achter problemen, en kun je alleen nog maar politieagent zijn. Een dirigent moet er vanaf het begin bij zijn, zodat je gelijkwaardig met de regisseur kan werken. Daarom doe ik hooguit twee ‘oude’ opera’s of één wereldpremière tegelijk. Ook als ik ergens chef wordt.”

Zijn plannen op de korte termijn: de Derde symfonie van Zweers introduceren in Polen, en zijn eigen opera Amor Fati (een combinatie van Jean Racines Andromaque en Sartres Huis clos) afmaken die besteld was door de Muntopera in Brussel, maar door corona op de lange baan werd geschoven. Vagere wensen zijn meer Franse muziek, Puccini en late Verdi dirigeren, liever nog geen belcanto, maar wel beginnen aan Wagner, en Strauss blijven herhalen. Als het maar traag gaat. Akiki wil een trage carrière. „Als je doelen houdt, blijf je het gelukkigst.”

Zou een aanbod uit Amsterdam op het goede moment komen?

„Absoluut. Amsterdam heeft een geweldige balans tussen respect voor het oude en denken aan het nieuwe en je hebt er de luxe van meer geweldige orkesten in de bak. Er zijn vele manieren om goed te matchen. Die moet DNO afwegen. Met een goeie klik heb je nog niet meteen een huwelijk. Maar ik zou meer dan verheugd zijn.”

Delen

Mail de redactie