Eén ding hebben Wim Groot Koerkamp (58) en Ewald Engelen (60) alvast gemeen, ontdekken ze terwijl ze aankomen bij restaurant Chez Antoinette, in het Deventer Bergkwartier: ze rijden allebei op een vouwfiets. „Alleen voor in de stad”, haast Groot Koerkamp zich te zeggen.
Een blik op hun beider cv’s leert dat we hier verder met twee absolute tegenpolen te maken hebben. Die tot dit gesprek vooral over elkaar spraken in plaats van mét elkaar. Hoog tijd, vonden ook de twee mannen zelf, om daar eens verandering in aan te brengen.
Engelen (60) is hoogleraar financiële geografie aan de Universiteit van Amsterdam, auteur van tal van stevig links georiënteerde De Groene Amsterdammer-columns en boeken. „Echt een lid van de kletsende klasse”, noemt hij zichzelf. Sinds 2021 is hij getrouwd met Partij voor de Dieren-oprichter Marianne Thieme, een feit dat hij zelf maar vast inbrengt tijdens de kennismaking. „Zij heeft mij de ogen geopend voor hoe het agro-industrieel complex te werk gaat.”
Groot Koerkamp (58) is een „jongen van het platteland” en boerenzoon uit het buitengebied van Deventer, van wie de oudste broer de boerderij overnam terwijl hijzelf agrarische bedrijven wilde leren communiceren met de buitenwereld. Met zijn bedrijf ReMarkAble stond hij in 2018 aan de basis van de BoerBurgerBeweging (BBB). Wat begon met een kop koffie en Deventer koek met ene Caroline van der Plas mondde uit in een samenwerking rond een Twitter-account (BoerBurgerTweet), een boek en uiteindelijk een politieke beweging. Waar mede-oprichters Henk Vermeer en Caroline van der Plas naar Den Haag trokken, bleef Groot Koerkamp actief als de man die op de achtergrond de campagnes bestierde.
Lees ook
BBB wil best met PVV, maar dan wel zonder dat zielige-dieren-beleid: ‘Dat is echt puur emotie’
Tipje van de sluier
„Toen we kandidaten zochten voor de Provinciale Statenverkiezingen in Overijssel overwoog ik mezelf kandidaat te stellen, maar toen zei Caroline: ‘Nee Wim, doet dat nu maar niet.’ Ze vond me te temperamentvol voor de politiek. Ik ben een trotse man, die van zich af kan bijten als iemand aan mijn eer komt.”
Wil je me monddood maken, zei hij tegen Van der Plas. „Maar nee, dat was het niet, zei ze, ze hadden een functie elders voor me”, lacht hij. „En met Overijssel zou het toch wel goed komen, dachten ze.”
Hij zette zich in voor de campagne die op 15 maart 2023 van BBB in één klap de grootste in alle provincies maakte. Toen dat tot vragen leidde – was BBB nu een marketingvehikel voor boeren of een echte partij? – nam ReMarkAble in overleg met BBB organisatorisch afstand, al blijft het bedrijf campagne- en onlinediensten aan de partij leveren.
Vanaf 1 januari heeft Groot Koerkamp zijn aandelen in het bedrijf verkocht om zich te richten op een initiatief dat burgers voorbij de polarisatie in gesprek wil laten gaan over voedsel. „Uiteindelijk willen we ook een omroep starten”, zo licht hij alvast een tipje van de sluier op. Tot die tijd richt het initiatief zich op sociale media en radio-advertenties.
Bewondering en ergernis
In Boze burgers en boeren, Engelens nieuwste boek, komt ReMarkAble vijf keer voor, turfde Groot Koerkamp al voor het gesprek. Engelen noemt ReMarkAble daarin met een combinatie van bewondering en ergernis.
„Knap gedaan”, zegt Engelen ook aan tafel over „het kunstje” dat zijn gesprekspartner met de BBB „geflikt heeft”. En: „Gefeliciteerd met de overwinning”. Hij steekt meteen kritisch van wal: „ReMarkAble is volgens mij gebruikt door het agro-industrieel complex, een aantal grote beursgenoteerde agrarische bedrijven die met de BBB politieke macht hebben verworven.”
„Daar wil ik wel iets over zeggen”, zegt Groot Koerkamp, zichtbaar geraakt. „Want dat horen wij telkens. Maar wij kregen pas ná het succes van de BBB opdrachten van grotere agrarische bedrijven. Ons klantenbestand bestond tot die tijd vooral uit mkb-bedrijven en middelgrote toeleveranciers en verwerkers uit de agrarische sector. En dan ook nog vooral land- en tuinbouw. We hebben één keer een video gemaakt voor vleesverwerker Vion, dat is het.”
„Maar je geeft nog geen antwoord”, probeert Engelen. „Hebben jullie klanten onder grote bedrijven in de vee- en zuivelsector?”
„Nee. Dat hebben we best gewild trouwens. Maar nee.”
De campagnes die het bedrijf op touw zette voor bijvoorbeeld LTO Noord, Producentenorganisatie Varkenshouderij en Vee & Logistiek Nederland kwamen volgens Groot Koerkamp pas ná het succes van BBB. „Toen kwamen we ineens bij die bedrijven in beeld. Zo van, hé, dat is best remarkable wat jullie hebben gerealiseerd.”
Als Engelen suggereert dat hij zich hier wellicht wat ongenuanceerd heeft uitgedrukt, klinkt Groot Koerkamp gekrenkt: „Het gaat wel om waarheidsvinding, hè, als je een boek schrijft. Maar oké, we kwamen hier voor de verbinding.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data109372270-467e81.jpg|https://images.nrc.nl/MywIqGDcCH47XfuNC15BS9065YI=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data109372270-467e81.jpg|https://images.nrc.nl/GrKRsaHp7m8AzLzU399ynuNS5Lg=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data109372270-467e81.jpg)
Boosheid
Engelen gaat die uitdaging graag aan. In het nieuwste boek toont hij zich – naar eigen zeggen tot inkeer gebracht door zijn verhuizing van Amsterdam naar het Gelderse Heveadorp – opmerkelijk begripvol voor de burgers die eerst BBB en vervolgens PVV aan de macht hebben gebracht. Hij begrijpt hun boosheid over bijvoorbeeld grootstedelijk dedain en technocratie, zegt deze zelfs te delen, maar bepleit een ander antwoord op die boosheid dan populistische politici hen bieden.
Om de ‘sleutel’ tot die verbinding aan te reiken, neemt hij eerst een omweg. „Bij het hek van de basisschool van mijn dochter kwam ik een andere vader te spreken. Hij werkt als ict’er bij een grote staalproducent. En hij vertelde mij over de verschillende leidinggevenden die hij in zijn loopbaan gehad had. Bij het eerste bedrijf waar hij werkte, stond een ingenieur aan het roer. De middelen die daar vrijkwamen, werden grotendeels in research and development geïnvesteerd. In het zo goed mogelijk maken van het product. Daarna kwam hij bij een andere multinational te werken, met een baas met een sales-achtergrond. Een reclamehaai, zogezegd. Daar ging alles alleen maar over de prestatiebeloning. Het derde bedrijf werd geleid door iemand met een financiële achtergrond. Die zag het bedrijf als een bundel financiële activa die zoveel mogelijk moet renderen.”
Het punt is, zegt Engelen, „dat het perspectief dat je op een bedrijf hebt ook de aansturing bepaalt”. En zo vergaat het volgens hem ook de Nederlandse boeren, die voor een deel in de tas zouden zitten van enkele grote veevoerbedrijven die alleen maar met snel rendement en het maximaliseren van de winst bezig zijn. „Zo worden eigenlijk alle investeringen in diervriendelijkheid gezien als een bedrijfseconomische kostenpost waar je niks voor terugkrijgt.”
Zouden boeren dáár hun boosheid niet op moeten richten?
Groot Koerkamp reageert met een eigen anekdote: „Mijn oudste broer bestierde het familiebedrijf. Toen hij in het voorjaar van 2021 onverwachts kwam te overlijden, was dat voor ons dan ook een drama. In de eerste plaats menselijk, maar er stonden natuurlijk ook meteen 160 koeien ons aan te kijken. Zo van, wie gaat ons vanavond melken? We hebben als familie samen de handschoen opgepakt. Twee jaar was ik twee ochtenden in de week in de melkput en de stal te vinden. Daar, met mijn jongste broer, bespraken we het reilen en zeilen van het bedrijf. Het opende me de ogen: wat is zo’n bedrijf intussen ingewikkeld. En geloof me, mijn broer zou liever óók niet zoveel koeien hebben staan, maar hij ziet geen andere mogelijkheid om een boterham te verdienen.”
Lees ook
Hoe moet het verder het Landbouwakkoord van tafel is?
Maar zit dáár dan niet de crux, werpt Engelen tegen. „Dat de overheid boeren zoals jouw broer in staat stelt hun bedrijf anders in te richten. En dan op zo’n manier dat ook Partij voor de Dieren tevreden is.”
Zeven van de tien boeren zouden dat best willen, schat Groot Koerkamp. „Maar het sentiment bij veel tegenstanders van de bio-industrie is, zeg maar, controle-alt-delete voor de hele sector.” En dan gaan de hakken in het zand, ook bij wie wel voor verandering openstaat.
Export
Maar moet een klein land als Nederland wel voor de wereldmarkt willen produceren, vraagt Engelen zich af. „Tsja,” werpt Groot Koerkamp tegen, „als je vanaf hier [Deventer] pakweg vijftig kilometer de snelweg afrijdt en je gaat naar rechts dan zit je al in het buitenland. Is dat dan meteen export?”
Engelen vindt dat te makkelijk. Maar, hij zegt ook: „Dit is nu precies het gesprek dat we moeten voeren met elkaar. Niet zoals met dat mislukte Landbouwakkoord, met alleen bedrijven en belangenorganisaties aan tafel, maar in de hele samenleving. Begin jaren tachtig namen we daar óók de tijd voor, de Brede Maatschappelijke Discussie over kernenergie, die er kwam op aandringen van de kerken. Dat hielp om de grote beroering die er toen was in goede banen te leiden.”
Lees ook
Het jaar van BBB-leider Caroline van der Plas: over de prijs van politiek en haar ‘gratis tip’ aan de PVV
Groot Koerkamp valt hem bij: „Dat is wat we beogen met Aan Tafel! – een eerlijk gesprek over voedselproductie. Met zoveel mogelijk verschillende Nederlanders. Bottom-up in plaats van top-down.”
„Wel jammer voor je artikel”, knipoogt Groot Koerkamp bij het afscheid tegen de verslaggever. „Dat we het méér eens waren dan gedacht.” Media vergroten tegenstellingen graag uit, zegt hij. „Terwijl, als je met elkaar aan tafel zit en gewoon van mens tot mens van gedachten wisselt, vallen die verschillen best mee.”
PVV
Maar heeft BBB – dat andere kindje van Groot Koerkamp – niet juist baat gehad bij die vermaledijde polarisatie? „Die was er al vóór we begonnen, dat was nooit ons doel. Onze initiatieven, van BBB tot Aan Tafel!, zijn juist bedoeld om de eenzijdige beeldvorming die over het platteland bestaat in balans te brengen.”
Engelen: „Ik denk dat de overwinning van PVV jullie nog weleens in de kaart kan spelen. Vergeleken met die partij steekt BBB positief af, qua wellevendheid, ethiek en rechtsstatelijkheid. De kans is groot dat jullie daarmee voor anderen een interessantere gesprekspartner worden. Ook voor Partij voor de Dieren.”
Groot Koerkamp: „Ja, dat zou toch wel het ultieme zijn. BBB en Partij voor de Dieren die samen de handen ineenslaan voor boeren die klem zitten in het systeem.”
Correctie (17-1-2024): In een eerdere versie van dit artikel stond in het citaat van Ewald Engelen dat de Brede Maatschappelijke Discussie begin jaren tachtig over kernwapens ging. Bedoeld was kernenergie. Dit is aangepast.
