Op honderd vierkante meter ziet fotograaf Thomas Manneke de hele wereld

Soms, als je heel aandachtig naar ogenschijnlijk nogal simpele dingen kijkt, kan je daar van alles in ontdekken. Het deksel van een bananendoos, waar het zonlicht aan het einde van de middag plotseling zo diffuus doorheen schijnt, wordt ineens een abstract, geometrisch stadslandlandschap. Uit een ouderwetse kapstok met bolletjes, waaraan je normaal je jas zou ophangen, komt zomaar een compleet sterrenstelsel tevoorschijn, met planeten die hun onheilspellende schaduwen werpen. In het blad van een plant ontvouwt zich een stadskaart – met wegen, zijwegen, en een centrum in de vorm van een hartje.

In Zillion, het onlangs verschenen fotoboek van de Amsterdamse fotograaf Thomas Manneke (53), worden we meegenomen door zijn bijzondere oog voor detail en zijn poëtische blik. Manneke maakte de foto’s tussen 2020 en 2023 voornamelijk in en om zijn atelier in de Bloedstraat, een smal straatje op de Amsterdamse Wallen, dicht bij de Nieuwmarkt en het Waterlooplein. Samen met zijn dochter Laurie, van wie in Zillion meerdere portretten staan, creëerde hij daar een heel eigen universum.

Foto Thomas Manneke
Foto Thomas Manneke

„Laurie was negen jaar toen ik begon met het maken van deze foto’s. Door de coronapandemie was zij vaak thuis, en nam ik haar geregeld mee naar mijn studio. In de pauze struinden we over het Waterlooplein, en vonden daar allerlei gekke en bijzondere voorwerpen. Een enorm oor van rubber. Die kapstok met bolletjes. ‘Eens kijken wat we daar zo in de studio mee kunnen’, zei ik dan tegen Laurie. Zo ontstond een soort van samenwerking, bijna uit noodzaak geboren. Dat pakte heel mooi uit. Meerdere foto’s in het boek zijn samen met haar gemaakt.”

Behalve voorwerpen als een doos, een kapstok, een plant, legde Manneke ook de dingen vast die zijn dochter tekende en schilderde, de repen papier die ze op de ramen plakte, de lange, golvende lijnen die ze er met een viltstift op tekende. En in de middag, als het zonlicht precies goed zijn atelier binnenviel, fotografeerde hij alles met zijn analoge 8×10-inch-platencamera. „Een ontzettend log en onhandig apparaat. Je moet een statief opzetten, een plaat in je camera schuiven. Je hebt vaak een lange belichtingstijd nodig, soms van wel tien minuten. De camera dwingt je om te vertragen – geen rits rats klik maar een eindeloos kijken naar licht en compositie.”

Foto’s: Thomas Manneke

Thomas Manneke deed een opleiding aan de School voor Fotografie in Den Haag, liep stage bij Erwin Olaf en volgde daarna de Rietveld Academie en de Rijksakademie. In 2002 werd hij genomineerd voor de Prix de Rome, een aanmoedigingsprijs voor jonge kunstenaars. Hij maakte meerdere fotoboeken over steden die hij voor langere tijd bezocht: Vilnius (2005) , Odessa (2007), Liège (2010).

„Toen werd ik vader, en kon en wilde ik niet meer zo lang van huis zijn. Ik besloot een boek te maken over mijn eigen stad. Dat vond ik veel moeilijker, ik kende de stad zo goed. Als je ergens nieuw bent, dan valt je van alles op, dan zijn er overal nieuwe indrukken. Nu moest ik met een nieuwe blik kijken.”

Verdwalen

Amsterdam (2016) werd een persoonlijk portret van de stad, zijn volgende boek Mutatio (2020) was nog persoonlijker en nog dichter bij huis. Laurie was er al een aantal malen in te zien; ze stond op de cover, in het binnenwerk zien we haar portret, er is een kindertekening opgenomen. En ook hier al dat oog voor detail: een close-up van een Romanesco, een steunpilaar van een trambaan in de stad – zo gefotografeerd dat je even goed moet kijken: is dit een kunstwerk of niet?

In Zillion trekt Manneke dat idee nog verder door: zijn actieradius wordt nog kleiner, in zijn atelier gaat hij zelf ook dingen maken. Hij vouwt sculpturen van dik papier, maakt dynamische uitsnijdingen van karton – geïnspireerd op foto’s van de Amerikaanse fotograaf Francis Bruguiere – en tekent het abstracte lijnenspel van een kunstwerk van Josef Albers na op glas. Als kijker weet je niet onmiddellijk wat je ziet, maar de haarscherpe, sfeervolle zwart-witbeelden roepen, ook door de uitstekende editing van vormgever Willem van Zoetendaal, een wereld op waarin je kan verdwalen.

Manneke: „‘Zillion’ is geen echt getal, het betekent iets als enorm, ontelbaar, oneindig. Ik dacht: het is eigenlijk wel een mooie titel voor die denkbeeldige wereld die we hebben gecreëerd. En ik vind dat wel grappig, oneindig, terwijl bijna alle foto’s binnen een straal van ongeveer honderd vierkante meter zijn gemaakt.”

Foto Thomas Manneke
Foto Thomas Manneke