Oost-Congolese stad Goma dreigt ten prooi te vallen aan M23 en Rwanda

Posted on January 26, 2025 by admin

De gewelddadigheden in Oost-Congo verergeren met de dag waardoor de regio verder wegzakt in humanitaire chaos. De VN-Veiligheidsraad kwam zondag in een spoedzitting bijeen om de nijpende situatie te bespreken nadat zaterdag dertien militairen van de VN-vredesmissie waren omgekomen. De inmenging van buurland Rwanda – dat de M23-rebellen steunt – krijgt stilaan de vorm van een annexatie, zeggen verscheidene diplomaten in de regio tegen NRC.

De opmars en het offensief van M23 – kort voor Mouvement du 23 Mars – is nietsontziend. Na een week van militaire overwinningen en de val van twee strategisch gelegen plaatsen ligt Goma, hoofdstad van de regio Noord-Kivu, onder vuur. De angst onder de een miljoen inwoners en evenveel ontheemden is groot. Zeker na de boodschap van M23-woordvoerders: „We zullen de stad verstikken.”

In Goma nam de angst de afgelopen dagen voelbaar toe. Zondag verspreidden zich onder hulpverleners geruchten dat de vijandelijke milities zich via het noorden naar Goma begaven, met als doel de stad binnen te vallen en de luchthaven in te nemen.

De vliegensvlugge terreinwinst van de M23 en het Rwandese leger – dat de M23-rebellen zowel met mankracht als de levering van moderne artillerie en drones steunt – begon dinsdag toen hun milities erin slaagden de strategisch gelegen stad Minova aan de overkant van het Kivumeer in te nemen. Twee dagen later viel de stad Saké – de laatste verdedigingslinie op de noordwestelijke weg naar Goma – in handen van de M23.

Ondanks de weerstand van het Congolese leger, dat wordt ondersteund door een VN-vredesmacht, lijkt de val van Goma een kwestie van tijd. Een inwoner getuigt tegenover de Franse zender TV5 Monde over de angst in de stad. „Men zegt dat de vijand nadert, en we zijn allemaal bang. Bang om de mensen te verliezen van wie we houden. Het is moeilijk om hier te blijven.”

Een slachtoffer van de gevechten tussen M23 en het regeringsleger wordt een ziekenhuis in Goma binnengebracht.

Nieuwe golf van vluchtelingen

Natàlia Torrent, missieleider voor Artsen zonder Grenzen (AzG) in Noord-Kivu, beschrijft hoe de berichten van een mogelijke inname de onrust in de vluchtelingenkampen in Goma voeden. „Uit paniek lopen mensen de kampen willekeurig in en uit. In de afgelopen drie dagen zijn sommige kampen zelfs leeggelopen. Mensen zoeken beschutting in tijdelijke opvanglocaties, kerken of scholen.”

De twee miljoen mensen die zich in Goma – aan de grens met Rwanda – ophouden kunnen geen kant op. De val van Saké donderdagochtend veroorzaakte al een nieuwe golf van vluchtelingen naar de overvolle straten van Goma. Volgens VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR zochten toen zo’n 200.000 mensen hun toevlucht in Goma. De slachtoffers van de strijd – volgens AzG ook burgers – worden verzorgd in een ziekenhuis in Goma, dat wordt beheerd door het Internationale Rode Kruis.

In de vluchtelingenkampen in Goma bood AzG tot deze week zorg aan slachtoffers van seksueel geweld, gaf voedselhulp en noodzorg en regelde toegang tot sanitaire voorzieningen. Die hulp is de afgelopen dagen om veiligheidsredenen sterk verminderd. „De onvoorspelbare situatie dwong ons om onze aanwezigheid in de kampen te minimaliseren. We zijn overgeschakeld naar noodhulp en we verwijzen minder ernstige gevallen door naar een andere faciliteit die wij beheren, zodat het ziekenhuis en het Rode Kruis niet overbelast raken. In het noorden en westen van de stad zijn daarvoor triageposten opgesteld.”

Mislukte bemiddeling

De escalatie van het conflict volgt een maand na een mislukte bemiddeling tussen Congo en Rwanda onder leiding van Angola. Van de eerdere schijnbare toenadering blijft weinig over. De Congolese regering riep zaterdag haar diplomaten „met onmiddellijke ingang” uit Kigali terug.

Met Rwandese hulp hebben de M23-milities hun grondgebied de afgelopen maanden flink uitgebreid. In veroverde gebieden zet de rebellengroep zijn eigen bestuursstructuren op, heft belastingen en formaliseert de illegale uitvoer van onder meer coltan, waaruit mineralen worden gewonnen.

De huidige situatie doet Stephanie Wolters van het Zuid-Afrikaanse Instituut voor Internationale Zaken aan 1997 denken. Toen bezette Rwanda voor het eerst grote delen van Congo. Dat gewapende conflict, waarbij verschillende Afrikaanse landen betrokken waren en talloze doden vielen, duurde tot 2003. Sindsdien houdt Rwanda greep op Oost-Congo, rechtstreeks of via lokale gewapende groepen. Naast haar eigen militaire capaciteit van tienduizend strijders krijgt de M23 hulp van zo’n vier- tot vijfduizend Rwandese militairen. Daartegenover staat een Congolees regeringsleger dat – ondanks hulp van een volksmilitie, VN-troepen en Europese huurlingen – weinig effectief is.

Militarein van de VN-vredesmacht in Congo beveiligen VN-medewerkers die worden geëvacueerd in Goma.

Grondstoffen

De regering van de Rwandese president Kagame biedt hulp aan talrijke Tutsi-bewegingen in Oost-Congo, zoals de M23. Mede door de levering van Rwandese wapens leeft die beweging sinds 2021 op. Volgens een vorige maand gepubliceerd VN-rapport leidt de militie ook spionnen en ambtenaren op en is ze nu begonnen met de massale rekrutering van militairen. Daarnaast wordt samenwerking gezocht met andere gewapende groepen. Zo werkt de groep samen met Thomas Lubanga, een krijgsheer die een door het Internationale Strafhof in Den Haag opgelegde gevangenisstraf wegens mensenrechtenschendingen uitzat.

De groep heeft al de controle over verscheidene mijnbouwactiviteiten in Oost-Congo: de handel, transport en belasting van geproduceerde mineralen die maandelijks 800.000 dollar bedraagt. Tenminste 150 ton coltan zou inmiddels naar Rwanda zijn vervoerd. Zo gaat het ook met goud. Het VN-rapport concludeert daarom dat Rwanda er dit keer op uit is het gebied voor een „lange termijn” te bezetten.

Mensenrechten in Bangladesh worden nog steeds geschonden, al is het doelwit nu anders

admin
January 28, 2025
0

In Bangladesh vinden nog steeds schendingen van de mensenrechten plaats, ook onder de interim-regering die het land sinds de zomer leidt. Vooral vermeende aanhangers van het vorige, verdreven regime zijn daar nu slachtoffer van. Dat schrijft Human Rights Watch in een rapport over de huidige situatie in het land.

In wat wel de Moesson-revolutie wordt genoemd kwam in augustus vorig jaar een eind aan het vijftienjarig bewind van Sheik Hasina, leider van de politieke partij Awami League. Zij ontvluchtte het land met een helikopter na aanhoudende studentenprotesten en verblijft sindsdien in buurland India.

Een interim-regering onder leiding van econoom en Nobelprijswinnaar Muhammad Yunus probeert het land sindsdien te hervormen. Maar Human Rights Watch signaleert dat die tijdelijke regering wordt ondermijnd door „krachtige en gepolitiseerde veiligheidsdiensten”. Aanhangers – of vermeende aanhangers – van de Awami League zijn nu de dupe van repressie.

**Vooral studenten** namen deel vaa de ‘Mars voor eenheid’ eind vorig jaar in Dhaka.Foto Mahmud Hossain Opu/AP

Duizend zaken

In de eerste twee maanden nadat de interim-regering aan de macht kwam, werden meer dan duizend zaken aangespannen tegen Awami-leden die werden beschuldigd van moord en corruptie. Maar in veel gevallen lijkt alleen al de schijn van een relatie met met Hasina’s politieke partij voldoende voor een aanklacht, zo waarschuwden ook eerder Bengaalse mensenrechtenadvocaten.

Rohingya-vluchtelingen

Tegelijkertijd is de situatie voor Rohingya-vluchtelingen in grote opvangkampen in Bangladesh onveranderd penibel. Ongeveer een miljoen Rohingya, waarvan het grootste deel Myanmar na een militaire coup in 2021 is ontvlucht, verblijven hier al jaren. Volgens The Guardian heeft de interim-regering van Bangladesh sinds begin januari meerdere groepen teruggestuurd naar Myanmar, waar zij hun leven niet zeker zijn.

Ook de regering van Hasina had al aangegeven dat Bangladesh geen vluchtelingen meer wilde opnemen. HRW stelt in het rapport dat bewoners van vluchtelingenkampen ten tijde van het regime van Hasina te maken kregen met afpersing door lokale politie-eenheden.

De recente berichten over teruggestuurde groepen kunnen volgens Sreeparna Banerjee, Myanmar-deskundige verbonden aan de Indiase denktank Observer Research Foundation, duiden op „strengere handhaving tegen de achtergrond van toegenomen zorgen over veiligheid en instabiliteit in de regio, door de aanhoudende oorlog in Myanmar zelf”. Het zou gaan om het wegsturen aan de grens en de uitzetting van vluchtelingen die al in Bangladesh zijn.

De grens tussen beide landen is echter poreus. Tijdens een ontmoeting met de VN-gezant voor vluchtelingenzaken sprak interim-regeringsleider Yunus van een „influx” van zo’n honderdduizend Rohingya’s. Hij stelde dat meer internationale hulp nodig is bij de opvang.

De hervormingen die Yunus wil doorvoeren in het veiligheidsapparaat moeten volgens de mensenrechtenorganisatie de bescherming van minderheden garanderen.

Voor het onderzoek sprak HRW met dertig ooggetuigen en slachtoffers, acht leden van de veiligheidstroepen en drie van de interim-regering.

EU schort deel sancties Syrië op om de ontwikkeling van het land een kans te geven

admin
January 27, 2025
0

Sancties zijn een favoriet diplomatiek instrument van de Europese Unie. Maandag besloten de lidstaten een deel van de sancties voor Syrië op te schorten om de ontwikkeling van het land een kans te geven, terwijl sancties voor Rusland werden verlengd. Dat laatste gebeurde na een bijna traditioneel politiek gevecht met Hongarije, waarin president Donald Trump een onverwachte bijrol speelde.

De Europese ministers van Buitenlandse Zaken spraken op hun eerste bijeenkomst sinds de inauguratie ook over de omgang met de nieuwe Amerikaanse president. „We zien allemaal dat Trump niet denkt in termen van verdragen en vrijhandel”, zei minister Caspar Veldkamp (NSC) na afloop, „maar in termen van macht, machtsuitoefening en machtsblokken en dat we ons daartoe moeten verhouden.”

Ook is het volgens Veldkamp duidelijk „dat het niet effectief zou zijn als we op elke uitspraak van ieder lid van de Amerikaanse regering reageren, maar dat we kijken welke uitspraken omgezet worden in beleid en dan kijken waar onze belangen liggen”.

Europa, zei EU-Buitenlandchef Kaja Kallas, moet net als Trump denken in transacties. In onderhandelingen staat Europa niet met lege handen, onderstreepte ze: de Verenigde Staten hebben belangen in Europa.

Over Trumps interesse in Groenland wilde ze niet veel kwijt, behalve dat de EU-lidstaten altijd een lidstaat met problemen terzijde zullen staan. Veldkamp sprak vorige week met zijn Deense collega, onder andere over Groenland. Denemarken, zeggen diplomaten, wil de discussie met het Witte Huis nu niet met grote Europese gebaren belasten.

Protest Hongarije

Hongarije had in de aanloop naar de bijeenkomst – weer eens – alle aandacht naar zich toe getrokken. De sancties die de EU Rusland heeft opgelegd als antwoord op de grootschalige inval in Oekraïne moeten elk halfjaar verlengd worden.

Hongarije was zwaar onder druk gezet om het sanctiebouwwerk niet te torpederen

Hongarije had ook nu weer protest aangetekend, omdat zijn energie-zekerheid in het geding zou zijn. Om in te kunnen stemmen met de verlenging van de sancties zou Kyiv weer de doorvoer van Russisch gas moeten toestaan. Sinds 1 januari krijgt Hongarije geen leveringen meer van Russisch gas via Oekraïne. Kyiv heeft het contract met Rusland niet verlengd, omdat Moskou inkomsten ontving voor de leveringen.

Maandag was de kou snel uit de lucht. Boedapest nam rap genoegen met een verklaring over het belang van energievoorziening. De verklaring is, aldus een Europese diplomaat, algemeen en bevat voor de EU vrijwel geen verplichtingen. De lidstaten hadden daarom geen probleem met deze ‘concessie’. Op de vraag of de verklaring eigenlijk iets te betekenen had, antwoordde Kalas droogjes: „Het had betekenis voor Hongarije, dus was het van belang.”

Hongarije was zwaar onder druk gezet om het sanctiebouwwerk niet te torpederen. De Poolse premier Donald Tusk maakte héél duidelijk wat er op het spel stond: „Als Orbán werkelijk de Europese sancties blokkeert op dit cruciale moment in de oorlog is het duidelijk dat hij in dit grote spel over de veiligheid en toekomst van Europa in Poetins team speelt en niet in ons team. Dat kan niet zonder gevolgen blijven.”

Trump-probleempje

Daarnaast had Orbán onverwachts ook een Trump-probleempje. Terwijl hij steeds weer verzet aantekent tegen Rusland-sancties zei zijn politieke maatje in het Witte Huis opeens dat sancties tegen Rusland opgeschroefd moeten worden.

De EU komt het nieuwe regime in Syrië tegemoet door stap voor stap een aantal sancties op te schorten. Het gaat onder andere om sancties in de financiële sector, het transport en de energiesector. Kallas: „De toekomst van Syrië is fragiel, maar hoopvol. Als het regime goede stappen zet, willen wij dat ook doen.”

Het nieuwe regime moet bijvoorbeeld bewijzen dat rechten van minderheden en vrouwen gerespecteerd worden. Minister Veldkamp onderstreepte dat sancties ook weer opnieuw van kracht kunnen worden „als het regime een afslag neemt die wij niet willen”.

Het wapenembargo tegen Syrië blijft van kracht evenals de sancties op personen uit de kring van de verjaagde dictator Assad. Ook de sancties tegen de islamitische Hayat Tahrir al-Sham (HTS) die Assad verdreef, blijven geldig. Details over de ‘routekaart’ voor het verlichten van de sancties waren nog schaars. De ministers namen een algemeen politiek besluit, de invulling volgt later.

Hoewel de nood hoog blijft, korten Europese landen flink op ontwikkelingshulp

admin
January 27, 2025
0

Minister van Ontwikkelingshulp Reinette Klever (PVV) had een „hele duidelijke boodschap” tijdens haar eerste bezoek aan de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in september, vertelt ze in een video op socialemediumplatform Linkedin: „Wij bezuinigen op ontwikkelingshulp”, oplopend tot structureel 2,4 miljard euro per jaar vanaf 2027.

Maar hoewel de bezuinigingen van Klever wellicht opvallen door hun omvang, is Nederland niet uniek. Een groot aantal Europese landen beknibbelt namelijk op internationale armoedebestrijding en andere hulp over de grens.

Daarmee raken die landen steeds verder verwijderd van de binnen de Verenigde Naties afgesproken norm om 0,7 procent van het bruto nationaal inkomen (bni) te besteden aan ontwikkelingshulp. Zo liet het Verenigd Koninkrijk onder premier Boris Johnson de VN-norm los en zakte naar 0,5 procent van het bni. De huidige Labour-regering houdt daar voorlopig aan vast. Ook Finland, Zweden en de Europese Unie hebben hun hulp teruggeschroefd.

Hulp in plaats van samenwerking

In Nederland was al voor de eerste werkdag van minister Klever duidelijk dat er grote veranderingen op komst waren. Ze zou namelijk expliciet geen minister van Ontwikkelingssamenwerking worden: voor het eerst in een halve eeuw spreekt Nederland weer van ontwikkelingshulp.

Hoewel Frankrijk in 2021 in de wet verankerde om de VN-norm vanaf 2025 te halen, raakt dat doel door nieuwe bezuinigingen juist verder uit zicht. Eind vorig jaar presenteerde de Franse regering een begroting voor 2025 die het budget voor ontwikkelingshulp zou doen slinken naar iets meer dan twee derde ten opzichte van 2022. Die begroting sneuvelde. De vraag is hoe ontwikkelingshulp het eraf gaat brengen in het begrotingsvoorstel van de nieuwe Franse regering. Ook daarin wordt bezuinigd.

Naast de krapte in de begroting, hebben de Franse bezuinigingen ook een meer politieke oorzaak, zegt Alan Anic, campagnemanager van hulporganisatie Oxfam in Frankrijk. „Ontwikkelingshulp is de nieuwe obsessie van radicaal-rechts”, zegt Anic. „Ze zetten burgers op tegen de armste mensen in de wereld. Terwijl de rijken in de wereld alleen maar rijker werden.”

Een groot aantal Europese landen raakt steeds verder verwijderd van de norm om 0,7 procent van het bruto nationaal inkomen te besteden aan ontwikkelingshulp

Ook in Duitsland is ontwikkelingshulp een van de eerste kostenposten die het moeten ontgelden bij het inperken van de overheidsuitgaven. Zo gaf Duitsland als grootste Europese donor in 2022 nog 0,85 procent van het bni uit aan ontwikkelingshulp, dat zakte naar onder de 0,7 procent in 2024. Die bezuiniging is onder meer veroorzaakt door de stagnerende economie, een begrotingscrisis en het Duitse herbewapenen na de Russische inval van Oekraïne.

‘Amerikaanse belangen’

Mogelijk moet de grootste klap voor internationale ontwikkelingshulp nog komen. Op zijn eerste dag als president tekende Donald Trump een decreet waarmee hij de Amerikaanse ontwikkelingshulp negentig dagen opschort. In die tijd zal worden gekeken of uitgaven „Amerikaanse belangen” wel dienen. Het effect voor reeds toegewezen hulp is nog niet duidelijk.

Tijdens zijn eerste termijn probeerde Trump meermaals te snijden in Amerikaanse ontwikkelingshulp. Hij stelde bijvoorbeeld een bezuiniging van 21 procent voor bij de begroting voor 2021. Toentertijd ging het Congres daar niet in mee, maar Trump zal deze keer naar verwachting minder politieke weerstand ondervinden. De Republikeinen hebben het voor het zeggen in zowel het Huis als de Senaat, en Trump heeft meer grip op de partij dan ooit tevoren. Daarbij reageerde Elon Musk – door Trump aangewezen om te snoeien in overheidsuitgaven – positief op het idee om Amerikaanse bijdragen aan ontwikkelingshulp volledig af te schaffen.

Onder president Joe Biden stegen die bijdragen juist flink, van 38 miljard dollar in 2020 naar 63 miljard in 2024. Die toename is voor een groot deel te danken aan Amerikaanse (non-militaire) steun aan Oekraïne. Hoewel de Amerikanen slechts 0,24 procent van hun bni aan ontwikkelingshulp uitgeven, maakt de grootte van hun economie dat ze volgens de telling van de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) de grootste donor ter wereld zijn. De afgelopen vijf jaar financierden de Amerikanen volgens de VN maar liefst 38 procent van alle wereldwijde humanitaire hulp.

Naast de huidige dip in Europese uitgaven komt er ook minder geld terecht in ontwikkelingslanden. In 2022 ging slechts 22,5 procent van het budget naar de vijftig armste landen, bijna 8 procent minder dan tien jaar daarvoor. Europese landen gaven meer geld uit aan hulp aan Oekraïne en opvang van asielzoekers in eigen land (dat deels als ontwikkelingshulp mag worden meegeteld).

Noden niet minder

Omdat Europese landen tot de grootste gevers van ontwikkelingshulp horen, hebben bezuinigingen al snel grote gevolgen. Zo blijkt uit een onderzoek van een Britse parlementaire commissie dat alleen al de bezuinigingen in het VK ertoe leiden dat in Zuid-Soedan „27.000 acuut ondervoede kinderen geen medische hulp krijgen”. Van die kinderen zouden er drieduizend kunnen sterven. In Jemen, een andere grote ontvanger van Britse hulp, lopen een „half miljoen vrouwen en kinderen gezondheidszorg mis”.

„De noden worden niet minder”, zegt Thea Hilhorst, hoogleraar humanitaire studies aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. „De afgelopen jaren zijn er enorme crisishaarden geweest: Syrië, Jemen, Oekraïne, Soedan. Daarnaast veroorzaakt klimaatverandering meer droogte en overstromingen.” De internationale trend om te bezuinigingen baart Hilhorst daarom zorgen. Ze ziet een verschuiving. „Duitsland komt bijvoorbeeld met verregaande bezuinigingen op humanitaire hulp, terwijl het vroeger altijd een van de grootste spelers was bij het verlenen van hulp tijdens rampen.”