Ook postuum krijgt Pelé nog een politieke rol toegedicht

Waar Pelé op het veld zijn tegenstanders zo vaak voorbij snelde, zo troefde na zijn doodsbericht de ene Braziliaanse president de ander af. Luiz Inácio ‘Lula’ da Silva, de oud-president (2003-2010) die zondag aan een nieuwe termijn begint, zette donderdag rap een eerbetoon aan het voetbalicoon op sociale media. Erbij drie foto’s van Lula en Pelé samen.

De presidente eleito was daarmee sneller dan de man die officieel nog altijd regeert: Jair Bolsonaro. Sinds zijn nipte verlies tegen Lula, eind oktober, hult de ultrarechtse oud-legerkapitein zich echter goeddeels in stilzwijgen. Donderdag deed zijn kantoor er uren over om drie dagen van nationale rouw af te kondigen voor deze „geweldige Braziliaan, die de reputatie van het land overal waar hij kwam een oppepper gaf”.

Lees ook: Pelé ontwikkelde zijn magistrale balgevoel in armoede op blote voeten

Het verlies van O Rei (De Koning) verbindt het land op een moment van grote spanning rond de aanstaande presidentswissel. Na Réveillon, zoals Brazilianen hun uitbundige Oudjaarsfeest noemen, zal Lula op Nieuwjaarsdag in de hoofdstad Brasília beëdigd worden. Maar anders dan gebruikelijk laat de uitgaande president daarbij verstek gaan.

Bolsonaro erkent zijn stembusnederlaag niet en een aanzienlijk deel van zijn aanhang gelooft zijn bewering dat Lula via kiesfraude won. De afgelopen weken sloegen de radicaalste bolsonaristas kamp op bij militaire bases, om het leger op te roepen tot ingrijpen. De nieuwe legerchef zou op het punt staan hen te laten verdrijven. Ondertussen gonsde het in Brazilië deze week van de geruchten dat Bolsonaro nog voor het eind van het jaar naar de VS wilde vliegen.

Deze hoogspanning is met Pelé’s dood plots flink afgenomen. Rond de inauguratieplechtigheden zullen nog steeds strenge veiligheidsmaatregelen van kracht zijn, maar anti-Lula-betogers moeten nu protesteren terwijl de natie vooral bezig is met haar grootste nationale held. En Bolsonaro zelf kan terwijl het land rouwt om Pelé moeilijk het land uit.

Zelfvertrouwen hersteld

Bij het Maracanã-stadion van Rio de Janeiro herinneren drie plaquettes op een standbeeld aan de drie WK-titels die Pelé in 1958, 1962 en 1970 met de Seleção binnensleepte. In 1950 was deze legendarische voetbaltempel het decor van een nationaal trauma. Als thuisland verloor Brazilië de WK-finale van het kleine Uruguay (1-2). In de van racisme doordrenkte Braziliaanse samenleving kregen vooral de zwarte spelers de schuld van die nederlaag. Door acht jaar later, als 17-jarig wonderkind, alsnog de wereldtitel binnen te slepen, gaf Pelé het land weer zelfvertrouwen.

Voor Maria das Graças is het stadionplein al bijna dertig jaar de plek waar ze souvenirs aan toeristen slijt en zeker vandaag doet ze dit in een shirt van het nationale team. „Pelé heeft veel betekend voor ons, zwarte Brazilianen, omdat hij het land toonde dat zij ook talenten kunnen hebben”, legt ze uit, terwijl achter haar een collega-verkoper een kledingrek met geelgroene shirtjes uitstalt.

Ook Bolsonaro en zijn aanhangers hulden zich de afgelopen jaren veel in de nationale tweekleur. Dit deden ze zo uitbundig dat ze zich de vlag in de praktijk welhaast toe-eigenden. Het deed denken aan de tijd van de militaire dictatuur (1964-1984), toen de junta de tweekleur ook kaapte en het nationale voetbalteam inzette als buitenlands propagandawapen.

Anti-Lula-betogers moeten zondag tijdens de inauguratie actie voeren, terwijl de natie vooral bezig is met Pelé’s overlijden

Pelé en andere spelers konden zich aan die politisering amper onttrekken. Maar nadat ze in 1970 de wereldtitel binnensleepten, raakte het tricot van de ‘Gele Kanaries’ in Brazilië wel minder besmet. De hoop van zeker linkse Brazilianen is dat Pelé dit kunstje postuum nog één keer zal flikken – of dat de rouw om zijn overlijden de vlag de komende dagen in ieder geval iets zal depolitiseren.

Als de 77-jarige Lula maandag aan zijn eerste officiële werkdag begint, zal Pelé net opgebaard worden voor een wake op de middenstip van het Vila Belmiro-stadion van zijn club Santos. Brazilianen kunnen dan tot dinsdagochtend afscheid van hem nemen, voordat de kist op een rijtoer door de stad wordt gevoerd. Die komt onder meer langs het huis van de 100-jarige moeder Pelé.

Later dinsdag zal hij in kleinere kring worden bijgezet in het Memorial Necrópole Ecumênica, een begraafplaats die bestaat uit een enorme cryptemuur zo hoog als een flatgebouw. Lula zal als president uiteraard naar Santos afreizen zijn. Of Bolsonaro zich als ex-president laat zien, is veel onzekerder.

Pelé als nationaal erfgoed

Het toont de enorme statuur van Pelé dat hij zelfs na zijn dood een politieke rol krijgt toegedicht – en niet voor het eerst. Begin jaren zestig moest hij al eens een president te hulp schieten. Jânio Quadros had zichzelf reeds uiterst impopulair gemaakt door een landelijk bikiniverbod te verordenneren, toen ook nog eens Pelé naar een Europese club dreigde te vertrekken. Om die transfer tegen te gaan liet Quadros hem per wet tot nationaal erfgoed verklaren. Het zou Pelé bijna tot het einde van zijn carrière in Brazilië houden.

Een halve eeuw later voor het WK voetbal dat Brazilië in 2014 organiseerde, braken protesten uit tegen alle geldverspilling en corruptie rond het toernooi. Die richtten zich ook tegen de regerende Arbeiderspartij en Lula’s opvolger Dilma Rousseff. Pelé riep de betogers op hun protest te staken. Het zou niet voorkomen dat ook dit WK in eigen land uitmondde in een nieuw voetbaltrauma: het gastland werd pijnlijk uitgeschakeld (7-1 verlies) in de halve finale tegen Duitsland.