N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Transparantie De overheid heeft vorig jaar bij verzoeken tot openheid de wettelijke termijn opnieuw ernstig overschreden, blijkt uit onderzoek van Open State Foundation.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data97761776-740d7c.jpg)
Foto ANP/ Lex van Lieshout
Een nieuwe wet die een transparantere overheid beoogt, heeft nog geen verbetering opgeleverd van de vrijwel structurele overschrijding van de beantwoordingstermijn bij verzoeken tot publicatie van overheidsdocumenten. Dat blijkt uit onderzoek van de Open State Foundation, die donderdag een onderzoek publiceert over het jaar waarin de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) werd vervangen door de Wet open overheid (Woo).
Met de Woo, die ingegaan is op 1 mei 2022, wil de overheid zichzelf aan strengere eisen van transparantie committeren. Eén element daarvan is een verkorting van de beantwoordingstermijn van 56 naar 42 dagen bij verzoeken om informatie. De laatste 14 dagen van die 42 dagen zijn alleen wettelijk toegestaan uitstel voor complexe verzoeken. Nog steeds wordt de termijn gemiddeld met bijna vier maanden overschreden: gemiddeld duurde de beantwoording 167 dagen (162 dagen vanaf de invoering van de Woo) in 2022. Uit een eerder onderzoek in 2021 bleek een vergelijkbare 161 dagen.
Wel meer pagina’s
Ter relativering schrijft Open State dat er het afgelopen jaar iets meer Wob-verzoeken dan wel Woo-verzoeken beantwoord zijn: 1.125 tegenover 981 in het onderzoek uit 2021. Ook waren de publicaties omvangrijker: het gemiddeld aantal pagina’s dat de overheid deelt, is met vijftig procent toegenomen naar 210 pagina’s per verzoek. Open State inventariseert niet hoeveel zwartgelakte delen daarbij zitten: vaak worden persoonlijke beleidsopvattingen afgedekt om bijvoorbeeld de privacy van ambtenaren of externe betrokkenen te beschermen. Daar wordt volgens critici, met name journalisten, rekkelijk mee omgesprongen door ambtenaren.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/05/data85178660-5c4107.jpg)
De Wob wordt de Woo: terugblik op 40 jaar primeurs, zwartgelakte pagina’s en politieke willekeur
Het lijkt er volgens Open State op dat de implementatie van de Woo pas bij de inwerkingtreding begonnen is voor veel ministeries – uitzonderingen daargelaten. De stichting, die werd opgericht om transparantie bij de overheid te bevorderen, noemt het „schokkend” dat ministeries gemiddeld vier keer langer doen over het beantwoorden van een verzoek tot publicatie van documenten waar de burger recht op heeft. Een lichtpuntje is volgens Serv Wiemers, directeur van Open State, dat het sinds 1 mei „ietsje sneller” is gegaan. „Laten we hopen dat deze marginale verbetering de opmaat is naar meer.”
Het ministerie van Financiën presteert het slechtst, terwijl het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap het beste uit de bus komt met ongeveer de helft van de beantwoordingen binnen de termijn. Wiemers stelt dat Nederland ook internationaal gezien slecht presteert. Hij noemt als voorbeeld het Verenigd Koninkrijk waar, gecorrigeerd voor het aantal inwoners, „vier keer zo veel” verzoeken zijn en bij „negentig procent” op tijd een beslissing valt.
NRC meldde vorig jaar augustus dat de overheid in anderhalf jaar tijd ruim vier ton aan dwangsommen heeft betaald aan gedupeerde journalisten en burgers. Ministeries en andere overheidsinstanties kunnen door de rechter veroordeeld worden tot het betalen van dwangsommen voor het onaanvaardbaar lang overschrijden van de beslistermijn.
Het afgelopen jaar hebben verschillende nieuwsmedia rechtszaken gevoerd tegen het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, nadat de beslistermijn voor Wob-verzoeken die gedaan werden om documenten over de aanpak van Covid-19 in te zien stelselmatig werden overschreden. Volgens het ministerie was dit te wijten aan overmacht door de hoeveelheid documenten en het gebrek aan beschikbaar personeel. Omdat deze grove termijnoverschrijdingen (210 dagen gemiddeld) een vertekend beeld zouden geven zijn corona-Wobverzoeken niet meegenomen in het gemiddelde overschrijdingstermijn.
Inmiddels worden maandelijks porties documenten (via WOBCovid19.rijksoverheid.nl) opgeleverd over de coronacrisis. Deze periodieke manier van publiceren op een door het ministerie gekozen volgorde is omstreden, maar is wel door de Raad van State in hoger beroep goedgekeurd.
Cultuuromslag
Naast het turven van de beantwoordingstermijn per Wob- en Woo-verzoek heeft Open State ook per ministerie de verantwoordelijk coördinator geïnterviewd. Veel Woo-coördinatoren „zien het bewerkstelligen van een cultuuromslag als een essentiële voorwaarde voor een succesvolle uitvoering van de Woo”, schrijft Open State. De nieuwe wet „vraagt om een ‘open, tenzij’ houding”, waarbij het „openhartig delen van informatie” kan helpen om „de machtsafstand tussen overheid en burger te overbruggen”. Ambtenaren moeten zich realiseren „dat ze behalve loyaliteit aan de minister ook loyaliteit aan de samenleving moeten betrachten”, stelt Open State in de aanbevelingen.
