Ook links zoekt nieuwe leider, maar weet nog niet hoe

Analyse

Verkiezingen GroenLinks en PvdA willen samen de verkiezingen in, maar hoe kom je aan een lijsttrekker zonder de twee partijen uit elkaar te spelen?

Job Cohen, Jesse Klaver en Marjolein Moorman tijdens een paneldiscussie.
Job Cohen, Jesse Klaver en Marjolein Moorman tijdens een paneldiscussie. Foto ROBIN UTRECHT/ANP

Bij de VVD, D66 en het CDA is het al zeker: ze krijgen een nieuwe lijsttrekker. Het wachten is nu op PvdA en GroenLinks. Met welke leider gaan die samen de verkiezingen in?

Deze maandag komt de uitslag van het referendum waarin beide partijen aan hun leden het historische besluit hebben voorgelegd om de vervroegde Tweede Kamerverkiezingen van 22 november met één gezamenlijke kieslijst in te gaan. Een volgende stap in de samensmelting van de twee progressieve partijen die twee jaar geleden in hoog tempo werd ingezet.

Naar alle waarschijnlijkheid zullen de leden ermee instemmen. Eerdere congresmoties lieten zien dat GroenLinksers en PvdA’ers massaal achter het samenwerkingsproces staan. In beide partijen klinkt er ook kritiek op het door de politieke top geregisseerde project, maar de dissidente groepjes zijn in omvang marginaal.

Lees ook: ‘Groene sociaal-democraat’ Jesse Klaver wil met PvdA-lidmaatschap links-progressieve samenwerking markeren

Bij het interne referendum kwam er voor de tegenstanders nog een nadeel bij. Eerder dit jaar steunden prominente (oud-)politici zoals Job Cohen en Bram van Ojik een campagne om lid van beide partijen te worden. Dit om de oude rivaliteit op links te beslechten en de in hun ogen noodzakelijke samenwerking te onderstrepen. Bijgevolg hebben de voorstanders van de combinatie die dit voorbeeld volgden – naar schatting 2.500 – automatisch een extra stem bij het voorstel over de gezamenlijke lijst.

Afgelopen vrijdag liet GroenLinks-leider Jesse Klaver weten dat hij ook voor het dubbellidmaatschap heeft gekozen. „Om mijn vastberadenheid om dit project te laten slagen kracht bij te zetten en om te laten zien dat het eigen partijpolitieke belang nooit boven het algemeen belang mag gaan, ben ik vandaag lid geworden van de PvdA”, schreef Klaver in een opiniestuk in de Volkskrant. Zijn PvdA-collega Attje Kuiken kwam nog niet met zo’n verklaring.

Als het voorstel voor één kieslijst maandag door de leden wordt omarmd, volgt onmiddellijk de lastigste hobbel in het fusieproces: wie moet die lijst dan gaan aanvoeren?

Aan alle namen kleven nadelen

Aan potentiële kandidaten geen gebrek: Eurocommissaris Frans Timmermans, de Amsterdamse wethouder Marjolein Moorman, de Rotterdamse burgemeester Ahmed Aboutaleb – allen PvdA’ers. En ook de huidige partijleiders worden genoemd: Jesse Klaver en Attje Kuiken. Maar aan alle veel gehoorde namen kleven nadelen. Het grootste bezwaar van elke kandidaat lijkt te zijn: de een is te veel PvdA, de ander te veel GroenLinks.

Er is beide partijbesturen veel aan gelegen om de keuze voor het lijsttrekkerschap zonder dit soort sentimenten te maken. En ze willen al helemaal niet dat er spanningen ontstaan tussen verschillende kandidaten. Om die reden is het niet waarschijnlijk dat er een interne lijsttrekkersverkiezing zal worden georganiseerd. Daar bewaren beide partijen slechte, soms zelfs traumatische herinneringen aan.

Mogelijke lijsttrekkers voor de gecombineerde lijst GroenLinks en PvdA.
Marcel van Hoorn/Lars van den Brink/Jeroen Jumelet/Robin Utrecht/Jerry Lampen/ANP/EPA

In 2016 vochten twee PvdA-prominenten een felle strijd uit om het leiderschap: Lodewijk Asscher en Diederik Samsom; de vicepremier uit Rutte II tegen de zittende partijleider. „Nasty”, noemde Samsom het onderlinge debat. Vier jaar eerder werd GroenLinks-Kamerlid Tofik Dibi onverwacht de tegenkandidaat van de zittende fractievoorzitter Jolande Sap. „Klote”, zei toenmalig campagneleider Jesse Klaver daar destijds over. In beide gevallen volgde een grote verkiezingsnederlaag.

Dit keer dus beter maar géén interne lijsttrekkersverkiezing, klinkt het in beide partijen. Een tweestrijd tussen een GroenLinkser en een PvdA’er zou bovendien alleen de onderlinge verschillen blootleggen en verdeeldheid tussen beide politieke bloedgroepen zaaien. Terwijl bij een kwetsbaar fusieproces juist eenheid en harmonie belangrijk zijn.

Alleen kennen GroenLinks en PvdA wel de traditie van interne ledendemocratie, het is bij beide partijen zelfs statutair geregeld. Bij het huidige samenwerkingsproces hebben de partijbesturen beloofd dit niet van bovenaf op te leggen, maar elke stap steeds aan de leden voor te leggen. Het is wel weer zo: de partijen hebben op hun laatste partijcongres het huishoudelijk regelement zo aangepast dat bij „een samenvoeging van aanduidingen” – ofwel: een gezamenlijke kieslijst – het partijbestuur „de procedure van verkiezingen van een lijsttrekker” mag vaststellen.

Het gaat niet alleen om een nieuwe partijleider, klinkt het, maar „om iemand die premier moet kunnen worden”

Dat is nog niet gebeurd. En er ligt ook nog geen profielschets. Toch is in de boezem van beide partijen wel duidelijk te horen aan welke criteria de aanstaande lijsttrekker moet voldoen. Het gaat niet alleen om een nieuwe partijleider, klinkt het, maar „om iemand die premier moet kunnen worden”. Door het vertrek van Mark Rutte ligt de race om het Torentje weer open. De linkse combinatie hoopt op voldoende progressieve kiezers om daar aan mee te kunnen doen. Dat betekent ook: in de komende campagne kunnen opboksen tegen ervaren debaters van andere partijen. Voordeel voor elke nieuwe linkse leider is dat de grote middenpartijen nu ook met nieuwe lijsttrekkers komen.

Bestuurlijke ervaring en kennis van de Haagse politiek zijn hoe dan ook onontbeerlijk. In dat opzicht heeft Timmermans (62) een voorsprong op Moorman (49). De Eurocommissaris was eerder al minister en staatssecretaris en was jarenlang Tweede Kamerlid. Moorman is vijf jaar wethouder en zat daarvoor acht jaar in de gemeenteraad.

Voorkeur voor een vrouw

Bij GroenLinks klinkt bij veel leden nadrukkelijk de voorkeur voor een nieuw gezicht én voor een vrouw. Daarmee lijkt Jesse Klaver niet de beste papieren te hebben. Klaver (37) is relatief jong, maar is al weer ruim acht jaar partijleider. Bij de verkiezingscampagne van 2017 sprak hij voor het eerst zijn ambitie uit om premier te worden. Die heeft hij beslist nog niet verloren. Al heeft hij intern laten weten zijn toekomstige positie van ondergeschikt belang te vinden voor het linkse samenwerkingsproces.

PvdA-leider Attje Kuiken (45) is wel een vrouw. Haar nadeel is dat zij nog nooit lijsttrekker is geweest – ze volgde een jaar geleden fractievoorzitter Lilian Ploumen op. In debatten in de Tweede Kamer en bij verkiezingscampagnes komt ze minder geroutineerd uit de verf dan haar GroenLinks-collega Klaver.

Naar verwachting komen de partijbesturen van GroenLinks en PvdA maandag met hun ‘verkiezingsplan’. De naam van de ideale nieuwe partijleider houden ze tot nu toe angstvallig geheim. Een optie waarmee de nieuwe combinatie eendracht zou willen uitstralen is om niet alleen een kandidaat-lijsttrekker naar voren te schuiven, maar ook de eerste paar kandidaten daarachter, die zich meteen achter de nieuwe nummer 1 scharen. In de top van GroenLinks denkt men aan een campagneposter van de PvdA uit 2015, waarop toenmalig partijleider Diederik Samsom werd geflankeerd door twee prominente ministers uit het kabinet: Lodewijk Asscher en Jeroen Dijsselbloem. „Alleen dan niet met drie witte mannen”, aldus een partijadviseur.