Meer dan tien jaar na dato oordeelt nu ook het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) dat Rusland verantwoordelijk is voor het neerhalen van vlucht MH17. Het is voor het eerst dat een internationale rechter zich uitspreekt over de ramp. Bij de crash van de Boeing 777 van Malaysia Airlines in Oost-Oekraïne kwamen alle 298 inzittenden om, onder wie 196 Nederlanders.
Wat voegt deze Europese zaak toe aan eerdere onderzoeken naar de ramp? En wat zei het hof in Straatsburg over Russische mensenrechtenschendingen in de oorlog met Oekraïne? Vijf vragen en antwoorden.
1. Wat is het oordeel van het Europees Hof?
De zaak, die door Nederland aanhangig was gemaakt, draaide in de eerste plaats om de verantwoordelijkheid van de Russische Federatie in het neerhalen van MH17 in 2014. Daarnaast moest het hof zich buigen over of Rusland genoeg onderzoek heeft gedaan of dat er juist sprake was van tegenwerking. Op al deze punten gaven de zeventien rechters van het hof Nederland gelijk. Door het beperken van toegang tot de rampplek, het verspreiden van desinformatie, en het tegenwerken van onderzoek, heeft Rusland de nabestaanden extra leed berokkend. Daarnaast schond Rusland door MH17 neer te halen onder andere het recht van leven, vastgesteld in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM).
2. Er was toch al een strafzaak in Nederland, waarom doet dit oordeel er nog toe?
De zaak heeft vooral grote symbolische waarde. Dat Rusland nu – voor het eerst – door een internationale rechter als verantwoordelijke wordt vastgesteld, zal voor sommige nabestaanden, een aantal waren aanwezig in Straatsburg, als een vorm van erkenning worden gezien.
Wat hierin mogelijk meespeelt is dat Rusland zich daadwerkelijk heeft geprobeerd te verdedigen in deze zaak. Tot 2022 was Rusland immers aangesloten bij de Raad van Europa, waar het Europees Hof aan verbonden is. Net zoals in elk ander onderzoek omtrent MH17 ontkende het land alle betrokkenheid bij het neerstorten en sprak het van een „politiek gemotiveerd” proces. Toen de Russische invasie begon werd het land echter uit dit orgaan gezet.
3. Wat wisten we al over de Russische verantwoordelijkheid bij MH17?
De uitspraak zal voor weinigen als een verrassing komen. Inmiddels hebben verschillende instanties en organisaties zich over de ramp gebogen. In 2015 stelde de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) al vast dat het vliegtuig inderdaad door een Boekraket, afgevuurd van de grond, is gecrasht en dat alle inzittenden hierdoor om het leven kwamen. Over schuld en boete deed de OVV geen uitspraak.
Begin 2022 kwam daar verandering in. Na bijna acht jaar onderzoek door het door het Nederlandse Openbaar Ministerie geleide Joint Investigation Team (JIT) legde een Nederlandse rechtbank drie verdachten (bij verstek) levenslang op voor hun betrokkenheid bij de ramp. De rechtbank achtte bewezen dat de veroordeelden, twee Russen en een Oekraïner, een raketinstallatie uit Rusland lieten komen en daarmee MH17 uit de lucht hebben gehaald. Rusland heeft de verdachte nooit uitgeleverd. Hoewel het JIT ook onderzoek heeft gedaan naar leidinggevenden in Rusland, werd het onderzoek in 2023 op de plank gelegd.
De rol van Rusland als staat viel buiten het oordeel van de Nederlandse rechter. De Internationale Burgerluchtvaartorganisatie ICAO boog zich wel over deze vraag. Mei dit jaar oordeelde dit VN-orgaan dat Rusland met het gebruiken van een wapen tegen een burgervliegtuig internationale luchtvaartafspraken heeft geschonden.
4. Wat nu?
Naast de erkenning en gerechtigheid voor de nabestaanden, waar de Nederlandse overheid vooral belang aan hecht met deze zaak, bestaat er een kleine kans dat de uitspraak ook financiële gevolgen heeft. Nu er een EHRM-veroordeling ligt, kan dit tot schadevergoedingen leiden. De kans dat Rusland dit zal betalen zal, gezien het trackrecord van het land, echter minimaal zijn.
5. Was dit het enige waar het hof zich over uitsprak?
Nee. Naast de uitspraak over MH17 oordeelde het Hof woensdag ook over een drietal klachten van Oekraïne over Russische mensenrechtenschendingen. Het Hof komt wat dat betreft met een ongekend hard oordeel. Sinds 2014 is Rusland volgens het Hof verantwoordelijk voor „wijdverspreide en flagrante mensenrechtenschendingen”. Zo is er onder andere overtuigend bewijs van foltering, verkrachting als oorlogswapen, dwangarbeid, willekeurige detentie en militaire aanvallen zonder onderscheid tussen burgers en militairen. Het is voor het eerst dat een internationale rechter zich uitspreekt over mensenrechtenschendingen tijdens de invasie van Oekraïne.
Lees ook
De leider van het onderzoek kijkt terug, tien jaar na de ramp: ‘Ik zeg altijd: MH17 is van iedereen, van alle Nederlanders’
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134878201-0e430b.jpg|https://images.nrc.nl/2iVWYBD1rup8rp22VkwY94s_SCM=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134878201-0e430b.jpg|https://images.nrc.nl/RYwpjiP0Wt87KFn8yRBmDSbED3s=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134878201-0e430b.jpg)
