Ook de lange celstraffen aan het einde van de ‘rechtszaak van de eeuw’ helen niet alle Belgische wonden

Pannen, eieren, scheermesjes, diverse groenten, instant noedels en afwasmiddel. Ondernemer Ismail Ramo verkoopt vanuit zijn marktkraam Alkosh, genaamd naar het Armeense stadje waarvandaan hij in 1998 met zijn vrouw vluchtte, een groot assortiment aan basale benodigdheden aan de mensen die verblijven in aanmeldcentrum Ter Apelervenen. „We staan hier al twintig jaar”, zegt hij. „Achttien jaar”, corrigeert zijn vrouw hem vanachter de kraam.

Het aanmeldcentrum van het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) ligt langs de provinciale weg, op loopafstand van het dorpje Ter Apel. „Het is niet drukker dan normaal”, zegt Ramo, verwijzend naar het hoogoplopende conflict tussen het COA en de gemeente Westerwolde over het aantal asielzoekers dat hier verblijft. Soms komen er een paar bussen, dan lijkt het druk, zegt hij. Zeker als de zon schijnt en de mensen hier op het grasveld zitten. „Maar die mensen gaan ook weer weg. Het is allemaal politiek.”

Zijn ervaring strookt niet met de werkelijkheid zoals het COA, het dorpje Ter Apel en de gemeente Westerwolde die ervaren. Vorig weekend was het aanmeldcentrum zo vol dat het COA zich gedwongen zag mensen in portakabins, een soort containers met ramen, te laten slapen. Dat ging in tegen afspraken die gemaakt waren met de gemeente.

„Die portakabins zijn er niet voor bedoeld om mensen in te laten verblijven”, zegt de woordvoerder van de gemeente Westerwolde. „Ten eerste is er geen vergunning om mensen daar te laten overnachten, maar het is vooral ook gevaarlijk.” Er hangen losse draden, bedden staan voor nooduitgangen, brandblussers en rookmelders ontbreken, zegt hij. „De brandweer heeft gezegd dat er niet overnacht kan worden, net als de inspectie van Justitie en Veiligheid. De burgemeester heeft daarom vorig weekend weer aangegeven dat er geen mensen mogen verblijven.”

Het COA stelde daarop burgemeester Jaap Velema (D66) voor een keuze: of de mensen voor wie geen plek is slapen in een portakabin, of ze slapen in het gras. Burgemeester Velema nam contact op met de minister van Asiel en Migratie, Marjolein Faber (PVV). Dat leidde niet tot een oplossing.

„Al dan niet bewust wordt er vanuit het ministerie vervolgens niks geregeld”, zegt de woordvoerder van Westerwolde. „Ze geeft geen aanwijzingen, wijst geen hotels aan waar mensen opgevangen kunnen worden. Volgens internationale wetgeving is het haar verantwoordelijkheid, met als uitvoerend orgaan het COA, om die mensen op te vangen. Wij zijn verantwoordelijk voor de openbare orde en veiligheid.”

In de portakabins werd uiteindelijk toch geslapen. „Een schoffering van het lokale bestuur”, noemde Velema het. En dus werd er, opnieuw, een last onder dwangsom uitgeschreven.

Broekzak-vestzak

Achter de poort die het dorp Ter Apel scheidt van het gelijknamige aanmeldcentrum zit ook het COA met de handen in het haar. „Natuurlijk is het een lastige keuze”, zegt de woordvoerder van het COA. „Laat je kwetsbare mensen in het gras slapen? Nee. Wij hebben uit humanitaire overwegingen gekozen om ze toch in de portakabins te laten slapen.” Liever doet het COA dat niet en sinds dat weekend is het ook niet meer voorgekomen, zegt hij, omdat ze de instroom aankonden.

Die containers staan er nog, maar met een andere reden. Om mensen droog een kop thee aan te kunnen bieden terwijl ze wachten op hun afspraak met de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) of tot ze een kamer wordt toegewezen.

De problematiek is niet van gisteren. De grens van tweeduizend mensen die van de gemeente in Ter Apel mogen verblijven werd zo structureel overschreden dat de burgemeester al vaker naar de rechter stapte. „De dwangsommen die worden opgelegd werken niet”, aldus het COA. Er zijn gemeenten nodig die Ter Apel willen verlichten, maar het slechte imago van het aanmeldcentrum maakt die gemeenten huiverig. „En het hele idee dat verschillende overheidsorganen tegenover elkaar staan, waarbij het geld van de een naar de ander moet, is een broekzak-vestzaksituatie.”

Lees ook

Minister Faber wil snel een asielcrisis uitroepen zonder goedkeuring van de Tweede Kamer. Hoe werkt dat?

Op drie minuten rijden van de aanmeldlocatie woont gemeenteraadslid Herma Hemmen. Langs de provinciale weg, de N366, wandelen mensen, alleen, in groepjes, met kinderwagens of rollators. Ze helpen elkaar een sigaret aansteken. Tillen boodschappentassen van de lokale supermarkt en tasjes van de Action.

Het dorp zelf, met zijn middeleeuwse klooster, is het grootste van de Groningse gemeente Westerwolde. Het telt bijna tienduizend inwoners, die hier veelal zijn opgegroeid. Zo ook Hemmen. Vanuit de serre wijst ze naar de boerderij naast haar huis. „Dat is de boerderij van mijn ouders, daar ben ik opgegroeid. Het huis waar ik woon is gebouwd door mijn opa. Ik ga hier nooit meer weg. Maar juist daarom doet het zoveel zeer om alleen maar op negatieve manier over mijn dorp te horen.”

De omgang met Ter Apel door de minister die verantwoordelijk is voor Asiel en Migratie noemt ze „te bizar voor woorden”. Ter Apel is een speelbal van de politiek, zegt ze. „We hebben al zóveel last op onze schouders en dan deze situatie laten ontstaan om over onze rug een asielcrisis uit te kunnen roepen. We hebben nu oplossingen nodig.”

Spreidingswet

Om de situatie in Ter Apel te verlichten is onder het kabinet-Rutte IV de spreidingswet aangenomen, bedoeld om asielzoekers te verspreiden over alle gemeenten. De coalitie wil die wet intrekken. 96 procent van de gemeenten is daarop tegen, tenminste totdat de asielinstroom flink is verlaagd.

Hemmen, die bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2023 op nummer 17 van de kandidatenlijst van de BBB stond, is anders dan haar partij voorstander van de spreidingswet. Hoewel ze daar ook kanttekeningen bij heeft. „Gelijk met de spreidingswet zouden we ook weer moeten gaan werken met procesbeschikbaarheidslocaties.” In deze PBL’s werden tijdens een pilot asielzoekers met een ‘kansarme’ aanvraag in een vorm van detentie achter hekken geplaatst. Sinds maart dit jaar zijn de PBL’s niet meer in gebruik, nadat de rechter dit een vorm van ‘vrijheidsbeperking’ noemde.

Ze zegt dat „met name jonge mannen” niet komen opdagen op hun afspraken met de IND. „Daar zitten dan nul consequenties aan. Dat daar maatregelen tegen genomen worden, daar sta ik achter. Want het is juist deze groep die zorgt voor overlast.” Hemmen hoopt dat PBL’s, met betere voorwaarden, overlast zullen voorkomen, waardoor ook andere gemeenten meer open staan voor opvang.

Sommige gemeenten hebben geen overtuiging nodig. Zutphen schoot deze week te hulp. In de Hanzehal, 133 kilometer verderop, zijn honderd noodopvangplekken beschikbaar gesteld.

„Daar zijn we natuurlijk blij mee, maar het is een ramp voor de vluchtelingen”, zegt Hemmen. „Ze worden hier ’s avonds opgehaald, daarnaartoe gebracht en ’s ochtends weer opgehaald om beschikbaar te zijn voor hun proces. Dag in, dag uit. Terwijl ze al moe zijn, worden ze ook steeds moedelozer.”

Noodopvang

Ondertussen gaan de sportactiviteiten in de Hanzehal gewoon door. De planning is iets strakker, vertelt een volleyballer die snel het veld op moet. „Normaal gesproken kunnen we een beetje uitlopen, maar nu staat stipt om tien uur ’s avonds het zaalvoetbalteam op het veld. Dan moeten we misschien vijf minuutjes eerder stoppen, maar dat is niet erg.”

Het besluit om te hulp te schieten werd vorige week dinsdag genomen, tijdens een collegevergadering. „De situatie in Ter Apel” kwam ter sprake, vertelt de woordvoerder van Zutphen. Het kan niet waar zijn dat mensen buiten moeten slapen, was de conclusie. „Er werd besloten dat als het COA ons zou bellen, we te hulp zouden schieten.”

Het verzoek van het COA kwam op vrijdag, in het weekend werd „met man en macht” gewerkt om een van de drie sportzalen van de Hanzehal in gereedheid te brengen. „Er staan nu bedden, lockers en er is douchegelegenheid. Nu is het afwachten of het nodig is.” Maar deze oplossing is van korte duur, het gaat om een ‘overflowlocatie’, die er maximaal een week zal zijn.

Vooralsnog is de noodopvang nog niet nodig geweest . Maar op het parkeerterrein, met uitzicht op voetbalvereniging Zvv AZC, staat een portakabin klaar waar asielzoekers zich kunnen opfrissen.

Ook de woordvoerder van Westerwolde is blij dat Zutphen, net als het Groningse Pekela en Stadskanaal, bijspringt. „Maar het blijft een bizarre situatie. Het hoort niet dat burgemeesters dit onderling moeten oplossen. Ongeacht de plannen van het kabinet om instroom te beperken hebben we nu een situatie waar ze verantwoordelijkheid voor moeten nemen.”

Delen

Mail de redactie