Onvrede over corruptie en politieke stilstand jaagt Roemeense kiezers naar extreemrechts

Op het hoofdkwartier van de Roemeense presidentskandidaat Victor Ponta hangen tientallen ingelijste foto’s van zijn ontmoetingen met wereldleiders – tussen 2012 en 2015 was hij de sociaal-democratische premier van Roemenië. Wie is zijn favoriet? Zonder aarzelen wijst Ponta naar Angela Merkel. „Ik beschouw haar als de echte leider van Europa. Maar goed, dat is geschiedenis.”

Van recenter datum is zijn ontmoeting met Donald Trump, in december in Mar-a-Lago in Florida. „Ik was uitgenodigd door iemand uit zijn omgeving – nee, ik zeg niet wie. Ik speel sinds kort golf, misschien was het daarom. Het was heel interessant. Ik kwam terug in Boekarest met de overtuiging dat er iets radicaal gaat veranderen in Amerika, en ook in Europa. Voor mij was dat een reden om me kandidaat te stellen.” Ponta heeft geen banden meer met de sociaal-democratische partij en profileert zich met de leus ‘Roemenië Eerst’ als nationalist.

Victor Ponta is een van de elf deelnemers aan de presidentsverkiezingen van zondag; hij behoort tot de vijf kanshebbers in de eerste ronde. In de peilingen staat hij op de vierde plaats, maar wie gelooft er nog in peilingen in Roemenië? Belangrijker: wie gelooft er nog in eerlijke verkiezingen en eerlijke politici, na de gebeurtenissen van de laatste maanden?

Dwarsligger

De Roemeense presidentsverkiezingen hebben zich in korte tijd ontwikkeld tot een casus die elders in de wereld met spanning wordt gevolgd. In Brussel en andere Europese hoofdsteden vreest men dat Roemenië van een loyale bondgenoot binnen EU en NAVO verandert in een dwarsligger à la Hongarije en Slowakije.

Ook is er het sterke vermoeden dat de verkiezingen worden gemanipuleerd door Rusland. Als het Kremlin via sociale media-beïnvloeding een wenselijke kandidaat naar voren kan schuiven, wat betekent dat voor andere landen in de regio? Bijvoorbeeld voor de parlementsverkiezingen in Moldavië en Tsjechië dit najaar, waar het ook zal spannen tussen stemmen voor en tegen de EU, voor en tegen warme banden met Rusland?

En dan is er de bemoeienis van de Amerikaanse vicepresident JD Vance en Elon Musk. In hun ogen toont de gang van zaken rond deze verkiezingen het democratisch tekort van Europa, omdat de gevestigde politieke orde de wens van het volk niet respecteert.

Het broeit in Roemenië sinds eind november, toen de extreemrechtse kandidaat Calin Georgescu volkomen onverwachts de eerste ronde van de presidentsverkiezingen won. Hij haalde 23 procent van de stemmen, terwijl hij in de peilingen nooit boven de 5 procent was gekomen. Hij voerde campagne op de in Roemenië razendpopulaire video-app TikTok, met filmpjes waarin hij bijvoorbeeld in klederdracht paardrijdt in een idyllisch landschap. Georgescu combineert traditionele religieuze waarden met een sterk nationalisme en afkeer van de EU. Hij spreekt lovend over het fascistische verleden van Roemenië en is een bewonderaar van de Russische president Poetin – met wie hij een liefde voor judo deelt.

Crin Antonescu vertegenwoordigt regeringspartijen PSD, PNL en UMDR.

Nicusor Dan, burgemeester van Boekarest, begint zijn presidentscampagne.

Uit onderzoek van veiligheidsdiensten kwam naar voren dat influencers werden betaald om Georgescu te promoten op TikTok. Er was sprake van een gecoördineerde operatie om de regels van TikTok – betaalde politieke boodschappen zijn verboden – te omzeilen. Het Constitutioneel Hof verklaarde de eerste ronde ongeldig. Niet alleen aanhangers van Georgescu vinden dat besluit ondemocratisch. Datzelfde geldt voor het uitsluiten van Georgescu van deelname aan de nieuwe verkiezingen, een besluit van de kiesraad in maart. De populaire kandidaat koestert nu de rol van martelaar, geofferd door de gevestigde politieke partijen die doen wat Brussel wil.

Stoppen met arbeidsmigratie

Meerdere kandidaten proberen de verweesde kiezers van Georgescu voor zich te winnen. Wie daar het best in slaagt is George Simion, leider van de extreemrechtse oppositiepartij AUR (Alliantie voor de Unie van Roemenen). Die partij claimt de partijloze Georgescu te vertegenwoordigen.

Dan Tanasa, parlementslid voor AUR en woordvoerder van de partij, heeft een grote werkkamer op de zevende verdieping van het absurd grote Parlementspaleis, in de jaren 80 gebouwd door de communistische dictator Nicolae Ceausescu. Tanasa neemt het gesprek met de journalist op, vanwege „slechte ervaringen met buitenlandse media”.

Dat Georgescu is uitgesloten van de verkiezingen vindt Tanasa een schande. Gelukkig kan Simion het stokje overnemen. Tanasa: „Simion is geen kandidaat namens AUR, maar namens alle conservatieve en nationalistische kiezers.” Krijgt Georgescu een politieke rol als Simion wint? „Het is niet meer dan normaal dat hij in dat geval een stevige positie krijgt. We zullen de wens van de bevolking respecteren.”

Terugkerend element in zijn betoog is de afkeer van de twee partijen die sinds de val van het communisme de dienst uitmaken, de sociaal-democratische PSD en de centrumrechtse PNL. De huidige regering moet weg, dat is volgens Tanasa de eerste stap op weg naar een beter Roemenië. „De tweede is dat we stoppen met arbeidsmigratie en een deel van de zes miljoen Roemenen die nu in het buitenland werken terughalen. Daarna gaan we Roemeense bedrijven beter behandelen. Elk land heeft eigen spoorwegen, maar hier rijdt Deutsche Bahn voor vrachtvervoer, belachelijk.”

Dat AUR tegen de EU is, noemt Tanasa een verzinsel van de media. „Wij zijn een pro-Europese partij, maar we willen gehoord worden. Von der Leyen en Macron steunen Oekraïne, wij willen dat niet. De oorlog in Oekraïne is niet onze oorlog. We kunnen Oekraïne niet steunen, want ze respecteren de rechten van de Roemeense minderheid niet.”

Tanasa noemt zichzelf een „christelijke patriot”. „Mijn eerste plicht is het dienen van God, daarna mijn land, daarna mijn familie.” De conservatieve partij PiS in Polen is een voorbeeld voor AUR, vanwege de christelijke waarden die ze uitdragen en de nadruk op het verdedigen van de nationale grenzen.

‘Allemaal dieven’

Op zaterdagochtend is het druk op de Obor-markt, de grootste markt van Boekarest. Goedkope groenten en vleesproducten uit de omgeving trekken ouderen met een bescheiden pensioen en jongeren die duurzaam willen leven. Tanta Sembuteanu staat in de rij om eieren te kopen. Ze heeft gewerkt in een slagerij en leeft nu van haar pensioen van 1.700 lei (340 euro) per maand. Ze gaat op Victor Ponta stemmen. „Hij is slim en belezen, hij doet wat hij belooft. Toen hij premier was, was alles goed.”

Wie bezoekers van de markt vraagt naar het grootste probleem van Roemenië, krijgt steeds hetzelfde antwoord. Corruptie. Meestal gevolgd door kritiek op politici. „Ze doen alleen dingen voor zichzelf.” „Ze zijn incompetent.” „Het zijn allemaal dieven.” Uit enquêtes blijkt onvrede over het politieke onvermogen om de Roemeense economie, die zucht onder een hoge staatsschuld, hoge inflatie en vertrek van hoogopgeleiden, uit het slop te halen.

Als ik iets heb, ga ik naar een privékliniek omdat ik de reguliere zorg niet vertrouw

Elena (consultant, 20) en Andreea (ondernemer, 25) staan in de lange rij bij Terasa Obor, waar volgens hen de beste mici (gegrild gehakt) van Boekarest wordt verkocht. Ze weten nog niet op wie ze gaan stemmen, ze wachten op de tv-debatten. Ze klagen over de slechte staat van de publieke sector, met name de gezondheidszorg. Elena: „Als ik iets heb, ga ik naar een privékliniek omdat ik de reguliere zorg niet vertrouw. Maar waarom betaal ik dan belasting?”

Onafhankelijk kandidaat Victor Ponta was eerder premier.

Elena Lasconi is kandidaat namens de liberale partij USR.

De meest pro-Europese presidentskandidaat is Nicusor Dan, sinds 2020 burgemeester van Boekarest. „Hij is de normaalste van het stel”, zegt een man die net groente heeft gekocht en de bekende filmmaker Alexander Nanau blijkt te zijn. „Het zou alleen beter zijn als hij burgemeester zou blijven.” Dan heeft een imago van politicus-tegen-wil-en-dank en geldt als tegenstrever van de populist Simion – dat slaat aan in de hoofdstad. Extreemrechtse politici zijn dan wel kritisch over de EU, 90 procent van de Roemenen wil in de Unie blijven.

Ook voor de Engelssprekende jongeren op het terras van Origo, een van de vele hippe koffietentjes in de stad, is de keuze voor ‘Nicusor’ – alleen hij wordt met zijn voornaam aangeduid – vanzelfsprekend. De afgelopen jaren heeft hij geprobeerd achterstallig onderhoud van gebouwen en publieke voorzieningen in Boekarest aan te pakken. Hij is de enige kandidaat die niet zichzelf, maar het land voorop stelt, zeggen de studenten aan de technische universiteit UPB.

Communisme was koelkast

Om de plotselinge populariteit van Georgescu te begrijpen, moet je decennia terugkijken, zegt Sorin Ionita. Hij is directeur van Expert Forum, een denktank die zich richt op openbaar bestuur en burgerschap. Het instituut is gevestigd in een licht vervallen en moeilijk vindbare woning. Ionita koppelt ruime internationale ervaring aan veel kennis en mild cynisme over de Roemeense samenleving.

Het nationalisme uit de jaren dertig is nooit echt verdwenen, zegt Ionita. „De communistische periode, van 1945 tot 1989, fungeerde als koelkast, waarin dat sentiment werd geconserveerd. Ceausescu heeft de Roemenen opgevoed met het idee dat we een eiland zijn. Iedereen was onze vijand, behalve de Zwarte Zee. Dat concept wordt door Georgescu en AUR nieuw leven ingeblazen. De populariteit van extreemrechts is een erfenis van de twintigste eeuw.”

In vergelijking met andere landen in Midden- en Oost-Europa lijkt Roemenië in politieke zin stil te staan, met zwakke middenpartijen die vooral streven naar behoud van de macht. Ionita spreekt van een „onvoltooid moderniseringsproces”. „Roemenië probeerde na de revolutie aanvankelijk een afgezwakt communisme te behouden. We hadden geen revolutionaire leiders zoals Walesa in Polen of Havel in Tsjechoslowakije. Met president Ion Iliescu hebben we in de eerste helft van de jaren negentig een achterstand opgelopen die we nog steeds niet hebben ingehaald.”

Een aanwijzing dat het verleden nog niet volledig is verwerkt, is het ontbreken van een museum in Boekarest over de communistische periode of de beruchte geheime dienst Securitate. Veel hoofdsteden in Midden- en Oost-Europa hebben een museum over het communistische verleden. Boekarest moet het doen met een weinig geliefd, abstract monument – bijnaam: aardappel op een stok – op het plein waar Ceausescu zijn laatste, verstoorde toespraak hield.

Filmpjes voor sociale media

De kandidaat die zich het felst uitsprak tegen het annuleren van de eerste ronde van de verkiezingen in november is Elena Lasconi van de liberale partij USR. Deze voormalige tv-journalist eindigde in de eerste ronde als nummer twee en zou het in de tweede ronde opnemen tegen Georgescu. Daarmee ging de strijd tussen een presidentskandidaat die kijkt naar Brussel en een die kijkt naar Moskou. Nu staat Lasconi onderaan de top-5 in de peilingen.

Lasconi is nog steeds boos over de annulering, blijkt bij een gesprek op haar hoofdkwartier, een verdieping in een modern kantoorgebouw waar jonge mensen werken aan filmpjes voor sociale media. Lasconi: „Er is geen enkel bewijs geleverd voor de buitenlandse beïnvloeding. Ik ben ervan overtuigd dat de verkiezingen geannuleerd zijn vanwege mij, niet vanwege Georgescu. Ik had de tweede ronde gewonnen en ik ben gevaarlijk voor de gevestigde partijen.”

Mensen willen geen politici die burgers niet respecteren

Net als haar concurrent Victor Ponta denkt Lasconi dat de hoge score voor Georgescu niet het gevolg is van liefde voor zijn boodschap, maar van afkeer van de gevestigde partijen. Lasconi: „De winst van Georgescu was een stem tegen het systeem. Mensen willen geen politici meer die burgers niet respecteren. Geen slechte ziekenhuizen, geen scholen met een wc buiten, geen kinderen die met honger naar bed gaan.”

Onder voorbehoud – de winst van Georgescu was immers niet voorspeld en half april had 40 procent van de stemmers nog geen keuze gemaakt – maken de nationalist George Simion en de ‘Europeaan’ Nicusor Dan de meeste kans om door te gaan naar de tweede ronde op 18 mei. In dat geval herhaalt zich het scenario van de afgeblazen tweede ronde van vorig jaar, met twee kandidaten die tegengestelde kanten opkijken. De Roemenen hebben dan twee opties bij de keuze voor hun president: neigen naar Rusland, of de EU omarmen.

Delen





Mail de redactie