Ontwapenende momenten van eerlijk ongemak in ‘Every Brilliant Thing’

Posted on January 30, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Recensie

Theater

Theater In ‘Every Brilliant Thing’ legt een zevenjarig kind een lijst aan met dingen die het waard zijn om voor te leven. Bram Suijker (33) speelt de monoloog onstuimig en energiek, Tamar van den Dop (52) beheerst en gefocust. Beide adaptaties raken je diep.

Sander Janssens

30 januari 2023 om 13:37

Leestijd 3 minuten

Tamar van den Dop in de voorstelling ‘Every Brilliant Thing’.

Foto Fred Debrock

1: IJsjes. 2: Watergevechten. 3: Laat opblijven en dat je dan tv mag kijken. In de theatermonoloog Every Brilliant Thing legt de zevenjarige hoofdpersoon een lijst aan met dingen die de moeite waard zijn om voor te leven. Het kind heeft een depressieve moeder en begint met de lijst na haar eerste zelfmoordpoging. Het is het resultaat van ontwapenende kinderlogica: haar weerhouden van een nieuwe poging door haar te overspoelen met alledaagse geluksmomenten. Een kleine, grootse daad.

De lijst met ‘briljante dingen’ wordt almaar groter, en naarmate het personage ouder wordt, blijft het een rol spelen: uiteindelijk is het niet meer de uitgestoken hand naar de moeder, maar een reddingsvest waarin de persoon zelf, soms ternauwernood, drijvende blijft.

Every Brilliant Thing ging vorige week twee keer in première bij Het Nationale Theater: op donderdag vertolkt door Bram Suijker, op zaterdag door Tamar van den Dop. Tijdens de tournee zullen de acteurs de monoloog afwisselend voor hun rekening nemen.

Bijzonder aan de toneeltekst van Duncan Macmillan is de hoge mate waarin het publiek bij de voorstelling wordt betrokken. Terwijl gedurende de voorstelling de totstandkoming van de lijst wordt gereconstrueerd en we het hoofdpersonage zo steeds ouder zien worden, wordt ook voortdurend de hulp van de toeschouwers ingeroepen: die geven bijvoorbeeld tegenspel als vader, vertrouwenspersoon, literatuurdocent of eerste liefde. De moeder wordt door niemand gespeeld, haar afwezigheid hangt als een grote wolk tussen acteur en toeschouwers in.

**Bram Suijker** in de voorstelling *Every Brilliant Thing*.

Foto Fred Debrock

Ruimte voor inbreng

Het is een wolk waaruit het lang niet altijd regent, en die zelfs zo nu en dan openbreekt. De grote kracht van de tekst is juist hoe het (kind-)personage onbegrip, woede en verdriet verknoopt aan een liefdevolle blik. Ja, de moeder werd geteisterd door haar depressie en die wordt ook zeker niet gebagatelliseerd, maar ze is óók een liefhebbende vrouw, aan wie mooie herinneringen worden gekoesterd.

Macmillan schreef een prachtige tekst waarin hij veel ruimte liet voor inbreng en interpretatie van de acteur. Bram Suijker (33) speelt het personage onstuimig, met een hoge energie en een jongehonderige charme. Bij hem zie je het zevenjarige kind dat overvallen wordt door gebeurtenissen die hij maar moeilijk een plek kan geven. Als hij lacht, lacht hij hard, bijna nerveus.

Tamar van den Dop (52) staat juist gecontroleerd en gefocust op de speelvloer, ze bewaart rust. In haar zie je meteen al de volwassen vrouw, vol kracht maar ook onmiskenbaar al door het leven getekend. Als zij lacht, doet ze dat in stilte: een gulle glimlach, waar berusting achter gloort en te vroeg verworven wijsheid.

Beide personages raken je diep, maar via een andere weg.

Als acteur is elke uitvoering van Every Brilliant Thing een waagstuk: de publieksinteractie sorteert een hoge mate van onvoorspelbaarheid. Over de linie reageert een publiek doorgaans niet zoals je verwacht – hoe helder en concreet de opdracht vaak ook is.

Toeschouwers reageren begrijpelijkerwijs zenuwachtig, klungelig en grillig, vliegen onbedoeld uit de bocht en laten je prompt lachen om dingen die intens pijnlijk zijn (het laten inslapen van een hond, goedbedoelde platitudes van een vertrouwenspersoon). Dat levert in de beste gevallen ontwapenende momenten van eerlijk ongemak op. Every Brilliant Thing wordt zo ook expliciet een collectieve daad die gaat over de verantwoordelijkheid die je als toeschouwer (of omstander) voor iemand kan nemen.

Ingetogen spel

Van den Dop had het op de première niet altijd makkelijk: de interacterende toeschouwers waren regelmatig wel erg hardnekkig in het (onbedoeld) ontregelen van de scène, waardoor het haar soms zichtbaar moeite kostte de draad weer op te pakken. Tegelijkertijd is juist dat stroeve aanmodderen, dat gevoel dat de hoofdpersoon zich mét de toeschouwer door het drama heen worstelt, óók heel veelzeggend: in het echte leven lopen gesprekken ook lang niet altijd soepel of zoals je hoopt – zeker niet als de onderwerpen precair zijn.

Suijker laat de teugels ver vieren in zijn interactie met publiek. Hij verleidt de toeschouwers met knipoogjes en alert spel, rent high-fivend langs de stoelen, creëert een lichte sfeer waarin zich haast ongemerkt de randvoorwaarden van een grote tragiek nestelen, en dan overvalt hij de toeschouwer met diepe, rauwe pijn. Dat zoekt hij vervolgens juist in klein, ingetogen spel. In het contrast met zijn energieke vertolking daarvoor, zet hij zo met terugwerkende kracht de hele voorstelling in een ander daglicht.

Uiteindelijk zit de grootste angst van het personage in de herkenning van het gevoel dat je niet meer wil leven. Die realisatie is angstaanjagend, maar – al is dat haast onbevattelijk met een suïcidale moeder – in potentie ook overkomelijk: iedereen herkent wel iets van die somberte, die je soms even niet kan overzien of relativeren. „Als je een heel leven hebt geleefd zonder één keer intens ongelukkig te zijn geweest, heb je waarschijnlijk niet goed opgelet.”

In de sober ingestoken, trefzekere regie van Erik Whien is Every Brilliant Thing een intiem en troostrijk kleinood dat in de kern gaat over hoe je van betekenis kan zijn voor een ander. Een kleine, grootse theatervoorstelling.

Lees ook het interview met Bram Suijker: ‘Ik ben geen verlichte boeddhist. Ik wil te graag meedoen aan deze poppenkast’

Lees ook: Dit briljante ding is wat mijn leven mooi maakt

Bekijk een overzicht van onze recensies over theater

Davina Michelle zingt met duidelijke boodschappen en een stem als een spierbal

admin
October 6, 2024
0

Zangeres Davina Michelle kan hoog schoppen, hoog zingen, en heeft hooggeplaatste ambities. Michelle streeft een internationale carrière na, vandaar dat ze het grootste deel van haar liedjes in het Engels zingt. Na de aftrap in Paradiso zaterdag, vervolgt ze haar nieuwe tournee met een reeks optredens in Duitsland.

Davina Michelle (28) heeft de kenmerken van een ster: de stem, met zijn ongelimiteerde orkaankracht, een innemende houding op het podium, en doorzettingsvermogen. Daar gaan haar meeste teksten dan ook over: ‘Aiming for the stars’, ‘hold on’, ’Aim higher’.

De in Nieuwerkerk aan den IJssel, als Michelle Davina Hoogendoorn geboren zangeres werd rond 2018 bekend met covers van onder anderen Pink, en door de uitvoering van ‘Duurt Te Lang’, geschreven door Glen Faria, dat een grote hit werd en haar tot nationale popster maakte.

Voor haar net verschenen, derde album Higher schreef ze een verzameling poprocksongs waarin haar stem op de voorgrond staat. Die stem is als een goed ontwikkelde spierbal: indrukwekkend in zijn mogelijkheden, en soms een beetje ongenuanceerd. Toch is de expressie in een aantal nummers raak: in ‘Lullaby’ bijvoorbeeld glijdt ze soepel van rafelig naar fluwelig, naar keihard. Het vrolijke ‘All Is Ours’, met zijn jaren tachtig-synthesizermotief, zingt ze snel en opruiend in een spervuur van woorden.

Live was ‘All Is Ours’ een hoogtepunt, een van de eerste liedjes waarbij ze over het podium wervelde. Paradiso was niet helemaal uitverkocht, dat zal waarschijnlijk in Ahoy’, volgende maand, wel het geval zijn. In Rotterdam, de omgeving van haar geboortegrond, heeft ze veel fans. Maar het aantal aanwezigen lijkt haar niet uit te maken, Michelle zingt voor iedereen persoonlijk. Als een hartelijke tv-presentatrice leidde ze de nummers in: ’Okay lieve mensen’, legde de bedoeling van het liedje uit en barstte los in wild dansen met kickbox-bewegingen en wapperend haar.

Visueel was er weinig opsmuk. Maar muzikaal was er de mooie toevoeging van twee violen en een cello. Zo kreeg haar eigen band van vier personen, versterking in bijvoorbeeld ‘Higher’ en bij ‘No One Said It Was Easy’, de strijkers gaven een subtiele extra laag aan het rockgeluid.

Non-stop paradeerde Michelle, in wisselende korte rok en fetisj-achtige attributen, over het toneel. Maar ze was niet uitsluitend energiek. Zo riep ze met haar liedje ‘No Angel’ op tot zelfliefde (‘Okay lieve mensen?’) en als iemand je onderuit haalt dan zeg je ‘fuck you’. Ook de boodschap van ‘I Said No Sir’ is duidelijk: ‘Keep your hands off/ I’m the boss of these breasts and ass’. Het refrein, ‘I said no sir’, wordt toepasselijk ondersteund door een koor aan vrouwelijke proteststemmen.

Haar nummer ‘My Own World’ werd lang uitgebouwd, soepel aangedreven door de straffe slagen van drummer  Sebastiaan Brouwers. En, verrassing, hier dook een citaat op uit Nirvana’s ‘Smells Like Teen Spirit’. Als het aan Davina Michelle ligt mag de vuistslag van de rock nooit ontbreken.

Biopic over Obama’s dient als opstapje voor vlammend anti-racisme

admin
October 6, 2024
0

„Vind je het naspelen van hoe Obama en zijn gezinnetje campagne voerden voor het presidentschap ook niet een beetje mager voor een film over het thema kleur in 2024?” Halverwege de voorstelling Duizend aanslagen op de Obama’s richt acteur Urmie Plein zich gefrustreerd tot haar tegenspeler Michiel Blankwaardt. En als kijker denk je: „oh, ze hebben het dus zelf ook door?”

Tot op dat punt is de nieuwe voorstelling van Raymi Sambo Maakt namelijk nogal een beproeving. Vriendelijk leggen Blankwaardt en zijn ‘mede-initiatiefnemer’ Thijs Prein aan het begin van het stuk uit dat we te gast zijn bij de opnames voor een film over de aanloop naar en nasleep van het presidentschap van Barack Obama, waarbij vooral de relatie tussen de president en Michelle Obama (Plein) centraal zal staan. Prein zelf speelt Obama’s trouwe adviseur David Axelrod, die tevens dienst doet als therapeut voor het stel anno 2024, als ze in de visie van de makers flink uit elkaar zijn gegroeid vanwege de littekens die de politiek heeft nagelaten.

Het levert extreem clichématige scènes op die even goed dienst hadden kunnen doen in een willekeurige andere biopic over een gevierd politicus. De politieke standpunten van Obama worden genegeerd ten faveure van hoe er campagne wordt gevoerd, en Michelle Obama komt er al helemaal bekaaid vanaf: in plaats van een gelijkwaardige politieke sparring partner voor haar man wordt ze uitsluitend neergezet als moeder die zich zorgen maakt over het effect dat de politieke ambities van haar man op het gezin zullen hebben. Verbijsterend is ook dat Barack Obama wordt geportretteerd als gedweeë volgeling van Axelrod – Blankwaardt speelt hem volledig kleurloos, zonder een spoortje van de charme of retorische brille die de president kenmerkt.

Als **Urmie Plein** (Michelle Obama) en haar dochters in verzet komen, wordt het interessant.

Pas als Plein en haar vrouwelijke co-acteurs (Femi van Elshuis en Jaralsey Andrews, die de dochters van het echtpaar spelen) steeds meer in verzet komen tegen Prein en Blankwaardt begint het stuk interessant te worden. Van Elshuis en Andrews fungeren daarbij als de activistische katalysator die Plein nodig heeft om haar eigen stem steeds luider te laten klinken – de (veel te korte) discussies tussen twee generaties zwarte vrouwen zijn eigenlijk de interessantste passages in het stuk. De jonge acteurs hebben geen last van de neiging tot hagiografie van hun oudere tegenspelers en pleiten er onder andere voor om ook ruimte te maken voor de dronemoorden in Jemen, Syrië en Afghanistan waarvoor Obama verantwoordelijk was.

Prein vertegenwoordigt ondertussen de archetypische witte centrist, die zijn zwarte medemens graag het zwijgen oplegt om ‘polarisatie’ te voorkomen. Zo ontpopt Duizend aanslagen op de Obama’s zich steeds meer als een aanklacht tegen zichzelf: een pleidooi tegen kunstenaars en politici die zich te veel gelegen laten liggen aan de vraag of de ‘witte meerderheid’ aanstoot neemt aan anti-racisme en zwart zelfbewustzijn. Daarmee blijft de vraag echter: waarom dan niet al vanuit dat zelfbewustzijn vertrekken, in plaats van eerst nog zoveel ruimte te bieden aan een perspectief dat de makers zélf achterhaald en oninteressant vinden? Duizend aanslagen op de Obama’s maakt vooral hongerig naar een stuk waar vanaf moment één al de verpletterende kracht van de laatste vijf minuten wordt omarmd.

Uitgeefconcern VBK wil de Engelstalige boekenmarkt veroveren met ‘Dutch Stories’, vertaald door AI

admin
October 4, 2024
0

„Altijd al gedroomd om in het Engels gelezen te worden?” Met deze woorden begon VBK, het grootste uitgeefconcern van Nederland, deze week een bericht aan auteurs. VBK wil zijn schrijvers makkelijker toegang geven tot de Engelstalige markt en biedt hen aan om hun werk door AI te laten vertalen. Het concern, bestaande uit dertien uitgeverijen waarvan Atlas Contact en Ambo|Anthos de literaire vlaggenschepen zijn, hoopt internationale lezers „te bekoren met onze Dutch Stories”.

Met deze werkwijze hoopt VBK de menselijke vertaler, die tijd nodig heeft en geld kost, overbodig te maken. Nadat een Nederlandstalig werk door AI is omgezet naar een Engelstalig e-book, vindt er nog één redactieronde plaats door een mens, aldus het bericht. Hiervoor gaat VBK samenwerken met een „gerenommeerd redactiebedrijf”. Vervolgens wordt het boek gepromoot op internationale platforms als Amazon en Kobo.

VBK werd dit voorjaar overgenomen door de Amerikaanse uitgeefgigant Simon & Schuster, dat toegang zocht tot de Europese boekenmarkt. Voor de leiding van VBK was de overname onder andere aantrekkelijk omdat zij juist toegang zocht tot de Engelstalige markt. AI-vertalingen zouden een goedkope, snelle manier zijn om het werk van VBK-auteurs hiervoor beschikbaar te maken.

Het bericht, woensdag verstuurd, alarmeerde de Auteursbond, de beroepsorganisatie van auteurs en vertalers. Zij plaatste een advies op de website om niet op het voorstel in te gaan. Volgens de Auteursbond zijn vertalingen door AI „ondermaats” en wekken die „de suggestie dat literair werk door een machine kan worden vertaald, terwijl op z’n best de plot overblijft”.

Dat heeft gevolgen voor de auteur, waarschuwt de bond. Als een werk van een auteur eenmaal door AI is vertaald, zal er daarna geen andere partij meer geïnteresseerd zijn om een vertaling door een mens uit te brengen. En als lezers afknappen op een slechte vertaling, zullen zij de auteur bij een volgend werk links laten liggen, is de vrees. Wie wil doorbreken op de internationale markt heeft er volgens de Auteursbond meer baat bij een synopsis of fragment te laten vertalen. Door een mens, welteverstaan.

Feelgood

Tanja Hendriks, directeur-uitgever van Ambo|Anthos en Atlas Contact, stuurde donderdag een brief aan de auteurs om de onrust te beteugelen. Het gaat slechts om een pilot-project, schrijft ze, „bedoeld om vast te stellen wat er nodig is om met behulp van Al een vertaling te maken en om na te gaan of we van een dergelijke vertaling een succes kunnen maken binnen de digitale markt”. Telefonisch vult ze aan de waarschuwing van de Auteursbond „tendentieus” te vinden. „Er is nog geen titel verschenen en ze doen aannames over onder andere de kwaliteit, die slecht zou zijn.”

Volgens Hendriks gaat het om een beperkt aantal auteurs: „Het is niet iedere auteur gegeven om vertaald te worden”. Ook betreft het geen literair werk. Om welke titels het wel gaat is nog niet besloten, zegt ze. In elk geval gaan er auteurs meedoen van het imprint Loft, dat e-books uitbrengt van feelgood-romans en thrillers. „Het gaat om commerciële fictie en mogelijk populaire non-fictie. Als het allemaal lukt willen we aan het eind van het jaar een tiental titels verspreiden.”

David Colmer, vertaler Nederlands-Engels, ziet wel reden tot zorg. Nu zijn het nog niet-literaire titels, maar het signaal dat de vertaalstap kan worden overgeslagen is er toch mee afgegeven, vindt hij. „Overigens zou ik me ook als auteur van genreboeken [zoals feelgood en thrillers, red.] zorgen maken. Je kunt je afvragen wat erger is: niet vertaald worden of slecht vertaald worden. Als die AI-vertaling er eenmaal is, lukt het slecht om daar nog iets goeds van te maken.” Dat er maar één redactieronde is, belooft wat hem betreft niet veel goeds.

„AI gaat nooit een gelijkwaardige vervanger zijn, ook niet voor niet-literaire vertalers”, zegt Jeske van der Velden. Naast vertaler is zij redacteur van vakblad Filter. „Uitgeverijen hebben niet altijd door wat het belang van een goede vertaling is. Het is zorgwekkend dat een gerenommeerde uitgeversgroep dit voorstelt. AI is misschien in staat een leesbare tekst te maken, maar een vertaler is meer dan een tekstverwerker.”

Recensie Theater