Eind vorige maand verraste de NOS haar werknemers met een e-mail waarin werd aangekondigd dat de organisatie per 1 juli 2025 aanzienlijk minder freelancers zal inzetten. De NOS gaf aan dat de meeste freelancecontracten in hun huidige vorm – er werken ruim tweehonderd zzp’ers bij de NOS – niet meer toegestaan zullen zijn. De publieke omroep liet weten binnen de strengere wet- en regelgeving naar nieuwe contractvormen te gaan zoeken. Niet alleen bij de NOS, maar ook bij freelancers in de hele mediasector heeft deze boodschap tot grote bezorgdheid geleid.
De veranderingen zijn een gevolg van de nieuwe wet Verduidelijking beoordeling arbeidsrelaties en rechtsvermoeden (VBAR). Deze wet, die naar verwachting begin 2026 in werking treedt, legt striktere eisen op aan het werken als zzp’er. Vooruitlopend op de wetgeving zal de Belastingdienst – na jaren van beperkte handhaving – vanaf volgend jaar strenger controleren op schijnzelfstandigheid. Deze maatregelen zijn bedoeld om freelancers beter te beschermen en misstanden op de arbeidsmarkt aan te pakken.
Sinds 2016 bestaat er al een wet om schijnzelfstandigheid tegen te gaan, de DBA (Deregulering Beoordeling Arbeidsrelatie), maar deze werd door de overheid niet actief gehandhaafd. De beslissing om dat nu wel te doen is mede ingegeven door recente rechtszaken, zoals die tegen het Britse Deliveroo (het zogenoemde Deliveroo-arrest). Volgens het oordeel van de rechter waren de maaltijdbezorgers feitelijk werknemers met een arbeidsovereenkomst in plaats van zelfstandige ondernemers. Dit betekent dat zij werkzaam waren als schijnzelfstandigen en eigenlijk recht hadden op arbeidsrechtelijke bescherming, zoals doorbetaling van loon bij ziekte. In het najaar van 2023 kwam voormalig Minister Van Gennip van Sociale Zaken en Werkgelegenheid met een zzp-wetsvoorstel, met als doel een duidelijker onderscheid te maken tussen werknemers en zzp’ers. Dit voorstel ligt momenteel ter beoordeling bij de Raad van State.
Veel telefoontjes
De NOS heeft ervoor gekozen om haar freelancers vroegtijdig te informeren over de herinrichting van de relatie tussen de organisatie en zzp’ers. Voor hen betekent de nieuwe wetgeving een periode van grote onzekerheid. NVJ-secretaris Zelfstandigen Milen Van Boldrik vertelt dat de Nederlandse Vereniging van Journalisten veel telefoontjes van bezorgde freelancers ontvangt: „Het komt nu wel heel dichtbij.”
Ik kan een avontuurlijker leven leiden dan wanneer ik in loondienst zou moeten werken
Ook journalist en podcastmaker Kick Stokvis, die als freelancer bij de eindredactie van het NOS journaal werkt, deelt zijn zorgen. „De nieuwe wetgeving is zorgelijk en veel te streng. Hoewel het goed is dat de wet een grote groep mensen zal beschermen, wordt het voor veel mensen moeilijk om freelancer te blijven. Journalisten die op verschillende redacties werken, zullen dat straks niet meer kunnen doen en worden opeens als schijnzelfstandigen bestempeld. Terwijl zij zichzelf als ondernemer zien en helemaal geen bescherming nodig hebben.”
Voor Stokvis zelf is vrijheid het allerbelangrijkste. „Ik geniet ervan mijn eigen tijd in te delen en aan niemand verantwoording af te hoeven leggen. Hierdoor kan ik een avontuurlijker leven leiden dan wanneer ik in loondienst zou moeten werken. Dat zou ik liever niet veranderen.”
Hij wijst erop dat de impact van de nieuwe wetgeving verder reikt dan enkel de media-industrie. „Er zijn natuurlijk veel andere bedrijven waar freelancers veelvuldig worden ingezet, zoals in de zorg en het onderwijs. Ook daar zal de wet van kracht zijn.”
Van Boldrik wijst op de ingrijpende gevolgen van de nieuwe wetgeving voor de gehele mediasector: „Ik verwacht dat de impact op de journalistiek enorm zal zijn. Veel freelancers doen hetzelfde werk als hun collega’s in loondienst en werken naast hen op een redactie. Volgens de nieuwe wetgeving word je dan niet meer als freelancer gezien. Aan deze manier van werken lijkt dus een eind te komen, binnen afzienbare tijd.”
Volgens Van Boldrik sta je als zzp’er binnenkort voor belangrijke keuzes: „Freelancers moeten gaan nadenken over wat ze precies willen; in dienst of als zelfstandige blijven werken? Ik vrees dat velen zullen merken dat opdrachtgevers hen niet langer deze keuze zullen bieden.” Maar kunnen mediabedrijven wel zonder freelancers? „Ze zullen meer vaste contracten moeten gaan aanbieden. Veel bedrijven hebben zich het afgelopen jaar al voorbereid op de ontwikkelingen en hebben freelancers vaker een contract aangeboden. Sommige willen dat graag, maar we zien ook dat andere hier terughoudend in zijn.”
Bewuste zelfstandigheid
Ivo van der Bent, een freelancerswoordvoerder bij de Volkskrant, bevestigt deze verwachting: „Freelancejournalisten blijven nodig en ik vermoed dat de freelancers die zij-aan-zij werken met vaste werknemers in dienst zullen treden. Aan de ene kant zijn er mensen die graag een vast contract zouden willen. Aan de andere kant zijn er ook freelancers die bewust hebben gekozen voor zelfstandigheid, omdat ze voor meerdere opdrachtgevers willen werken.”
Van der Bent ziet het verdwijnen van schijnzelfstandigen als een positieve ontwikkeling: „Voor freelancers die ervoor kiezen om in dienst te treden, biedt dit meer zekerheid.” Toch wijst hij op een groot nadeel: „Het probleem is dat DPG veel mediabedrijven in Nederland heeft overgenomen. Met de nieuwe wet in zicht zullen zzp’ers binnenkort drie opdrachtgevers nodig hebben om als zelfstandige te worden beschouwd. Maar zelfs als zij voor verschillende titels werken, kan dit in de praktijk neerkomen op slechts één opdrachtgever, zeker als de fusie tussen DPG en RTL door zou gaan. Dit kan nadelig uitpakken voor veel freelancers in de mediasector.”
NRC heeft de afgelopen jaren concrete stappen gezet om zich voor te bereiden op de nieuwe wetgeving. „Veel freelancers die werk uitvoeren dat vergelijkbaar is met vaste werknemers, hebben we al in dienst genomen”, vertelt adjunct-hoofdredacteur Sandra Smallenburg. „Deze week zijn we begonnen met het inventariseren van het aantal mensen dat bij NRC werkt op basis van freelance uurtarieven. We willen zoveel mogelijk mensen aan ons binden met contracten en doorgroeimogelijkheden bieden. Tegelijkertijd streven we ernaar een flexibele schil te behouden, zodat we kunnen blijven experimenteren met nieuwe journalistieke vormen.”
De manier waarop bedrijven en freelancers zich aanpassen aan de nieuwe wetgeving zal bepalend zijn voor de toekomst van freelancewerk in de media. „Wij zien het bij de NVJ als onze taak om journalisten bewust te maken van de nieuwe wetgeving”, zegt van Boldrik. Freelancer Stokvis heeft hoop dat de wet nog zal worden aangepast: „Eerlijk gezegd heb ik daar alle vertrouwen in.”
Lees ook
Hoe freelance-journalisten opboksen tegen het krantenduopolie
