Sinds de ongewapende zwarte Amerikaan George Floyd in mei 2020 in de VS werd gedood door een witte politieman, die zijn knie minutenlang in de nek van Floyd drukte, hebben de Engelse voetbalvrouwen een ritueel: ze gaan voor wedstrijden op één knie zitten, als statement tegen racisme. Meer topsporters doen dat, maar de Engelse vrouwen doen het consequent, elke wedstrijd, al vijf jaar lang.
Zo niet deze dinsdag, voor de halve EK-finale tegen Italië in Zwitserland. Dan blijven ze staan. Het op één knie gaan was een indrukwekkend statement, zei de Engelse rechtsback Lucy Bronze (33) zondag tijdens een persconferentie in Zwitserland. Maar helaas is dat gebaar niet meer „zo sterk als het ooit was”. Er is meer nodig om racisme tegen te gaan. Het probleem moet serieus worden aangepast.
Bronze sprak kort nadat haar ploeggenoot Jessica Carter (27) een post op Instagram had geplaatst, waarin ze schreef dat ze sinds het begin van het EK veel last heeft van online racisme. Als gevolg daarvan neemt ze tijdelijk afstand van sociale media. Ter bescherming, en om zichzelf te kunnen focussen op het doel waarvoor ze naar Zwitserland kwam: de Europese titel winnen. „Ik spreek me uit in de hoop dat mensen twee keer nadenken voordat ze zoiets doen, en dat anderen dit bespaard blijft.”
Politie ingeschakeld
De Engelse voetbalbond FA gaf geen details over de online haat jegens Carter, maar liet wel weten dat ze niet de eerste Engelse speelster is die ermee te maken krijgt, en dat de FA meteen de politie heeft ingeschakeld. „Die heeft contact met het betreffende sociale media platform en we werken samen met de politie om ervoor te zorgen dat de verantwoordelijken voor deze haatzaaiende daad worden bestraft”, aldus de Engelse bond.
Gianni Infantino schreef in een post op Instagram dat hij „diep bedroefd” is over het nieuws. Geen enkele speler mag op welke manier dan ook gediscrimineerd worden, aldus de FIFA-voorzitter. Ze moeten de vrijheid hebben om op hun best te spelen op het veld. Infantino beloofde „steun bij elke vervolgstap” en wil dat „gepaste actie genomen kan worden tegen de daders”.
De FIFA maakte in mei bekend harder te zullen gaan optreden tegen discriminatie op en buiten het veld. De boetes zijn verhoogd (tot een maximum van vijf miljoen Zwitserse francs) en spelers en officials mogen bij incidenten voortaan helpen „personen die racistisch misbruik plegen te identificeren”. De FIFA behoudt zich ook het recht voor om bij het Hof van Arbitrage voor Sport in beroep te gaan tegen beslissingen in gevallen van racisme.
Het vrouwenvoetbal, een snel groeiende sport, heeft voor zo ver bekend (nog) weinig last van discriminerende spreekkoren. Maar van online haat des te meer. „Hoe populairder de sport wordt, hoe meer lawaai er wordt gemaakt, hoe meer fans er zijn, maar ook hoe meer critici”, zei Bronze zondag. „We staan uiteraard open voor kritiek – daarom houden we van de sport – maar we staan niet open voor beledigingen. Vooral in onze sport lijkt het online misbruik steeds erger te worden. Het vrouwenvoetbal lijkt echt een doelwit te zijn.”
Impact wordt onderschat
De cijfers ondersteunen dat. Voetbalsters op het WK van 2023 in Australië en Nieuw-Zeeland hadden 29 procent meer kans op online haat – in alle mogelijke vormen – dan voetballers op het WK van 2022 in Qatar, concludeerde een speciaal onderzoeksteam van de FIFA, de Social Media Protection Service, in 2023.
De impact van online haat op spelers (m/v) wordt onderschat, schrijven de samenstellers van het rapport. Het heeft gevolgen voor „hun algehele welzijn” en kan er ook toe leiden dat spelers „zich verstoppen” en gaan „verbergen wie ze zijn en willen zijn”.
Lang niet altijd geven spelers toe dat ze met online haat te maken krijgen, is een van de conclusies van de onderzoekers. „Deze zelfbeschermende strategieën kunnen ertoe leiden dat ze een nog groter risico lopen om de impact van online misbruik op hun welzijn niet aan te pakken en niet de ondersteuning te krijgen die ze nodig hebben.”
Lindsey Darvin, hoogleraar sportmanagement aan de Amerikaanse Syracuse University, sprak begin dit jaar in NRC van „een tweesnijdend zwaard”. Naarmate vrouwensport populairder, zichtbaarder en lucratiever wordt, zei ze, nemen ook de bedreigingen en hatelijkheden toe, met name bij zwarte- en lhbti-sporters. Dat geldt niet alleen voor voetbal, maar ook voor populaire vrouwensporten als basketbal, waar sterren als Angel Reese voortdurend met haatberichten geconfronteerd worden – en soms erger dan dat.
Omdat sportvrouwen doorgaans veel minder verdienen dan sportmannen, zei Darvin, proberen ze hun naamsbekendheid via sociale media te vergroten. Met al die likes en volgers slepen ze lucratieve sponsorcontracten in de wacht, maar dat maakt hen óók kwetsbaar voor online haat. „Het is een enorm probleem”, aldus de hoogleraar.
Dubbele portie
Dat is ook de ervaring van Daphne Koster, hoofd van Ajax Vrouwen. Ze juicht het toe dat haar club in april een ‘Social Gedragscode’ invoerde, waarbij met behulp van AI-technologie wordt gehandhaafd op de eigen sociale mediakanalen, omdat spelers (m/v) maandelijks zo’n 1.500 haatberichten ontvangen, en de online normen volgens Ajax steeds meer vervagen. „Het is een groeiende trend die online miljoenen mensen raakt”, zegt Koster. „Wat er nu met Jess Carter gebeurt is geen incident. Ik denk dat een vrouw met een andere huidskleur dan wit, een dubbele portie krijgt. Ze wordt gepakt op haar afkomst én haar vrouw-zijn.”
Online discriminatie en racisme is „een ingewikkeld thema in het huidige geopolitieke klimaat”, zegt Houssin Bezzai, sinds 2020 programmamanager racisme en discriminatie bij de KNVB. „Maar we zijn bezig om dit als bond aan te pakken, want hoe zichtbaarder het vrouwenvoetbal, hoe groter dit probleem.”
In die zin is het misschien wel goed, zegt hij, dat de Engelse voetbalsters dinsdag niet op één knie gaan zitten. „ Eigenlijk zeggen ze: hier moet harder aan worden getrokken. En daar hebben ze een punt. Want hoewel er van alles tegen racisme en discriminatie gedaan wordt, ook bij de KNVB, is het een veelkoppig monster, dat een harde aanpak behoeft. We zijn er nog lang niet.”
Ahmed Marcouch, burgemeester van Arnhem en lid van de commissie Mijnals, die in 2020 door de KNVB en de overheid werd opgericht om racisme en discriminatie in het voetbal tegen te gaan, denkt dat een bredere, meer doordachte aanpak nodig is om de disproportionele online haat jegens vrouwen in het voetbal tegen te gaan. „Het gaat uiteindelijk om gelijkwaardigheid”, zegt hij.
‘Nog steeds slecht betaald’
In de meeste maatschappelijke sectoren is het inmiddels vanzelfsprekend dat mannen en vrouwen gelijk beloond en gewaardeerd worden, zegt Marcouch. In het voetbal niet. „Bij de KNVB krijgen vrouwen en minderheden gelukkig steeds meer kansen als het om de verdeling van vacante functies gaat, maar hoe zit het met trainers, coaches en speelsters? Dat een vrouw een mannenwedstrijd fluit is allesbehalve vanzelfsprekend. En in de Vrouwen Eredivisie krijgen speelsters nog steeds slecht betaald.”
Het veelgehoorde argument dat het vrouwenvoetbal minder toeschouwers en tv-kijkers trekt dan mannen, en dat vrouwen daarom niet dezelfde beloning verdienen als mannen, noemt hij„een gevolgredenatie”. Marcouch: „Vrouwenwedstrijden worden steeds beter bekeken en er wordt serieus verslag van gedaan. Als je speelsters vervolgens niet serieus beloont, voed je het ressentiment dat tot racisme en discriminatie leidt.”
De KNVB moet zich veel meer voor emancipatie inzetten, zegt Marcouch. Dat mag niet alleen een probleem van vrouwen zelf zijn. Maar het niet-knielen van de Engelse speelsters is volgens hem niet de oplossing. „Je moet de kracht van dat soort statements niet onderschatten. Het leidt tot grotere bewustwording, en just dáár is nu zo veel behoefte aan.”
