Onder de boomschors graaft dit torretje haar symmetrische kraamkamer

Letterzetters zijn houtetende torren die helpen omgevallen of zwakke bomen op te ruimen. Ze zijn de schrik van bosbouwers, ziet .
Letterzetter Ips typographus
Letterzetter Ips typographus Foto Pieter van Breugel

Onlangs complimenteerde iemand me met een stukje waar ze erg van had genoten. Dat deed ze niet zoals de meeste mensen mondeling, of door middel van dm, pb, e-mail of app. Deze aardige mevrouw communiceerde per handgeschreven brief en dat is waarom ik dit hier trots wereldkundig maak. Ze had haar zinnen niet getikt of getoetst, maar de letters een voor een met een pen op papier gezet. Dat is in deze eeuw vrij bijzonder.

Iedereen die me een beetje kent, snapt direct dat ik door deze gebeurtenis moest denken aan de letterzetter, Ips typographus. Dit bruine, cilindrische kevertje met afstaande haren meet nog geen halve centimeter. Hij behoort tot de familie snuitkevers (Curculionidae) maar heeft in tegenstelling tot de meeste andere soorten geen kenmerkende snuit. Die zou je anders ook niet gezien hebben, want de hele kop gaat verborgen onder het halsschild. Hierdoor ziet hij er een beetje verlegen uit.

Liefdesnestje

Alleen de antennen worden zichtbaar als hij een omgewaaide of door droogte verzwakte spar of andere boom uit de dennenfamilie (Pinaceae) ruikt. Daar vliegt hij dan naartoe. Hij boort zich door de schors, holt daaronder een liefdesnestje uit en verspreidt een feromoon dat vrouwelijke letterzetters zullen ruiken.

Afgekomen op zijn aanlokkelijke geur paren er meerdere met hem, waarna elke vrouw haar eigen moedergang uitgraaft, vlak onder de bast. In die gang maakt ze aan weerszijden nisjes, waarin ze steeds één eitje legt. De witte larfjes die daaruit komen, graven zich al etend aan het cambium, het levende laagje cellen onder de bast, ongeveer loodrecht van de moedergang af, waardoor onder de schors een prachtig, symmetrisch patroon ontstaat.

Foto Pieter van Breugel

Dat patroon is goed herkenbaar voor letterzetterhaters. En daar zijn er best veel van. Sommige mensen bezigen zelfs oorlogstaal wanneer ze over dit torretje spreken. Ze zeggen dan dat hij ‘toeslaat’, dat hij bomen ‘aanvalt’. Vooral in productiebossen wordt de letterzetter als een probleem ervaren. Dat die kevers in óns hout hun kraamkamer durven te maken!

Vooral na flinke stormen, waardoor veel hout is gevallen en grote aantallen kevers succesvol nageslacht hebben kunnen voortbrengen die zich ook allemaal voortplanten, kan er tijdelijk een extra grote hoeveelheid letterzettertjes in een gebied te vinden zijn. Als er dan voor hen niet meer genoeg verzwakte bomen zijn, zullen ze er met zijn duizenden zelf eentje verzwakken door zich massaal in de schors te boren. De nog gezonde boom verdedigt zich met hars, waarin een heleboel van de torren sneuvelen. Maar uiteindelijk sneuvelt ook de boom.

In natuurlijke situaties helpen deze afvaleters met het opruimen van dood hout en zorgen ze ervoor dat verzwakte bomen plaats zullen maken voor nieuwe. Maar in de bosbouw bepalen mensen liever zelf welke boom wanneer geveld moet worden en wordt de fraaie tekening onder schors niet gewaardeerd. Daar wordt een verbeten strijd gevoerd tegen de letterzetter. Hij moet plaatsmaken voor menselijke behoeften.

Misschien wordt van het hout waarin die letterzetter niet welkom is wel papier gemaakt, waarop iemand dan met een heuse pen een brief kan schrijven. Of er wordt een krant op gedrukt.