Wie is Karol Nawrocki, de nieuwe president van Polen? Bijna alle Polen stelden zich die vraag toen hij zich in november kandidaat stelde als president. Uit een peiling bleek dat bijna twee derde nog nooit van hem had gehoord.
Polen hadden Nawrocki (42) kunnen kennen als directeur van het Tweede Wereldoorlog museum in zijn geboorteplaats Gdansk (2017-2021), of als voorzitter van het Nationaal Herinneringsinstituut (IPN, vanaf 2021). Beide instellingen kwamen de afgelopen jaren volop in het nieuws nadat de regeringen van het nationaal-conservatieve PiS (2015-2023) deze flink politiseerden: het Poolse slachtofferverhaal moest vooral de nadruk krijgen. Aan Nawrocki de taak om die boodschap uit te dragen.
Dat hij daarvoor geschikt was bleek al uit zijn historische onderzoeken naar de georganiseerde misdaad, sport en het verzet onder het communisme in zijn tijd als student en beginnend ambtenaar voor het Herinneringsinstituut. Zijn hele carrière was hij toegewijd aan de herdenking van de Poolse strijd tegen de Russen: hij introduceerde monumenten en straatnamen voor de Vervloekte Soldaten – Poolse militairen die na de Tweede Wereldoorlog bleven strijden tegen het communisme. Hij kwam op de Russische opsporingslijsten te staan nadat hij betrokken was bij de sloop van 42 monumenten die een aandenken waren aan het Rode Leger.
Onafhankelijk voor de bühne
Enige politieke ervaring heeft Nawrocki niet. Nadat PiS in 2023 na acht jaar de meerderheid in het parlement verloor, ontstond er een crisis binnen de partij die wordt geleid door Jaroslaw Kaczynski (75). De partijleider is oud en onpopulair onder het electoraat, maar regeert binnen de partij met een ijzeren hand. Eén van de bekende PiS-politici aanwijzen als presidentskandidaat zou leiden tot een interne strijd binnen de partij en dat wilde Kaczynski niet. Temeer omdat de partij na haar verlies in 2023 te maken kreeg met verschillende corruptiezaken en andere onrechtstatelijke affaires; geen enkele PiS-prominent had een schone lei.
Ziedaar de komst van Nawrocki. Maar, hij werd door PiS naar voren geschoven als onafhankelijke kandidaat en moest overkomen als iemand met PiS-denkbeelden, maar zonder enige partijbanden. Dat bleek al snel vooral voor de bühne te zijn: er waren geen PiS-logo’s op zijn bijeenkomsten, posters en campagnefilmpjes, maar alles werd geregisseerd door de partij.
PiS probeerde dezelfde tactiek te herhalen als met de aftredende president Andrzej Duda. Hij won in 2015 de presidentsverkiezingen als relatief onbekende nieuwkomer. Maar waar de jurist Duda al enige politieke ervaring had als Europarlementariër, daar maakte Nawrocki in het begin van de presidentscampagne totaal geen indruk: zijn eerste speech las hij voor vanaf een papiertje, tijdens persconferenties gaf hij geen antwoorden en zelfs Duda moest in het begin spieken op een briefje om zich de naam van Nawrocki te herinneren.
Ene schandaal na het andere
Maar de afgelopen weken kwam Nawrocki volop in de aandacht. Verschillende media wisten het ene na het andere schandaal op te rakelen uit zijn verleden. Hij deed mee aan straatgevechten met hooligans, kocht een huis van een gepensioneerde onder de valse belofte dat hij voor hem zou zorgen en bleek in het verleden als beveiliger van een hotel in badplaats Sopot sekswerkers te introduceren bij hotelgasten.
Hoewel hij al die aanvallen ternauwernood doorstond en vaak verschillende versies naar buiten bracht als wederwoord, maakten de schandalen uiteindelijk geen indruk op zijn electoraat. Voor de ene helft van Polen was hij ‘de hooligan, de pooier en bedrieger’ en voor de andere helft plus één procent, was hij ‘de gewone Pool’ met een krasje. In het extreem gepolariseerde Polen bleken de schandalen Nawrocki alleen maar te versterken. Het idee begon te overheersen dat zijn tegenstanders – inclusief de media – alles zouden doen en proberen te vinden om hem dwars te bomen.
In de campagne zette Nawrocki zich neer als een sportieve amateurbokser, hardlopend voor het Witte Huis en op de vuisten opdrukkend in de ochtend voor verkiezingsbijeenkomsten. Maar tijdens een televisiedebat wist hij het nog geen twee uur vol te houden zonder nicotinemiddelen. Afkomstig uit een traditioneel gezin, vernoemd naar Karol Wojtyla ofwel Paus Johannes Paulus II, groeide hij op tot een hardwerkende patriottische Pool met drie kinderen, van wie een stiefkind – zo is het beeld dat van Nawrocki werd gecreëerd.
In de campagne ging het dan ook nauwelijks over zijn ideeën voor Polen. Hij wil een sterke economie (kerncentrales en een nieuw vliegveld), geen illegale migranten en lagere belastingen. Het is een kopie van het partijprogramma van PiS en verschilt weinig van dat van Donald Tusk. Alleen gaat de president niet over deze zaken. De winst van Nawrocki gaat ook deels schuil in de teleurstelling van veel Polen, die op Nawrocki stemden uit protest tegen de prodemocratische regering van Donald Tusk, die in 2023 veel beloofde maar weinig gedaan kreeg.
Ook kreeg Nawrocki steun van de Amerikaanse president Donald Trump, die hem ontving in het Witte Huis voor een campagnefoto. De Amerikaanse minister van Binnenlandse Veiligheid, Kristi Noem, kwam afgelopen week speciaal naar Polen om haar steun voor Nawrocki uit te spreken. Ook de Hongaarse premier Viktor Orbán steunde hem. Met Nawrocki als president krijgen de illiberalen een nieuwe bondgenoot, al is Nawrocki – net als bijna alle Poolse politici – fel gekant tegen Rusland en zal hij geen dwarsligger zijn in de NAVO en de EU als het gaat om steun voor Oekraïne.
Het Poolse presidentschap is voornamelijk een ceremoniële functie. Maar vanwege het vetorecht van de president zal Nawrocki’s presidentschap leidden tot een voortzetting van de politieke patstelling. Nawrocki heeft al aangegeven niet te willen samenwerken met de regering-Tusk. Daarmee zorgt hij voor een politieke crisis binnen de coalitie en lijkt Nawrocki de rode loper uit te leggen voor vervroegde parlementsverkiezingen en de winst van ultrarechts in Polen.
Lees ook
In dit Poolse dorp is de politieke verdeeldheid totaal: de ene helft haat de ene presidentskandidaat, de andere helft de ander
