Fethullah Gülen, de in de Verenigde Staten gevestigde geestelijk leider van de Turkse gülenbeweging, is op 83-jarige leeftijd overleden. Dat melden Turkse media maandag na berichtgeving van de familie van Gülen op X. Volgens de Turkse krant Hürriyetzou zijn gezondheid al een tijd slecht zijn en leed hij aan nierfalen, diabetes en dementie.
Gülen werd gezien als de aartsrivaal van de huidige Turkse president Recep Tayyip Erdogan en een van de belangrijkste critici van de Turkse regering. Hij woonde sinds 1999 in ballingschap in Pennsylvania in de Verenigde Staten.
Gülen was een Turkse imam die werd beschouwd als een gematigd en sociaal alternatief voor de boodschap van extremistische islamisten, als voorstander van de democratie en als tegenstander van Erdogan. Zo’n twee decennia geleden trok hij nog nauw op met de huidige Turkse president en zijn AK-partij, in een gezamenlijke strijd tegen de seculiere elite in het land, maar in 2016 werd Gülen verantwoordelijk gehouden voor de mislukte staatsgreep in 2016 tégen de AKP. Daarbij kwamen, zeker 250 mensen om en raakten meer dan 2.700 mensen gewond. Gülen heeft zijn betrokkenheid zelf altijd ontkend.
Nadien wezen de Turkse autoriteiten de gülenbeweging, die wereldwijd miljoenen aanhangers heeft, uit tot terreurbeweging. Honderdduizenden vermeende aanhangers van Gülen werden ontslagen of vervolgd. Nederland honoreerde tot vorig jaar vrijwel alle asielverzoeken van uit Turkije gevluchte gülenisten, omdat zij in Turkije nog willekeurig worden vervolgd.
Lees ook
IND weigert gülenisten steeds vaker asiel, dankzij beleid gestoeld op ‘selectieve’ informatie
De politie heeft maandagochtend klimaatactivisten van Extinction Rebellion (XR) verwijderd die zich hadden vastgeketend aan de Zeesluis in IJmuiden. De lokale autoriteiten vonden dat de demonstranten het scheepsverkeer „ernstig belemmeren”. Er zijn geen aanhoudingen verricht. Dat meldt de politie Noord-Holland desgevraagd na berichtgeving van persbureau ANP en NH Nieuws. De actievoerders waren maandag naar de havenplaats gegaan om het cruiseschip MSC Virtuosa tegen te houden, vanwege de „schadelijke impact op het klimaat”.
Op basis van een Instagram-bericht van de actiegroep lijkt het om twintig leden van XR te gaan. De in gele pakken gehulde demonstranten hadden een spandoek meegebracht met de tekst ‘Maak schoon schip’ en draaiden muziek van de film Titanic.
In eerste instantie zou het cruiseschip om zeven uur maandagochtend de Amsterdamse haven binnenvaren, meldt de trackingsite Cruisemapper, maar door het protest is de aankomsttijd uitgesteld. Het cruiseschip zou inmiddels wel in de IJmuidense sluis zijn aangekomen. De politie zegt dat de actievoerders naar een andere plek zijn verplaatst.
Tegendemonstratie
Er is ook een groep van circa zestig tegendemonstranten aanwezig, zij komen volgens ANP voornamelijk uit sectoren die geld verdienen aan scheepvaart en cruiseschepen. De tegendemonstranten kozen voor de spandoekleus ‘Hi ha ho, XR has to go”, omdat ze vinden dat het schip gewoon naar bestemming Amsterdam moet kunnen varen.
De politie was zowel op het land als op het water aanwezig. Waterpolitie voer op boten en jetski’s door de sluis en de mobiele eenheid probeerde aan de kade confrontaties tussen de twee verschillende groepen te voorkomen. Extinction Rebellion was de afgelopen tijd vaker aanwezig in IJmuiden om te protesteren tegen de uitstoot van cruiseschepen. Een demonstrant vertelde NH Nieuws dat hij de sluis al voor de zevende keer bezette.
Het aftellen is voorzichtig begonnen voor Max Verstappen. Er zijn nog maar vijf races te gaan in het WK Formule 1, en na zondag heeft hij nog altijd 57 punten voorsprong op naaste concurrent Lando Norris. Voor aanvang van de Grand Prix van de Verenigde Staten, op het circuit even buiten Austin in Texas, was de missie duidelijk: elke race als tweede finishen was genoeg voor een vierde wereldtitel, zelfs wanneer Norris alles zou winnen. In Texas kon dat scenario de prullenbak in, want Ferrari was heer en meester en Verstappen liep juist uit op Norris.
In de aanloop naar het weekend was Verstappen opmerkelijk relativerend over zijn kansen. „Natuurlijk wil ik het kampioenschap winnen, maar het moet ook realistisch zijn,” zo stelde hij op donderdag tegenover de officiële Formule 1-website. „We gaan er alles aan doen en als we sterk genoeg zijn, dan kan het. Als we dat niet zijn, dan niet. Zo simpel is het, het leven gaat door.”
Hij kan het zich veroorloven wat relaxter te zijn. Dit seizoen is anders dan pakweg 2021, toen Verstappen in de jacht naar zijn eerste wereldtitel een hels gevecht uitvocht met Lewis Hamilton. Nu, drie jaar later, is hij drievoudig wereldkampioen en heeft hij bewezen wat er te bewijzen viel. De werkelijke druk ligt dit seizoen bij McLaren en Lando Norris. Deze keer is Norris de coureur die op jacht is naar zijn eerste kampioenschap.
Drie opeenvolgende races
In de aanloop naar Austin draaide alles om updates, na vier weken herfststop. De technische ontwikkeling in de Formule 1 staat nooit helemaal stil, maar dit was in feite de laatste kans voor teams om dit seizoen écht grote veranderingen aan de auto door te voeren. De race in Austin vormt samen met de komende races in Mexico en Brazilië een zogeheten triple header, waarbij teams en rijders in drie opeenvolgende weekends moeten presteren.
De logistieke operatie rond die reeks wedstrijden betekent dat teams tussen de bedrijven door weinig mogelijkheden hebben om tijd te spenderen aan verbetering van de auto’s. Bovendien staan er na Brazilië nog maar drie races op de kalender. Het heeft weinig zin om nog veel tijd te spenderen aan een auto die een maand later met pensioen gaat.
De meeste teams kwamen daarom met nieuwe of doorontwikkelde onderdelen naar Texas. Mercedes en Red Bull hadden een nieuwe vloer en motorkap op de auto geschroefd, terwijl McLaren een nieuwe voorvleugel en voorwielophanging presenteerde. McLaren heeft naar verluidt eveneens een nieuwe vloer bij zich, maar wilde eerst zien hoe de nieuwe voorkant in isolatie zou presteren in Austin.
Positief begin
Verstappens weekend begon positief. Hij pakte op vrijdag pole position voor de sprintrace, een relatief nieuw programmaonderdeel dat op sommige circuits aan het weekend is toegevoegd. Norris kwam niet verder dan plek 4. Ferrari – dat als enige team uit de top vier geen updates mee had genomen – profileerde zich als voornaamste concurrent voor Verstappen.
Een dag later reed Verstappen in de sprintrace relatief eenvoudig naar de winst, zijn eerste zege sinds juni. Daarachter vochten de twee Ferrari’s en Norris een boeiend duel uit, dat uiteindelijk in het voordeel van Carlos Sainz uitpakte. De Spaanse Ferrari-coureur werd tweede voor Norris en teamgenoot Charles Leclerc.
Norris had vervolgens mazzel in de kwalificatie voor de hoofdrace. Verstappen leek in de slotfase op weg naar een snellere tijd, totdat George Russell met zijn Mercedes crashte in de laatste sector, waardoor iedereen zijn laatste kwalificatiepoging moest afbreken. Daardoor mocht Norris op zondag voor de vierde keer in vijf races van pole position starten, met naast zich Verstappen en daarachter de twee Ferrari’s van Sainz en Leclerc.
De McLaren-coureur kon die startplek echter niet verzilveren, iets wat hem dit seizoen al vaker is overkomen. Norris probeerde de binnenkant af te dekken bij het ingaan van de eerste bocht, maar Verstappen zette zijn Red Bull bruusk maar correct naast de McLaren. Norris raakte even naast de baan en verloor uiteindelijk drie posities. Lachende derde was Leclerc, die de twee kemphanen eenvoudig passeerde en de leiding pakte.
De zege kwam daarna nooit meer in gevaar voor de Monegask. Verstappen kon het tempo van de Ferrari niet volgen, maar consolideerde aanvankelijk de tweede plaats voor Sainz en Norris. Op de gele medium band hield hij dat goed vol, maar nadat iedereen zijn pitstop had gemaakt en gewisseld was naar de witte, hardere band, staken de beperkingen van de Red Bull weer de kop op. Verstappen klaagde over de radio over de wegligging van zijn auto en verloor terrein.
Sainz was inmiddels door een goed geplande, vroege pitstop al opgeklommen naar plek twee, waarna Verstappen en Norris mochten strijden om de laatste podiumplaats. Norris naderde met rasse schreden en er ontspon zich een prachtig gevecht tussen de twee titelfavorieten. Verstappen verdedigde subliem en wist Norris ronde na ronde achter zich te houden.
Toen Norris Verstappen enkele ronden voor de finish toch wist te passeren, deed hij dat buiten de baanmarkering om. Een slimmigheidje van Verstappen, die bij deze manoeuvre bewust laat remde en Norris zo naar de buitenkant van de baan dreef. Inhalen buiten de baan mag niet, oordeelde de wedstrijdleiding, en Norris kreeg vijf strafseconden toegekend. Eindresultaat: Verstappen alsnog derde, Norris vierde. Over het hele weekend loopt Verstappen daarmee vijf punten uit op zijn concurrent, terwijl Norris zich verdere averij eigenlijk niet kon veroorloven.
Weinig verandering in 2025
Een positief resultaat, kortom – en toch blijft het onrustig bij Red Bull. Verstappen heeft weliswaar een nieuwe stap richting een vierde wereldtitel gezet, maar de dominantie uit de eerste seizoenshelft is verdwenen. Red Bull is in de tweede seizoenshelft voorbijgestoken door de concurrentie en is allang niet meer het snelste team. Ook richting 2025 blijft de situatie zorgelijk. Teambaas Christian Horner signaleert nu al dat hij voor komend seizoen weinig verandering verwacht.
In gesprek met de Britse vakpers in Austin legde hij uit dat de nieuwe RB21 een evolutie zal worden van de 2024-auto. Dat heeft deels te maken met het budgetplafond dat sinds enkele jaren van kracht is in de Formule 1, en deels met de komende reglementswijzigingen per 2026. Nu investeren in een geheel nieuw ontwerp voor 2025 is niet efficiënt, zeker omdat er voor 2026 een volledig nieuwe auto gebouwd moét worden.
Bovendien heeft Red Bull volgens Horner steeds meer nadeel van haar relatief verouderde windtunnel. Een nieuwe is in aanbouw, maar is pas klaar in 2026. Tot die tijd moet het team werken met de windtunnel die het al gebruikt sinds Red Bull in 2005 haar intrede deed in de Formule 1. De tunnel zelf is een overblijfsel uit de Koude Oorlog, toen de Britse luchtvaartindustrie er jachtvliegtuigen testte en vroege versies van de Concorde ontwikkelde. Andere teams hebben in voorbije jaren al nieuwere, meer geavanceerde windtunnels aangelegd die meer mogelijkheden bieden.
En dan is er nog de relatieve leegloop bij Red Bull. Na het vertrek van hoofdontwerper Adrian Newey dit voorjaar hebben ook sportief directeur Jonathan Wheatley en hoofdstrateeg Will Courtney hun afscheid aangekondigd. Enerzijds is dit niets nieuws: topmensen worden in de Formule 1 wel vaker weggekaapt door concurrenten. Dat biedt ook een kans aan andere talenten binnen de organisatie om een stap voorwaarts te zetten. En Red Bull heeft nog steeds veel getalenteerde mensen in dienst, waaronder technisch directeur Pierre Waché en strategisch brein Hannah Schmitz.
Anderzijds lijkt de leegloop het einde van een tijdperk voor Red Bull Racing in te luiden. Als Verstappen dit seizoen aan het langste eind trekt, is zijn vierde wereldtitel vooral gebouwd op het fundament uit de eerste tien races, toen hij zeven keer won. Sindsdien zijn het vooral McLaren en Ferrari die de dienst uitmaken. Verstappens vierde titel lijkt op komst, maar het is aannemelijk dat een vijfde wereldtitel een stuk langer op zich zal laten wachten.
Ook dit verkiezingsjaar reizen weer behoorlijk wat Nederlandse tv-makers door de Verenigde Staten om het verdeelde land te laten zien. Mijn favoriet blijft Eelco Bosch van Rosenthal, mede omdat hij zelf niet in beeld komt en ons niet lastigvalt met zijn persoonlijke perikelen. Voor een reportagereeks in Nieuwsuur (NPO 2) zat hij dit keer in Georgia, een van de acht swing states die gaan bepalen wie de nek-aan-nekrace wint.
Net als elders stemmen de steden in Georgia voor de Democratische presidentskandidaat Kamala Harris, en de ommelanden voor de Republikeinse kandidaat Donald Trump. Bosch van Rosenthal bezocht ze allebei. In hoofdstad Atlanta (driekwart Democratisch) stond hij op een zonnige kunstmarkt waar team-Harris probeerde voorbijgangers te bewegen om vervroegd te gaan stemmen. Op verkiezingsdag, zo legde een vrijwilliger uit, staan in de steden lange rijen voor de stembureaus, reden voor stedelingen om niet te gaan. Vervroegd stemmen helpt daar tegen en een hoge opkomst is in het voordeel van Harris.
Hierna trok Bosch van Rosenthal de provincie in om de Trump-stemmers te horen. Hij vertelde niet waar hij was, maar ik vermoed Crawford County (driekwart Republikeins, driekwart wit). Thuis bij Victoria Simmons, uitgever van de plaatselijke krant, praatte hij met een groepje vrienden die vertelden waarom ze op Trump stemmen. Gewone mensen, wat oudere provincialen – beslist geen Capitoolbestormers. En bemoedigend: Simmons stemt op Harris en kon toch in harmonie met haar Trump-vrienden over politiek praten.
Toen Bosch van Rosenthal met Simmons naar de supermarkt ging, bleek dat dáár het pleit beslecht gaat worden. Simmons liet zien dat de prijzen fors gestegen zijn onder president Biden. De kiezer kijkt naar zijn kassabon en stemt op Trump.
Wat wel vreemd was aan de reportage: Bosch van Rosenthal sprak vrijwel uitsluitend met witte Amerikanen. Terwijl in Georgia de zwarte kiezers voor Harris het verschil moeten gaan maken. Harris vierde daarom zondag haar verjaardag in een zwarte kerk in Jonesboro. Stevie Wonder zong ‘Happy Birthday’ voor haar, een oude ode aan Martin Luther King, de vrijheidsstrijder die werd geboren in Georgia. Na afloop brachten busjes de kerkgangers naar plaatsen waar ze vervroegd konden stemmen. Dit was niet te zien in Nieuwsuur, maar het zou een mooie aanvulling op de reportage zijn geweest.
Ondergronds
Meer tv-makers hebben de neiging om vooral witte Amerikanen te interviewen. Alleen daarom al is Ondergrondse sporen van Omroep Zwart (NPO 2) een belangrijk programma. Martijn Blekendaal en Finbarr Wilbrink volgen het spoor van de Underground Railroad, het illegale netwerk dat tijdens de slavernij vluchtelingen hielp ontsnappen. In reportages tonen zij de nawerking van de slavernij op Afro-Amerikanen.
De achtdelige serie was wat wisselvallig. Niet alle reportages waren interessant, het historische kader raakte soms uit beeld. Maar de slotaflevering was weer sterk. In Noord-Nashville waren ze te gast bij Gideon’s Army: sociaal werker Rasheedat Fetuga vangt kinderen op die anders in de misdaad terecht zouden komen en grote kans lopen om doodgeschoten te worden. Fetuga laat de oudere jongeren voor de kinderen zorgen. Een 19-jarige ex-crimineel kookt pasta voor ze: „Geen wapens en drugs meer maar boeken en schoenen en zo.”
Onderweg vertelde Wilbrink aan Blekendaal het verhaal van Lucie en Thornton Blackburn, een echtpaar dat via de Underground Railroad de slavernij ontvluchtte, in Detroit opnieuw gevangen werd gezet, en na een oproer van sympathisanten bij de gevangenis naar Canada kon ontkomen, waar de twee het eerste taxibedrijf van Toronto oprichtten. Zo bood Ondergrondse sporen bijzondere verhalen van hoop zonder de grimmige werkelijkheid van zwart Amerika uit het oog te verliezen.
