Om de echte Renoir en Magritte op de set van ‘The Phoenician Scheme’ te krijgen was er een Wes Anderson-achtig plot nodig

Posted on June 11, 2025 by admin

De schroevendraaier uit Bottle Rocket (1996) en het zakmes uit Rushmore (1998), en een heleboel dingen waarvan je niet zeker weet of het rekwisieten zijn, of dat Wes Anderson ze heeft gebruikt tijdens het schrijven van zijn films. Zoals die hele vitrine vol indexkaartjes, opschrijfboekjes en spiraalblokken van het merk National Brand met ‘Island Movie’ en ‘Dog Movie’ erop, waarvan we nu weten dat ze de geheimen bevatten van Moonrise Kingdom (2012) en Isle of Dogs (2018). En dan al die notitieblaadjes met ‘Home House’. Is het een merk? Een locatie? Of zou hij ze speciaal hebben laten drukken?

Ze zijn momenteel allemaal te zien op een Wes Anderson-tentoonstelling in de Cinémathèque Française in Parijs. Het is een immense Wunderkammer, en niet alleen voor de fans. Zijn films worden geprezen om hun uit duizenden herkenbare stijl. Maar oog in oog met verwassen kostuums en versleten koffers, de complete cast van animatiefiguurtjes uit The Fantastic Mr. Fox (2009), omslagen met waterschade van fictieve boeken en een pornografisch schilderij van Egon Schiele dat helemaal niet van Egon Schiele is, zie je dat het niet zozeer om stijl, maar om tactiliteit draait. Om structuur, textuur, om materialiteit. Al die realistische details zijn nodig voor de illusie die film heet.

René Magritte

In zijn nieuwe film The Phoenician Scheme, die helaas nog niet in de tentoonstelling is opgenomen, komt daar een nieuwe laag tussen film en werkelijkheid bij. Hoofdpersoon Zsa-Zsa Korda is behalve een enigmatische entrepreneur ook kunstverzamelaar. Bij wijze van toepasselijk staaltje van intertekstualiteit wordt hij gespeeld door Benicio del Toro, die in een eerdere Anderson-film een manische kunstschilder met levenslang gestalte gaf. Veel van de kunstwerken die hij zomaar in zijn huis heeft hangen, zijn echt. Een kinderportret door Pierre-Auguste Renoir, en het boeket druivenbladeren van surrealist René Magritte zijn het herkenbaarst. En er is ook nog een hele trits authentieke zeventiende-eeuwse stillevens in de decors verstopt.

Kostuums en schilderijen uit de film ‘Rushmore’. Foto YOAN VALAT/ EPA

Curator Jasper Sharp voerde voor de film de onderhandelingen met musea, tussenpersonen en verzamelaars. Een plot die zo uit een film van Anderson zelf had kunnen komen. Zijn belangrijkste troef? „Vijfentwintig jaar persoonlijke contacten”, legt hij in een telefonisch interview uit. „De Magritte komt uit de collectie van een privéverzamelaar die nog nooit van Wes Anderson had gehoord. Die zei alleen: ‘Klinkt interessant. Denk je dat ik het moet doen? Ja, laten we het doen’. Het schilderij werd vervolgens ’s ochtend om half negen uit de woning van de verzamelaar opgehaald, naar de Berlijnse Babelsberg-studio’s gebracht en hing om half zes weer thuis aan de muur.”

Geroofd Maori-wapen

Sharp was eerder verantwoordelijk voor de tentoonstelling Spitzmaus Mummy in a Coffin and other Treasures (2018) die Anderson en zijn partner – modeontwerper, dichter en illustrator Juman Malouf – samenstelden uit de collectie van het Kunsthistorisches Museum in Wenen. Daarin werden allerlei objecten en schilderijen uit het depot opgediept die doorgaans niet worden tentoongesteld, zoals een collectie zestiende-eeuwse schilderijen van een familie met hirsutisme (overbeharing). Of ze werden op kleur of vorm gerangschikt, zoals een geroofd Maori-wapen naast een Oostenrijkse viool. Net als in de rariteitenkabinetten van weleer werd in Spitzmaus Mummy ook geen onderscheid gemaakt tussen kunst en andere artefacten en bleek het alledaagse gewoon een vorm van het excentrieke.

Kostuums en schilderijen uit de film ‘The Grand Budapest Hotel’. Foto YOAN VALAT/ EPA

Je kunt op een museale manier naar de films van Wes Anderson kijken, denkt Sharp. Kunstkamers, toneeldecors en filmsets hebben een gedeelde voorgeschiedenis. „Maar er is nog een andere museale opstelling die misschien wel het meeste inzicht geeft in de manier waarop Anderson zijn werelden bouwt, namelijk die van het diorama” – een in miniatuur of op ware grootte nagebouwde historisch of natuurlijk tafereel. Sharp: „Geschilderde diorama’s worden vaak als voorlopers van de cinema beschouwd. Het zijn kolossale totaalshots, een wereld in één frame. Een andere invloed zijn de collagekijkkastjes van Joseph Cornell, van wiens werk we allebei veel houden.”

Iemand die in de bioscoop zit, ziet het verschil misschien niet, maar je kunt het vergelijken met de theorie van de ‘marginal gains’ in de sport

Rijkdom en intriges

Anderson is iemand die al zijn hele leven naar musea gaat, vertelt Sharp. Zijn hoofdpersonen hebben vaak een link met de kunstwereld, of ze nu verzamelaars of vervalsers zijn, door de rijkdom en de intriges die daaruit voortkomen. „Maar de zorgvuldigheid die in zijn films gaat zitten, reikt veel verder dan alleen maar een fascinatie met kunst. Neem de scène uit ‘The Phoenician Scheme’ waarin we dochter Liesl op haar bed zien zitten met het portret van Renoir achter zich. Ze draagt een nachtpon die ontworpen is door Milena Canonero, een van de beste kostuumontwerpers ter wereld die uitputtend historisch onderzoek doet. Ze heeft een door Cartier ontworpen rozenkrans in haar handen. Ze zit op een paardenharen matras, niet dat je er iets van ziet, maar omdat matrassen in de jaren vijftig in een welgesteld huishouden daar nu eenmaal van waren gemaakt. Net als de lakens van vintage Frans linnen.”

Het doet iets met je wanneer je als acteur een rozenkrans van een topontwerper in je handen hebt en achter je een echte Renoir hebt hangen, aldus Sharp. „Het scherpt je vermogen om je in een personage in te leven. Iemand die in de bioscoop zit, ziet het verschil misschien niet, maar je kunt het vergelijken met de theorie van de marginal gains in de sport: de kleine verbeteringen die bij elkaar opgeteld een enorme winst kunnen bewerkstelligen. Benicio del Toro heeft dat in een interview mooi omschreven: ‘Tussen de woorden ‘Actie’ en ‘Cut’ zijn die schilderijen voor even echt van mij.’”

Wat is thuis? Soms is dat een T-shirt aan een waslijn

admin
June 12, 2025
0

Vrij naar de dichter Hans Faverey bekruipt je bij een foto van een stilleven van Erwin Olaf de gedachte: ‘de bloemen, die in de vaas op de tafel staan: dat zijn niet de bloemen die op de tafel in de vaas staan’. Op de foto staat namelijk een uitwaaiend boeket op een tafel voor een muur met bloemetjesbehang. Hierdoor is de ene keer het boeket voller, de andere keer leger – afhankelijk vanuit welke hoek je kijkt. Olafs foto is straks te zien bij de 18de editie van FotoFestival Naarden. De foto van Olaf, die in september 2023 overleed, is een van zijn laatste die hij maakte in een serie voor de film Een schitterend gebrek. De foto gaat ook een beetje over thuis – tenminste voor wie een groot huis heeft en zo’n boeket kwijt kan.

A Beautiful Imperfection, Portrait of Galathée.

Thuis is het overkoepelende thema van het oudste fotofestival van Nederland, dat na vier jaar afwezigheid weer terug is in de vestingstad Naarden. Op twaalf locaties zijn van 13 juni tot en met 6 juli niet alleen foto’s van tientallen fotografen te zien, maar ook lezingen en workshops, en viert Leica Nederland haar 100-jarig bestaan.

Voor deze editie werd gekozen voor het thema ‘thuis’ omdat dit begrip eenvoudig lijkt, maar in feite subjectief is. „In een tijd waarin polarisatie en onzekerheid toenemen, is het wisselen van perspectief misschien wel belangrijker dan ooit”, aldus festivaldirecteur Saskia Wesseling in de aankondiging van het FotoFestival.

Eenzaam T-shirt

Thuis blijkt voor de één een camper te zijn, voor de ander een huis in de schaduw in een stille straat waar de meeste beweging zit in een fiets die op omvallen tussen de rest staat. Voor de één is thuis een eenzame stoel in een gang, voor de ander een iglo. ‘Things here change’ gaf Lex Chen als titel mee aan zijn foto’s van zijn blik op thuis: een verschoten T-shirt dat helemaal alleen aan de waslijn hangt, wellicht wachtend of er nog kledingstukken hem gezelschap komen houden. Het gaat om de vervreemding, aldus de begeleidende tekst.

De Fotograaf der Nederlanden, Marwan Magroun, heeft prachtige foto’s van drie vrouwen (zijn moeder en twee tantes), waarbij eentje er vooral uitspringt: op een zwart-wit foto staan ze naast elkaar hand in hand in het zand, verderop de contouren van een Tunesische stad. Terwijl alleen de moeder van Magroun in Nederland woont, blijkt uit deze foto dat thuis is waar je naaste familie is met wie je hand in hand kan poseren voor je zoon.

Fotograaf Rox Klijn komt met foto’s die een draai geven aan de woorden van de Amerikaanse top-essayist Olivia Lang: „Our bodies define our lives in ways beyond our control”. Zou het meisje op de foto van Carla Kogelman zich daar ook bewust van zijn? Kogelman fotografeerde een meisje dat net een klein stukje de lucht is in gesprongen tijdens het touwtje springen. Voeten van de grond, hoofd achterover waardoor ze niet alleen anoniem blijft, maar ook universeel wordt.

Daar in de verte leek Duran Duran het best naar zijn zin te hebben

admin
June 12, 2025
0

Doen ze ’m wel? Want Antwerpen kreeg ’m niet en was daar toch een beetje link over. Superhit ‘The Reflex’ overslaan – dat kán dus niet in een nostalgische feestcomeback als je Duran Duran heet. Maar als ‘Planet Earth’, het nummer dat de Britse new wave band in 1981 lanceerde, is geweest, klinkt ‘The Reflex’ dan toch, met zijn stotterende echo: „Why-y-y-y-y-y don’t you use it? Try-y-y-y not to bruise it. Buy-y-y-y time, don’t lose it.” Het was in 1983 een innovatief remix-staaltje van hitmaker Nile Rodgers met Duran Duran-synthgoeroe Nick Rhodes. Sampling – haast futuristisch vreemd toen nog, maar lekker.

Alleen oei, wat sloeg de stem van zanger Simon Le Bon vaak over. In dit laatste deel ploegde de hese zanger – stemproblemen zijn hem niet vreemd, al eens eerder heeft Duran Duran er een hele tournee om moeten cancellen – zich door de noten. Daar kon geen mal pirouetje wat aan compenseren. Als dat maar goed gaat deze Europese tournee.

Maar eerst de beginpose waarop je kon wachten: de vier mannen van Duran Duran strijdlustig macho-perfect in de houding. Na zeventien jaar terug in Amsterdam, in een uitverkochte Ziggo Dome, met twee zangeressen extra.

Zanger Simon Le Bon was de kapitein met pet en lange jas die de in rood licht mysterieus gedragen ‘Night Boat’ aanstuurde, een wat taaie opening. Maar zodra klassieker ‘Wild Boys’ klonk veerde het publiek op. Vertrouwd lag de arm van Le Bon weer om de schouders van bassist John Taylor, ‘wild boys’ roepend in de microfoon.

Jeugdsentiment

Was horror trouwens altijd al een thema? Mystiek, duister, rebels kon hun muziek/stijltje zijn ja, maar de blauwe, in vlammen gehulde Iron Maiden-achtige brullende zombiecreep die bij ‘Wild Boys’ achter hen op het doek verrees, deed potsierlijk aan. En ook daaropvolgend opengesperde bek van een bloeddorstige wolf in ‘Hungry Like the Wolf’, het bloed nog druipend aan de puntige tanden, was bepaald geen pretje om te zien.

Wat we wél wilden zien: Duran Duran zelf. Zestigers intussen, stijliconen in rockheren-couture. Simon Le Bon is tegenwoordig uit te tekenen in witte outfits met steunkleur fluogeel. Maar er waren geen camera’s voor close-ups, noch schermen voor hun verrichtingen. Dikke pech voor minstens driekwart Ziggo Dome: daar in de verte leken Duran Duran het best naar hun zin te hebben.

Zo’n besparing houdt publiek tammer dan je zou willen, doordat ze hun helden niet van dichtbij kunnen bekijken. Want back to the eighties, dat is voor veel mensen een warme plons in jeugdsentiment.

Tussen de gelikte klanken van synthpop en de rafelige rand van new wave vond Duran Duran begin jaren tachtig zijn plek – en groeide daaruit tot een van de bepalende popfenomenen van het decennium. Ze wisten als geen ander stijl te koppelen aan geluid: dansbare melodieën, gestileerde videoclips en een jongensachtige bravoure die perfect aansloot bij de opkomst van MTV.

Duran Duran: nostalgische feestcomeback

Foto Andreas Terlaak

Voor Gaza, Israël én Oekraïne

En nu zijn er cheesy synthpopritjes in de retrobus. Hits, hits, hits, voor je loyale, meegegroeide publiek dat de nieuwere songs een beetje uit zit, zoals de volstrekt inwisselbare games-track ‘Invisible’ uit 2021.

„De naam is Bon. Simon Le Bon.” Hij zei het echt, dat vinden de mensen leuk. Maar de James Bond-soundtrack ‘A View To A Kill’, al vroeg in de set met blikkerige synth-accenten, jagende bas en één saxofonist die het hele orkest van toen mocht vertegenwoordigen, legde de band in 1985 bepaald geen windeieren. Het daarop volgende ‘Notorious’ was een nog altijd funky lichtpuntje. En ook de ballad ‘Ordinary World’ „over de realiteit van het leven”, opgedragen aan Gaza, Israël én Oekraïne, raakte een snaar. Al was het aanpoten voor Le Bon die er per se nog een vocale strik omheen wilde leggen met lange gruizige tonen.

Toen zijn stem finaal aan gort was, met feestfinale ‘Rio’ nog in het vooruitzicht, was het zwijmeltijd. Kenden we ‘Save A Prayer’? Zing die maar even zelf! Smeltend dacht publiek terug aan hun schuifelfeestjes. Terug naar toen, daar is eigenlijk niet veel voor nodig.

Publiek bij Duran Duran in Amsterdam.

Foto Andreas Terlaak

Een kurkdroge choreografie voor dansers en AI-avatars opent het Holland Festival

admin
June 12, 2025
0

Het blijft riskant, publieksparticipatie. Want wat als het publiek niet wíl? Pijnlijk. Cyber Subin van de Thaise choreograaf Pichet Klunchun, eindigde dan ook wat ongemakkelijk. In elk geval niet met enthousiast meedenkende, -beslissende en -dansende toeschouwers.

Cyber Subin was woensdag de openingsvoorstelling van het Holland Festival. In aanwezigheid van koning Willem Alexander en koningin Máxima vond de aftrap plaats in het Amsterdamse Muziekgebouw aan ’t IJ. Na speeches van festivaldirecteur Emily Ansenk en associate artist Trajal Harrell werd vanaf de balkons van de foyer een ode gebracht aan de onlangs overleden Pierre Audi, de visionaire regisseur en voormalig directeur van Holland Festival.

Daarna volgde bepaald geen ‘lekkere’ openingsvoorstelling. Aan de basis van de choreografie voor vier dansers en hun avatars ligt een computermodel voor ‘human-AI co-dancing.’ Klunchun vergaarde in eerste instantie roem als sublieme uitvoerder van de Khon, een traditionele Thaise maskerdans, maar ontwikkelde zich tot een vernieuwer van die eeuwenoude kunst. Voor Cyber subin (cyberdroom) zocht hij samenwerking met Pat Pataranutaporn, een jonge wetenschapper van het MIT (Massachusetts Institute of Technology).

In de voorstelling zijn de fasen van hun onderzoeksproject te onderscheiden. In het eerste deel wordt de computer ‘gevoed’ met beelden van de 59 uiterst precies gearticuleerde houdingen van de Khon. Die worden vervolgens aan de hand van zes leidende principes (bijvoorbeeld cirkels en bogen, lichaamsassen en de onderlinge verhouding van ledematen) gedeconstrueerd, gedigitaliseerd en op avatars overgebracht. Daaruit ontstaan nieuwe, onbekende bewegingscombinaties die bovendien met variabele flow en snelheid kunnen worden uitgevoerd. Onduidelijk blijft overigens wat ‘snelheid zestig procent’ betekent. Zestig procent van wat? Daardoor krijgt het model voor de toeschouwer iets willekeurigs.

‘Cyber Subin’ van Pichet Klunchun.

Foto Lee Chia Yeh & Pichet Klunchun Dance Company

De avatars voeren intussen alle instructies braaf uit, maar de mens heeft nu eenmaal de beperking van zijn stoffelijke lichaam. Dat is de crux: onderliggend thema is de relatie van de mens met AI. Gaan we volgen en kopiëren of blijven we zelf bepalen en nadenken? In de laatste scène zien we hoe de dansers telkens kiezen of ze de avatars op het scherm volgen of niet.

Hoe interessant op papier ook, als dansvoorstelling blijft het een kurkdroge aangelegenheid. Een nerdy choreografie met dansers die een postmoderne, abstracte choreografie uitvoeren tegen de achtergrond van een geprojecteerd controlescherm vol metertjes, schema’s en grafieken. Meer een wetenschappelijk project dan een artistiek product. Het oogt high-tech, maar William Forsythe deconstrueerde het ballet al in de jaren tachtig (zonder computers) en Merce Cunninghams experimenteerde in de jaren negentig al met digitale Motion Capture.

Verbazingwekkende keuze, deze openingsvoorstelling.