Na wekenlange oproepen uit Kyiv en toenemende druk vanuit de Europese NAVO-landen hakte president Joe Biden deze week in alle stilte de knoop door: de Oekraïense strijdkrachten mogen Amerikaanse wapens inzetten tegen militaire doelen in Rusland.
Wel zat er bij zijn beslissing een uitgebreide militaire bijsluiter, met een lange lijst beperkingen. Het komt erop neer dat Oekraïne alleen Amerikaanse wapens tegen militaire doelen op Russisch grondgebied mag inzetten ter verdediging van de zwaar belegerde regio Charkiv en de gelijknamige stad, zo’n dertig kilometer van de Russische grens. Het verbod op het inzetten van Amerikaanse wapens tegen militaire doelen dieper in Rusland blijft overeind.
Kenmerkend voor Bidens prudentie rond het opschuiven van de ‘rode lijnen’ in de oorlog is dat hij zijn besluit niet officieel aankondigde: het werd donderdag door anonieme regeringsfunctionarissen gelekt naar de media, als eerste naar Politico. Eind april gaf Biden ook al in het geheim toestemming voor de levering van langeafstandsraketten aan Oekraïne, ATACMS met een bereik van zo’n driehonderd kilometer. Die mogen uitsluitend worden ingezet op bezet Oekraïens grondgebied, zoals de Donbas en de Krim.
Hoewel de Oekraïners nog steeds aan zware beperkingen gebonden zijn, betekent het jongste Amerikaanse besluit toch een belangrijke ommezwaai. Sinds de grootschalige Russische invasie in 2022 gold voor alle wapens die Washington leverde dat Oekraïne ze uitsluitend mocht inzetten tegen militaire doelen in bezet gebied.
Met die beperkingen wilde Biden grotere Amerikaanse betrokkenheid en verdere escalatie van de oorlog voorkomen. De Russische president Poetin zinspeelt sinds de invasie in Oekraïne geregeld op nucleaire escalatie en een directe confrontatie met de NAVO.
Volgens anonieme Amerikaanse regeringsfunctionarissen mogen de Oekraïense strijdkrachten vanaf nu met Amerikaanse wapens „terugslaan tegen Russische eenheden die hen aanvallen of die een aanval op hen voorbereiden”. Daarbij gaat het alleen om doelen in Rusland die vlak bij grens met de regio Charkiv liggen.
Belegering van Charkiv
Washington reageert daarmee op directe Russische dreiging in de regio Charkiv. Al maanden voeren de Russen vanuit het eigen luchtruim zware beschietingen uit op de stad Charkiv, na Kyiv de grootste agglomeratie van Oekraïne. Ook bij aanvallen op Oekraïense verdedigingslinies en dorpen in het grensgebied vallen dagelijks doden. Drie weken geleden trokken Russische troepen bovendien vanuit eigen land enkele kilometers de grens bij Charkiv over en bezetten nieuw Oekraïens terrein.
Lees ook
Ongehinderd kan Rusland vanuit het eigen luchtruim de stad Charkiv bestoken
Die aanvallen voert Moskou onder meer uit met bommenwerpers die zware glijbommen afwerpen vanuit het Russische luchtruim; omdat de bommen tientallen kilometers verderop neerkomen hoeven de Russische toestellen nooit boven Oekraïens grondgebied te vliegen.
Door het eerdere verbod van Washington op het gebruik van Amerikaanse wapens tegen doelen in Rusland waren de Russische bommenwerpers feitelijk immuun voor het zeer effectieve Patriot-luchtafweersysteem. Ook raketten die op Oekraïense doelen net over de grens waren gericht mochten niet boven Rusland worden onderschept. Verder konden de Oekraïners door de beperkingen weinig uitrichten tegen de troepenopbouw aan de Russische kant van de grens.
Aanvallen achter de linies
Daarin komt nu dus verandering, al zal Oekraïne nog steeds geen grootschalige aanvallen met Amerikaanse wapens mogen uitvoeren op doelen dieper in Rusland, zoals militaire vliegvelden, munitiedepots of commandocentra. Juist met dergelijke aanvallen achter de linies heeft Oekraïne het afgelopen jaar in de bezette gebieden veel schade toegebracht aan de Russische oorlogsmachine, van de Zwarte Zeevloot tot de luchtverdediging. Daarbij zette Kyiv overwegend Amerikaanse ballistische raketten en Britse en Franse kruisvluchtwapens in.
Tegen directe Russische aanvallen op de regio Charkiv kan Oekraïne zich nu wel beschermen met Amerikaanse wapens. De meeste Europese bondgenoten van Oekraïne waren al eerder akkoord met de inzet van hun wapensystemen in Rusland. Ook de Nederlandse minister van Defensie Kajsa Ollongron vindt dat Oekraïne volgens het recht op zelfverdediging militaire doelen op Russisch grondgebied mag aanvallen. Die kwestie wordt actueel als Nederland na de zomer enkele tientallen F-16’s levert aan Oekraïne. Die gaan naar verwachting een belangrijke rol spelen in de Oekraïense luchtverdediging.
Washington maakte donderdagavond ook duidelijk dat het gebruik van Amerikaanse langeafstandsraketten als de ATACMS tegen militaire doelen elders in Rusland voor Oekraïne verboden blijven. Ook al heeft Oekraïne volgens het internationale recht alle argumenten in handen om militaire doelen op Russisch grondgebied aan te vallen, de Amerikaanse regering ziet daarin een gevaar voor escalatie.
Met eigen langeafstandsdrones voert Oekraïne al maanden aanvallen uit op doelen diep in Rusland, waaronder olieraffinaderijen en militaire vliegvelden, en recent ook op early warning-radarsystemen. Met name over die laatste aanvallen heeft Washington zijn zorgen geuit, omdat de radarsystemen Rusland ook waarschuwen voor intercontinentale ballistische raketten, en daarmee onderdeel zijn van de nucleaire afschrikking.
