Acht Europese landen dienen maandag een klacht in bij de VN vanwege Russische verstoringen van Europese satellieten. Dat blijkt uit documenten die Nieuwsuur heeft ingezien. De landen, waaronder Nederland, willen dat Rusland stopt met het saboteren van de satellieten en leggen de klacht neer bij de International Telecommunication Union (ITU), dat onder de VN valt. Naast Estland, Letland, Litouwen, Polen, Oekraïne, Finland Frankrijk en Nederland, de formele ondertekenaars van de klacht, steunen nog eens zeventien EU-lidstaten de klacht.
Sinds ongeveer een jaar hebben verschillende Europese landen te maken met Russische sabotage. Het meest opvallende voorbeeld was zo’n jaar geleden, toen propagandabeelden verschenen op de tv-zender BabyTV in België, Scandinavië, Portugal en Nederland. Op de kindveilige gecertificeerde zender verschenen marcherende soldaten, tanks en de Russische inlichtingendienst FSB die „Glorie, glorie, jij bent mijn Rusland” zong. De aanval was gericht op het ontregelen van de Oekraïense televisie. Dat Nederland ook Russische propaganda te zien kreeg, was ‘nevenschade’, liet de afdeling ruimtevaartsystemen bij het Koninklijk Nederlands Lucht- en Ruimtevaartcentrum (NLR) eerder weten aan NRC.
Propaganda op BabyTV
BabyTV wordt uitgezonden door het Franse bedrijf Eutelsat via een satelliet die in 2022 de ruimte in werd gestuurd. Dit soort satellieten wordt ook voor scheeps- en luchtvaartcommunicatie gebruikt. Door de Russische sabotage raken navigatiesystemen in de war, waardoor vliegtuigen en schepen niet weten waar ze zich bevinden. In Nederland nam het aantal meldingen over verstoorde gps-signalen het afgelopen jaar flink toe. Volgens cijfers van de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) deden Nederlandse piloten in 2024 1.318 meldingen, in 2023 waren dat er nog maar 163, meldt Nieuwsuur.
Zowel Eutelsat als SES, een satellietaanbieder uit Zweden en Luxemburg, onderzochten de verstoringen. Uit het onderzoek van SES bleek dat de sabotage vanaf het bezette schiereiland Krim en uit de Russische exclave Kaliningrad kwam. Rusland heeft tot nu toe aan de VN ontkend betrokken te zijn bij de sabotage. Volgen Nieuwsuur hebben Frankrijk en Zweden, waar Eutelsat en SES zijn gevestigd, deze week voor het eerst gesprekken met de Russische delegatie bij de VN in Genève.
Lees ook
Rusland zond piraat-video uit via Europese satelliet. Hoe kwetsbaar is het netwerk?
Nu de vredesbesprekingen tussen de Verenigde Staten en Rusland deze dinsdag een nieuwe fase ingaan met direct contact tussen de presidenten Trump en Poetin, probeert Europa zich met extra militaire steun en vergaande planning van een vredesmacht voor Oekraïne onmisbaar te maken.
De verwachtingen over de vredebesprekingen lopen nogal uiteen. Donald Trump verwacht dat hij zaken kan doen met Vladimir Poetin en maakte tot twee keer toe gewag van de verdeling van Oekraïens grondgebied en Oekraïense bezittingen, zoals een energiecentrale. EU-Buitenlandchef Kaja Kallas verwoordde, na afloop van een vergadering van ministers van Buitenlandse Zaken in Brussel, de houding in Europa: „Rusland is niet te vertrouwen.”
Kallas gaat ervan uit dat de Russen geen vredesakkoord willen. „De voorwaarden die ze gepresenteerd hebben tonen aan dat ze niet echt vrede willen. Want wat ze als voorwaarden presenteren zijn alle doelen die ze willen bereiken met de oorlog.”
Rusland heeft gezegd dat het de veroverde gebieden van Oekraïne, ongeveer 20 procent van het grondgebied, wil behouden. Oekraïne mag nooit lid worden van de NAVO en NAVO-vredeshandhavers mogen niet in Oekraïne worden gestationeerd. Ook moet het Westen de sancties tegen Rusland opheffen.
Terwijl Trump en Poetin hardop nadenken over nieuwe grenzen in Oekraïne, wordt in Brussel al weken gesteggeld over een voorstel van Kallas om dit jaar tientallen miljarden euro militaire steun aan Oekraïne te leveren. Trump heeft herhaaldelijk gedreigd de Amerikaanse steun stop te zullen zetten en heeft, om Kyiv onder druk te zetten, de levering al eens onderbroken.
Zuinigheid van het zuiden
De steun van de EU en de lidstaten zou dit jaar minstens 20 miljard euro moeten bedragen, mogelijk kan de Europese bijdrage oplopen tot 40 miljard. De EU heeft Oekraïne sinds het begin van de grootschalige Russische invasie gesteund met 140 miljard euro. Ongeveer 50 miljard daarvan was militaire steun. Vorig jaar doneerden de EU en de lidstaten samen ongeveer 20 miljard aan wapens en munitie.
Kallas wil dat de bijdrage van landen afhankelijk wordt van de omvang van hun economie. En daar zit de pijn. Een aantal grote landen uit het zuiden van de EU levert verhoudingsgewijs minder steun dan de, vaak kleine, landen uit het noorden. De grootste economie, Duitsland, levert de grootste bijdrage, maar Frankrijk, Spanje, Italië en Portugal zitten ver onder hun ‘quotum’. Nederland, van meet af aan een van de royaalste bondgenoten van Oekraïne, staat achter het plan. De zuinigheid van het zuiden is het noorden al lang een doorn in het oog.
Kallas zei maandag in Brussel dat er „brede politieke steun” is voor het plan, maar dat is maar hoe je ernaar kijkt. Deelname aan het plan is vrijwillig. Hongarije en Slowakije, altijd op de hand van Poetin, hebben al aangegeven dat ze niet meedoen. En zeker vier landen hebben bezwaar tegen de verdeelsleutel.
Mogelijk komt het vroeg of laat tot een openlijke confrontatie tussen noord en zuid. Vermoedelijk zullen de noordelijke landen proberen nog een of twee zuidelijke landen over te halen méér te doen voor Oekraïne. De overige landen zouden dan voor het blok gezet kunnen worden: doen ze mee met de meerderheid of met Poetin-vriend Hongarije?
Een deel van het Europese geld wil Kallas besteden aan de aanschaf van 2 miljoen artilleriegranaten. Deelnemende landen worden ook aangemoedigd om militaire leveranties voor Oekraïne voor zover mogelijk te betrekken van fabrikanten in Oekraïne.
Boedapest omzeilen
Het ‘plan-Kallas’ is een tweede EU-initiatief in korte tijd waarbij Boedapest wordt omzeild. Twee weken geleden namen 26 regeringsleiders op een speciale EU-top een steunverklaring voor Oekraïne aan, zonder uitzonderlijk veel moeite te doen Hongarije om te praten.
Europese sanctiewetgeving vereist wél unanimiteit. Eind vorige week bereikte de EU overeenstemming over een nieuw sanctiepakket tegen Rusland, nadat concessies waren gedaan aan Hongarije. Boedapest ging pas akkoord met nieuwe sancties nadat een aantal Russen van de sanctielijst was afgevoerd.
Intussen wordt door politici en militairen vrijwel voortdurend overlegd over de samenstelling van een afschrikkingsmacht voor Oekraïne. De Britse premier Keir Starmer speelt daarin een sleutelrol. Afgelopen weekend belegde hij een virtuele vergadering met regeringsleiders die mogelijk een rol willen spelen in zo’n macht. Naast een groot aantal Europese landen, namen Canada, Australië en Nieuw-Zeeland deel. Ook Japan zou in principe steun hebben toegezegd.
Oorlogsmachine
De coalition of the willing bestaat nu uit ongeveer 30 landen, die uiteenlopende bijdragen aan een afschrikkingsmacht willen leveren. Een klein groepje landen, waaronder in elk geval het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk, is in principe bereid militairen te leveren voor zo’n operatie. Nederland is al vanaf het begin bij de gesprekken betrokken, maar heeft zich nog niet vastgelegd.
„We kwamen overeen dat we druk zullen houden op Rusland, dat de militaire steun voor Oekraïne overeind blijft en dat we de restricties voor de Russische economie aanscherpen om Poetins oorlogsmachine te verzwakken en hem aan tafel te dwingen”, zei Starmer na afloop.
Hij kondigde aan dat de planning voor een afschrikkingsmacht de „operationele fase” ingaat. Donderdag vergaderen militairen in het VK over veiligheidsgaranties voor Oekraïne.
De Europese landen willen dat de VS zich garant stellen voor zo’n operatie. Trump heeft dat tot nu niet willen toezeggen. Een Amerikaanse ‘backstop’ wordt noodzakelijk geacht om Poetin ervan te weerhouden een eventueel akkoord te schenden, zoals hij in het verleden bij herhaling deed.
Hoogzwanger en vol verdriet vanwege het overlijden van haar zus, een paar maanden eerder, reist kunstenaar Anaïs López in het najaar van 2016 naar Kyoto, Japan. Ze wil weg van alles wat ze kent, naar een plek waar ze alleen en anoniem kan zijn. Tijdens een wandeling langs de Kamo-rivier die door de stad loopt, ziet ze in het midden van de rivier een schildpad met een gouden gloed op haar schild. Ze maakt een foto, maar dan duikt de schildpad onder water en verdwijnt.
„Merkwaardig genoeg had ik het gevoel dat ik haar al kende”, zegt López, die de schildpad een paar dagen later nóg een keer ziet, op de laatste avond van het Obon-festival, als de Japanners de geesten van hun voorouders eren. „Iemand zei me dat de schildpad de kami van de Kamo-rivier geweest moet zijn, een geest die zich toont in de elementen van de natuur; de wind, het water, de bergen, de dieren. Het is maar zelden dat mensen een kami zien, werd me verteld – hij zou zich openbaren aan mensen die zich ophouden tussen de wereld van het leven en de dood.”
Anaïs López (ets) en Niwa Yuta (tekening) Ets ‘Kami in het woud.’ Afdruk door Eric Levert Filmstill Anaïs in het woud.
Terug in Nederland, na de geboorte van haar dochter, blijft López van de schildpad dromen. Ze zal in de daaropvolgende jaren nog zeven keer naar Kyoto reizen, steeds weer op zoek naar de schildpad, die volgens de overlevering zou zijn teruggekeerd naar de bron van de rivier in de bergen. Tijdens haar zoektocht in die bergen trotseert ze een beer, forse regenbuien en een monnik die haar vertelt dat ze niet verder mag.
Die uitgebreide queeste is nu verbeeld in het project de Schildpad en de Monnik, een gelaagde en persoonlijke vertelling waarbij het niet helemaal duidelijk is wat feit is en wat fictie. Het zit vol sprookjesachtige elementen, over de rouw om het verlies van haar zus, haar zoektocht naar de gouden schildpad die ze Kami doopte en de levenslessen die López daaruit trekt.
De dood verbeelden
Anaïs López (1981) maakte onder andere naam met The Migrant (2018), ook al zo’n magisch-realistische vertelling, over een Javaanse zangvogel. Het project, een mix van technieken als fotografie, archiefbeelden, film en striptekeningen, werd genomineerd voor een Gouden Kalf en won onder andere The Dutch Directors Guild Award en de Zilveren Camera Award voor storytelling.
Voor het eveneens multimediale de Schildpad en de Monnik – fotografie, film, performance, boek – voegde López tekeningen toe van de Japanse kunstenaar Niwa Yuta en maakte ze gebruik van een aantal bijzondere druktechnieken: gyotaku en ‘fotopolymeer etsen’. López: „Gyotaku is een oude Japanse techniek waarmee je een vis insmeert met inkt, en daar maak je vervolgens op washipapier een afdruk van. Het vertekent, soms is de vorm van het dier nauwelijks herkenbaar. Dat maakt zo’n afdruk vervreemdend. Ik zocht naar een manier om de dood te verbeelden. Simpelweg een dood dier dat ik onderweg tegenkwam fotograferen, dat vond ik alleen maar akelig.
Ets ‘Hert in het woud.’ Afdruk door Eric LevertFoto Anaïs López
„Fotopolymeer etsen is een fotografisch procedé om een ets te maken. Mijn foto’s van insecten en kevers die ik vond tijdens mijn zoektocht naar Kami heb ik zo vertaald in etsen met blauwe inkt, waardoor de dieren een surrealistisch karakter krijgen.”
De Schildpad en de Monnik nodigt zo, met z’n poëtische beelden in veelal rood- blauw- en goudtinten, uit „de fantasie in te gaan”, zegt López. „Het is een esthetisch project, waarbij ik mensen hoop te verleiden zich te verbinden met de schoonheid in de wereld. In het begin ging ik doelgericht op zoek naar Kami. Ik dacht: als ik maar hard genoeg mijn best doe, dan krijg ik wat ik wil. De monnik die ik tegenkwam zei: ‘Hebzucht is het grootste probleem van de mensheid. We hebben alles, maar we zien het niet. We willen altijd meer.’ Ik was zo geobsedeerd door het vinden van Kami, dat ik niet zag wat er al om me heen was.
Toen ik door de bossen van Japan liep, begon ik echt te kijken. Elke creatuur, elk blad, elke rimpeling in het water had betekenis. We zijn niet gescheiden van de natuur – we maken er deel van uit. Ik hoop dat door de natuur zo mooi af te beelden, mensen zich weer verbonden voelen met alles om ons heen.”
Ets ‘Lachende sprinkhaan.’ (Afdruk door Eric Levert)Ets ‘Sprinkhaan in vechtpositie.’ Afdruk door Eric LevertTwee dansende reigers aan de Kamo rivier in KyotoGyotaku ‘Het monster’ Gyotaku is een oude Japanse kunstvorm waarbij een vis wordt afgedrukt op rijstpapier met sumi inktAnaïs López Filmstill Anaïs met ReikoHet woud van Japan in de herfst.
Een van de drie beoogde bouwers van de twee nieuwe kerncentrales die het kabinet wil laten verrijzen, heeft zich teruggetrokken. Dat heeft minister Sophie Hermans (Klimaat en Groene Groei, VVD) maandagmiddag in een brief aan de Tweede Kamer laten weten.
Het kabinet had eerder drie buitenlandse bedrijven gevraagd onderzoek te doen naar de mogelijkheden voor de bouw van twee nieuwe kerncentrales, op de ‘voorkeurslocatie’ Borssele in Zeeland, en wat de benodigde bouwtijden en kosten daarvan zouden zijn. Dat waren het Amerikaanse Westinghouse, het Franse EDF en het Zuid-Koreaanse KHNP.
Die laatste trekt zich nu terug uit het proces, schrijft de minister. Waarom dat precies is, wordt niet duidelijk uit de brief, maar volgens de bewindsvrouw spelen „strategische overwegingen [van KHNP], die buiten de condities en het karakter van het Nederlandse project vallen” een rol. Het Zuid-Koreaanse bedrijf heeft zich recentelijk ook teruggetrokken uit kerncentraleprojecten in Zweden en Slovenië. Volgens analisten wil het bedrijf zich meer richten op de bouw van kleine kerncentrales, zogeheten SMR’s, in plaats van conventionele centrales.
Klimaatfonds
In de Tweede Kamer ontstond recentelijk discussie over de financiering van de nieuwe centrales. Sommige coalitiepartijen wilden een deel van het geld uit het Klimaatfonds dat bestemd was voor de nieuwe kerncentrales (14,5 miljard euro in totaal) liever aanwenden voor andere zaken. Hermans waarschuwde toen dat dit potentiële bouwers kon wegjagen.
Eerder bleek dat er aanzienlijke vertraging is ontstaan bij de kerncentraleplannen. De terugtrekking van KHNP zou echter „geen gevolgen” hebben voor het verdere proces, aldus de minister. De resultaten van de technische haalbaarheidsonderzoeken worden in mei bekendgemaakt, als een onafhankelijke derde partij alle informatie heeft geverifieerd.
Private investeerders vinden het zelf te riskant om in nieuwe kerncentrales te investeren, waardoor de overheid ze helemaal zelf moet bekostigen. Met de bouw van één centrale zijn volgens het kabinet vele miljarden euro’s gemoeid.
Lees ook
Bouw twee nieuwe kerncentrales loopt vertraging op
Het kabinet wil in totaal vier nieuwe kerncentrales bouwen. Het kabinet ziet kernenergie als een belangrijke ‘schone’ aanvulling op wind- en zonne-energie en als een manier om onafhankelijk te worden van andere landen voor wat betreft de energievoorziening. Maar critici vrezen voor meer kernafval en maken zich zorgen over veiligheidsrisico’s.
