Niet iedere psychiatrische patiënt is thuis beter af, zoveel is nu wel duidelijk

Waarom zat de kennelijk gestoorde winkeldief Kenzo K. na zijn voorarrest niet veilig opgesloten in een inrichting? En had hij dus niet de kans om zijn twee benedenburen in een psychotische vlaag te vermoorden? Na iedere tragedie is er behoefte aan duiding met het oog op herhaling. Daarin voorzag de reconstructie in NRC vorig weekend van de omstandigheden rond de dubbele moord die de ‘kruisboogschutter’ K. in 2021 pleegde ruimschoots. De kortste, tevens minst bevredigende samenvatting was dat hij feitelijk te gevaarlijk was voor opname. En ‘dus’ lieten ze hem gaan, vooral omdat er geen alternatief was. Maar waarom ‘dus’?

Voor een winkeldiefstal van kattensnoepjes zijn de mogelijkheden voor langere inhechtenisneming strafrechtelijk beperkt. En terecht. Daarmee ligt de bal bij de publieke gezondheidszorg, die zowel de patiënt als zijn omgeving moet beschermen. Die ‘bemoeizorg’ met burgers zoals K., die hun ernstige problemen niet onderkennen en zich afsluiten, schiet al jaren tekort.

Daarmee kan de kwestie Kenzo K. in de reeks debacles van de verzorgingsstaat worden geschaard die deze week het nieuws haalden. De Raad voor Volksgezondheid & Samenleving beoordeelde de GGZ als zwak, wankel en kwetsbaar. Er wordt te weinig in geïnvesteerd, het is te veel gericht op de korte termijn en te vrijblijvend en versnipperd geregeld. De Jeugdwet uit 2015, zo oordeelde de Algemene Rekenkamer, kan zelfs als mislukt worden beschouwd. De decentralisatie heeft geleid tot een „onoverzichtelijke en onwerkbare situatie voor gemeenteambtenaren én hulpverleners”. Kwetsbare kinderen komen terecht in een situatie van „georganiseerde onmacht”.

De zorg voor mensen met psychiatrische problemen in Nederland kachelt achteruit, zo lijkt het. Het probleem van de ernstig verwarde loslopende personen zónder goede zorg groeit zichtbaar. De politie telde tussen 2017 en 2021 886.000 incidenten tussen agenten en zogeheten verwarde personen, met een duidelijk stijgende tendens.

De oorzaak van de kwestie K. zit, samengevat, in de decentralisering en daarmee gepaard gaande verschraling van deze vorm van dure en complexe zorg. Die vindt al plaats sinds ruwweg 2008, zo bleek uit de reconstructie. En is nu zo vergevorderd dat die op het cruciale moment geheel afwezig kan zijn. Veel opvangplekken zijn inmiddels gesloten, vooral omdat het door de krappe financiering niet meer lonend is zich te specialiseren in ‘moeilijke gevallen’. De verantwoordelijkheid wordt door de afgelopen kabinetten bij de zorgverzekeraars gelegd, die de teugels strak houden. Vooral omdat ze financieel onvoldoende worden gesteund door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Psychiatrische problematiek zou te onvoorspelbaar zijn, wat ertoe leidt dat de instellingen van verzekeraars geen complexe – want ‘dure’ patiënten – durven aan te nemen.

In de dagelijkse praktijk worden de ambulante teams van de GGZ of Buurtzorg op de complexe gevallen afgestuurd. Zij mogen dan door de brievenbus roepen of meneer of mevrouw wil opendoen. Wat ze maar zelden willen.

Extra pijnlijk is dat de moord op minister van Staat Els Borst door de ernstig psychotische Bart van U. in 2014 al tot een diepgaand onderzoek en mea culpa leidde van, destijds, vooral het Openbaar Ministerie. Deze zorgmijder wist nog veel flagranter dan Kenzo K. door de kieren van het systeem op vrije voeten te blijven. De conclusie dat het een gatenkaas is leidde destijds tot goede voornemens en nieuwe wetten over betere samenwerking tussen politie, OM en zorg, waarvan de resultaten vervolgens teleurstelden.

De verantwoordelijk ministers in Rutte IV komen nu niet veel verder dan de erkenning dat verwarde personen een taai en complex maatschappelijk probleem vormen. Inderdaad – en dat is al jaren zo. Dit thema past, zo bezien, naadloos in de reeks Uitgestelde Kwesties (asiel, stikstof, klimaat, woningbouw, herstel toeslagen en gas) die de erfenis van de kabinetten-Rutte karakteriseert. Dat Rutte IV in een ontbindingsfase is beland na de CDA-aanzegging tot heronderhandelen over het regeerakkoord, stemt dan niet optimistisch. Toch ligt de bal bij het kabinet en nergens anders. Die moet de regie nemen en voor een zodanig financieel evenwicht tussen verzekeraar en overheid zorgen dat de ‘dure bedden’ weer mogelijk worden. En de route ernaartoe weer begaanbaar wordt. Nu zijn er twee mensen dood en zit Kenzo K. in tbs met dwangverpleging – wat ook niet bepaald gratis is.