Niet alles was jubelen: enkele culturele dieptepunten en controverses van 2024

klassiek ‘Fidelio’ door De Nationale Opera

Beethovens vrijheidsopera Fidelio door een Oekraïense regisseur: het had een voltreffer kunnen zijn, als Andriy Zholdak er niet zo’n pretentieuze draak van een voorstelling van had gemaakt. De Nationale Opera sloot het seizoen in juni af met een zeldzame misser. Achter de schermen maakte Zholdak zich bovendien schuldig aan grensoverschrijdend gedrag, bleek eind oktober uit een reconstructie van Het Parool. (Joep Stapel)

Beeldende kunstDemonstranten die soep gooien over Van Goghs ‘Zonnebloemen’ krijgen twee jaar celstraf

„Extreem disproportioneel en misdadig idioot”, vond de rechter in Londen de actie van Britse activisten van Justice for Oil die in 2022 soep gooiden naar Van Goghs De zonnebloemen. Het schilderij– zoals bij al de acties van de actiegroep – bleef ongedeerd, maar aan de lijst was schade. De klimaatactivisten kregen tot twee jaar cel opgelegd. Een disproportionele uitspraak: wie kunst ziet als iets dat los staat van de wereld, brengt kunst terug tot slechts een museumstuk. Waardoor kunst uitsterft. (Toef Jaeger)

popJoost Klein op het Songfestival

Extreem beladen en wonderlijk onstuimig was deze editie van het Eurovisie Songfestival in Malmö. Joost Klein schreef geschiedenis. Maar niet zoal hij had bedacht: een comeback van happy hardcore met een persoonlijk tintje. In de Malmö Arena was de Friese performer in zijn element geweest: zijn blijmoedige ‘Europapa’ was het meest gestreamde liedje van het festival. En Klein was met zijn blauwe puntschouderpak, geflankeerd door een pluizige blauw-gele vogel, topfavoriet. Tot hij het aan de stok kreeg met een fotografe, zij een aanklacht indiende en hij vlak voor de finale moest vertrekken. Nederland werd van het scorebord gewist – alles werd een Eurodeceptie. (Amanda Kuyper)

Game ‘Concord’ van Sony

Gamers hebben het verhaal inmiddels wel vijftien keer gehoord: gamebedrijf dat weinig met grote online ‘service’ games (lees: games voor de lange termijn) doet, wil op deze trend jagen en gaat op zijn bek. Maar nog nooit ging het zo rap als het matige, voorspelbare schietspel Concord: moederbedrijf Sony haalde het spel binnen enkele weken offline en sloot amper twee maanden later maker Firewalk Studios. Auw. (Len Maessen)

Theater‘Signal to Noise’ van Forced Entertainment

Op het Holland Festival playbackten de zes acteurs van dit wereldbefaamde avant-gardegezelschap zinloze teksten, die eindeloos werden herhaald, terwijl ze onverminderd loze handelingen uitvoerden, met pruiken op, in een plastic decor. Vast een waarheid over de kunstmatigheid van het bestaan uitdrukkend, maar waarom zo? Het enige wat deze ‘deconstructie van live theater’ in gang zette was een poging metaforen te bedenken om het ongemak te definiëren – in de categorie ‘Nagels op een schoolbord’. Zoals: is dit een door een geheime dienst bedachte marteling? Na negentig minuten was ik gaarne bereid te bekennen dat ik mijn moeder had vermoord. (Ron Rijghard)

Series‘Patty’ van Will Koopman

Het was een subliem jaar voor Nederlandse tv-series. Maar pijnlijke missers waren er natuurlijk ook. Zo werden we in februari geconfronteerd met de onevenwichtige dramaserie over het rumoerige showbizzleven van Patty Brard. Gebrek aan tijd en geld braken de productie op, gaf regisseur Will Koopman (Oogappels, Gooische Vrouwen) onlangs zelf ook toe in het AD. Dat was onder meer te zien in scènes waarin actrice Eva van de Wijdeven verstopt zat achter een lelijke laag zware make-up. (Thijs Schrik)

filmSuperhelden als ‘Kraven the Hunter’

Het recente fiasco van Kraven the Hunter versnelde de implosie van ‘Sony’s Spider-Man Universe’. Een ‘duister’ filmuniversum waarin Spider-Man zelf niet voorkomt – lang verhaal – maar al de superschurken eigen films kregen. Dat leek studio Sony een prima idee in 2018, toen zelfs superkneuzen als Shazaam! de kassa lieten rinkelen. Filmauteur J.D. Chandor liet zich ronselen om het futloze script te realiseren. Sony’s derde garnituur bleek kansloos: na Morbius in 2022 flopte dit jaar Kraven the Hunter en Madame Web jammerlijk. Al sinds 2018 weet Hollywood geen nieuwe superheld succesvol te lanceren, men beperkt zich inmiddels tot gekende toppers als Superman en genre-parodieën als Deadpool & Wolverine. En studio Sony? Die laat weten voorlopig te stoppen met superhelden. Een voorbeeld dat navolging verdient. (Coen van Zwol)

Delen

Mail de redactie

De stijlvolle vedette Rik Van Looy had twee in het oog lopende bijnamen, de Keizer van Herentals en Rik II. Hoewel die laatste anders doet vermoeden was Van Looy, die dinsdagnacht op 90-jarige leeftijd overleed, in zijn tijd de populairste renner van Vlaanderen. Een voorbeeld? In zijn beste jaren parkeerden touringcars vol bewonderaars voor zijn spectaculaire villa. Ze werden dan begroet door zijn vrouw Nini, die handtekeningen van haar man uitdeelde.

Van Looy is, samen met landgenoten Eddy Merckx en Roger De Vlaeminck, de enige wielrenner die alle vijf monumenten in het wielrennen won: Luik-Bastenaken-Luik, Milaan-San Remo, Parijs-Roubaix, de Ronde van Lombardije en de Ronde van Vlaanderen. Niemand weet precies hoeveel overwinningen hij in zijn carrière boekte, staat te lezen in het boek Koers! (2003) van Jeroen de Preter en Tony Landuyt. „Voorzichtige bronnen spreken van 507, de Keizer telt er 514” – waarvan bijna vierhonderd bij de profs. Alleen Eddy Merckx won vaker.

De Rode Garde

Van Looy was supersnel, maar wachtte desondanks zelden de massasprint af. Hij had enorme aanzien in het peloton. Rik II – nummer I was die andere grote Belgische kampioen, Rik Van Steenbergen – bouwde een hechte, solidaire ploeg om zich heen: de zogenaamde Rode Garde. Mannen als de kleine Edgard Sorgeloos, Willy Schroeders en Gilbert Desmet waren zijn trouwe knechten, die altijd bereid waren zich weg te cijferen voor de kansen van hun egocentrische baas, die altijd wilde winnen.

De Belg dankte zijn successen óók aan zijn trainingsijver en zijn sobere, niets ontziende levenswijze. „Zoals alle grote kampioenen was Van Looy een geboren winnaar”, vertelt generatiegenoot Miel Daems in het boek Rik van Looy 80 (2013) van Mark Vanlombeek en Robert Janssens. „Hij maakte ook indruk door zijn postuur (…) Ik herinner me een pistemeeting in het Parijse Prinsenpark. Rik en ik lagen allebei op een massagetafel, op een meter of twee van mekaar. Ik had serieus dikke dijen, maar die van hem waren nog twee keer dikker. Het was me nooit zo opgevallen als toen (…) Wat een koppel poten was me dat. Indrukwekkend.”

Van Looy werd geboren in Grobbendonk, op 20 december 1933. Als jonge tiener voetbalde hij niet onverdienstelijk bij FC Herentals. De metselaarszoon ging vroeg van school om krantenbezorger te worden. Het slepen met zware fietstassen tijdens zijn jeugd „beïnvloedde mijn karaktervorming in positieve zin”, verklaarde hij later. Op vijftienjarige leeftijd won hij zijn eerste wielerwedstrijd.

Laat Tourdebuut

Rik II won nooit een van de drie grote etappekoersen. In 1958 moest hij, als leider in het algemeen klassement en na vijf ritzeges, met een knieblessure opgeven in de Vuelta. Een jaar later werd hij derde in de Spaanse ronde, vierde in de Giro. De Tour-bazen deden veel moeite Van Looy naar Frankrijk te halen, maar daarin slaagden ze pas in 1962. Bij dat debuut was Van Looy al 29 jaar, maar gold hij voor veel Belgische volgers nog steeds als favoriet. Op weg naar Pau eindigde zijn deelname nadat hij door een onoplettende motorrijder was aangereden en in het ziekenhuis belandde. Zonder die val, oordeelden zijn fans, had de Belg de Tour zeker en vast gewonnen. De kenners wisten wel beter. De zware Franse beklimmingen waren simpelweg te hoog voor de Keizer. Bovendien was hij een matige tijdrijder.

Van Looy piekte in gevechten om de wereldtitel. In 1956 werd hij in Kopenhagen, als 22-jarige, tweede achter de negen jaar oudere Van Steenbergen, het begin van een jarenlange strijd tussen Rik I en Rik II. Ze werden grote rivalen. In Koers! zegt Van Looy: „Ik werd al vroeg Rik II gedoopt. Rik I probeerde Rik II van de top weg te houden, en Rik II probeerde Rik I van de top te stoten.” Van Looy kwam Van Steenbergen ook op de wielerbaan tegen. Beiden waren bijzonder kundige pisterijders. Van Looy won twaalf zesdaagsen, waarvan tien samen met Peter Post.

Zijn mooiste herinneringen bewaart de Keizer aan zijn gewonnen WK’s van 1960 en 1961. In het eerste jaar lanceerde de Italiaans-Belgische veteraan Pino Cerami hem op de Sachsenring en was hij André Darrigade de baas, in 1961 versloeg hij in Bern in een massasprint Nino Defilippis en Raymond Poulidor. In 1963 was Van Looy topfavoriet. De hele sterke Belgische ploeg zou als één geheel voor zijn kopman rijden, maar Benoni Beheyt hield zich niet aan die afspraak. Hij spurtte Van Looy kort voor de finish voorbij en veroverde de regenboogtrui. Na dat ‘Verraad van Ronse’ werd er bitter weinig meer vernomen van Beheyt.

Een slechte verliezer

Van Looy was een slechte verliezer. Dat bleek bijvoorbeeld in 1964 bij het WK in Sallanches. Daar wilde hij revanche nemen voor zijn pijnlijke nederlaag een jaar eerder. Toen dat mislukte zei hij volgens Van Looy 80 over zijn concurrenten: „Het zijn allemaal kaffers.” Hij kon ook bot reageren op zijn eigen ploeggenoten. Gilbert Desmet: „Ik werd aangeworven voor 3.000 franc in de maand. Dat was amper het loon van een doorsnee arbeider. (…) Af en toe liet ik Rik verstaan dat het wel wat meer mocht zijn voor alles wat wij in die ploeg deden. Het antwoord luidde onveranderd: ‘Iedereen mag blij zijn dat hij in ons team mag rijden. En we pakken toch veel prijzen. Dankzij mijn resultaten’. Discussie gesloten.”

Onaardig gedroeg Van Looy zich ook tegenover Eddy Merckx, die als jonge prof in 1965 debuteerde bij zijn Solo Superia-ploeg. Merckx zei later meer dan eens dat Van Looy hem destijds kleineerde, dat hij zelfs werd uitgelachen. Merckx vertrok na één jaar waarna de twee rivalen werden. Na hun loopbaan werden ze vrienden, zei Merckx woensdag tegen Sporza. Hij noemt Van Looy „een superkampioen die bijna niet te kloppen was in de klassiekers”.

Van Looy eindigde zijn lange loopbaan plotseling, toen hij 36 was. In augustus 1970 reed hij met zijn vrouw huiswaarts na een criterium in Valkenswaard toen hij opeens aankondigde: „Ik koers niet meer.” In een afscheidstournee had hij geen zin. Na zijn loopbaan was Van Looy korte tijd zonder veel succes ploegleider bij IJsboerke. Jarenlang exploiteerde hij een manege. Later was hij onder meer directeur van de Vlaamse Wielerschool in zijn woonplaats Herentals.

Delen

Mail de redactie

Kerstmis. Wat betekent dat eigenlijk? Mariska en Frans Bauer weten het wel: „Kerst betekent voor ons toch wel dat we sowieso heel veel eten.” Maar Kerstmis betekent ook dat je omkijkt naar de minder fortuinlijken, vinden ze, al was het maar om hun vier enorme zonen te leren dat ze van geluk mogen spreken. In de realityserie Kerst met de Bauers (NPO 1) vertolkt de volkszanger de kerstgedachte: „We mogen gewoon blij zijn dat we hier in Nederland leven. Lekkere knakworst met sambal in de ochtend. Dat is lekker.”

De Bauers besluiten een kerstdiner te organiseren voor eenzame ouderen. Zoals dat gaat, regelt Mariska alles. Frans hobbelt erachter aan en steekt geen poot uit, zoals altijd. Behalve dat hij wat culinaire suggesties doet – huzarensalade, spinazie à al crême – die zij wegwuift. Samen gaan ze naar de groothandel om eten te kopen. De vier enorme zonen vrezen een serieuze shopping spree: „Papa en mama samen in een winkel, dat kun je beter niet doen.”

Tijdens het diner wordt Frans zo veel mogelijk ontzien, omdat hij volgens Maris alleen maar in de weg staat: „Gij loopt gewoon mee als spek en bonen.” Wanneer de eenzame bejaarden aankomen, blijkt echter dat Frans een veel belangrijkere taak heeft dan tafels dekken en serveren. Een taak waarin hij bovendien uitblinkt. Frans deelt knuffels uit en leent zijn meelevende oor aan de verhalen van de eenzamen, die hem bijvoorbeeld vertellen dat ze „drie mannen naar het crematorium” hebben gebracht. Als nationale Trooster der Bedroefden zou Frans Bauer eigenlijk iedere dag op televisie moeten.

Bubbel

Samrawit is op haar achtste jaar in haar eentje gevlucht uit Eritrea. Moeilijk om voor te stellen, zo’n jong meisje, alleen op de vlucht. „Ik was het gezicht van mijn moeder vergeten”, zegt ze. De korte documentaire Alles komt goed (maandag, NPO 2) van Lara Aerts en Eefje Blankevoort laat zien hoe de zeventienjarige vluchteling enorm haar best doet om Nederlands te leren en haar leven hier te beginnen.

Een bijzonder onderdeel van de film is dat Samrawit met haar zusje in een bos bij Almelo haar vlucht naspeelt. Samrawit regisseert en filmt, haar zusje moet rennen, met een stok zwaaien en een zanderige rivieroever beklimmen, alsof de gorilla’s achter haar aan zitten. Dit zijn wel momenten dat de film om wat meer uitleg schreeuwt. Over het hoe en waarom van die vlucht, hoe het zit met haar familie. Je ziet een broer en een zusje, is de hele familie inmiddels herenigd?

Samrawit leert onder meer Nederlands van de liedjes van haar favoriete zanger Jaap Reesema: „Leg je hoofd maar op mijn schouders/ Alles komt goed.” Op de taart voor haar achttiende verjaardag laat Samrawit haar nieuwe naam zetten ‘Sammie’. Dat is makkelijker voor Nederlanders, denkt ze. „Veel Nederlanders kunnen niet Samrawit.” Zij wil graag integreren maar ze zit vast in haar bubbel van asielzoekers. Nederlandse leeftijdgenoten willen niet met haar omgaan. Je ziet er een paar aan een ander tafeltje in de schoolkantine zitten. Meisjes met steil blond haar, ze zien Samrawit niet, ze hebben genoeg aan elkaar.

Delen

Mail de redactie