Niemand in België wil met Vlaams Belang, maar met wie dan wel?

Zittend in een kring op een middelbare school in Hasselt draait Bart De Wever rondjes op zijn stoel. Om hem heen luisteren scholieren aandachtig naar wat de voorzitter van de Nieuw-Vlaamse Alliantie (N-VA) te vertellen heeft. Zij mogen zondag voor het eerst naar de stembus, als België kiest voor zowel het Europees, het federaal als het regionaal parlement.

De Vlaams-nationalistische en liberaal-conservatieve N-VA is nu nog de grootste partij, maar daar lijkt verandering in te komen. Het radicaal-rechtse Vlaams Belang koerst af op een grote verkiezingszege. En dus stelt een van de scholieren De Wever de vraag of hij met Vlaams Belang in een regering zal stappen.

Tot dan toe heeft De Wever in deze campagne om de vraag heen gedraaid. Maar tijdens de opnames van VRT-programma Eerste Keus, drie weken geleden, is De Wever voor het eerst kraakhelder: hij noemt een stem op Vlaams Belang „een verloren stem”. „Als je mij de vraag stelt of ik mij verwant voel met die partij en er een regering mee zou vormen? Dan is het antwoord carrément neen.” Vierkant nee.

Presentator Tom Waes feliciteert de vraagstellende scholier met het ontlokken van die uitspraak aan De Wever. Andere Vlaamse partijen hadden al uitgesproken vast te zullen houden aan het cordon sanitaire, wat betekent dat zij per definitie niet met radicaal-rechts in zee gaan. N-VA was de enige partij die de deur op een kier hield. Door zich nu zo ferm uit te laten over het uitsluiten van Vlaams Belang, hoopt De Wever kiezers van een stem op die partij te weerhouden.

The Handmaid’s Tale

Het tekent de verkiezingscampagne richting de Belgische verkiezingen in Vlaanderen: niet grote thema’s als migratie of klimaat, maar de partij Vlaams Belang en haar radicale standpunten vormen het mikpunt voor de rest. Zo gingen leden van Groen in mei verkleed als werksters uit Margaret Atwoods dystopische roman The Handmaid’s Tale in Brussel de straat op om de „vrouwonvriendelijke” standpunten van Vlaams Belang aan te kaarten.

Andere partijen zagen in debatten hun kans om Vlaams Belang-partijleider Tom Van Grieken onder vuur te nemen op het gebied van LGBTQI+-rechten. Zo wil Vlaams Belang de transgenderzorg beperken en is de partij tegen adoptie door homostellen. Tegelijk is het geen breekpunt, zei Van Grieken, in de wetenschap geen meerderheid voor die standpunten te kunnen vinden. Woensdag herhaalde hij zijn standpunt van de afgelopen jaren nog maar eens: „Holebi-rechten zijn verworven rechten.”

De vraag is of al die negatieve aandacht Vlaams Belang stemmen zal gaan kosten of dat de partij er juist baat bij heeft. De Wever hoopt op het eerste. Hoewel hij zich vorig jaar nog tegen ‘woke’ keerde – hij schreef zelfs een essay, Over woke, dat in boekvorm gepubliceerd werd – klinkt nu de nuance door. Zo sorteert De Wever voor op een functie die hij al zo lang ambieert: die van premier van de federale regering. Voor de politicus is het zelfs een harde voorwaarde voor regeringsdeelname van de N-VA, stelde hij in het Gazet van Antwerpen.

Maar dan heeft De Wever wel de partijen nodig aan de Franstalige kant van het land. Daar is de verkiezingsrace nog spannender. In Brussel lijken de liberalen van Mouvement Réformateur (MR) de grootste te worden, in het Waalse gewest gaat die partij nek-aan-nek met de sociaaldemocraten van de Parti Socialiste (PS).

Als MR inderdaad de grootste wordt, dan is dat een flinke aardverschuiving: al decennialang is PS de grootste partij in Wallonië. Maar de laatste verkiezingen lopen stemmers weg naar alternatieven, zoals de groenen van Ecolo en het radicaal-linkse PVDA (Partij van de Arbeid van België).

Meer autonomie

Mocht de PS in de positie komen om te onderhandelen over deelname aan de federale regering, dan sluit voorzitter Paul Magnette de kandidatuur van De Wever in ieder geval uit. Toenadering kwam in de laatste weken wel van de campagne van MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez. Hij ziet mogelijkheden voor een centrumrechtse federale regering. Daarin zouden naast de N-VA ook de Vlaamse liberalen van Open Vld, het christen-democratische CD&V en het Waalse Les Engagés plaats moeten nemen. De partijen delen vooral op economisch vlak veel standpunten, zoals het verlagen van werkloosheidsuitkeringen en belastinghervormingen

Dan moeten de partijen natuurlijk eerst samen een meerderheid zien te behalen, wat nog verre van zeker is. Ook verlangt belgicist Bouchez in ruil voor zijn uitgestoken hand naar De Wever een concessie: de N-VA-plannen voor meer confederalisme, waarbij regio’s binnen België meer bevoegdheden krijgen, moeten grotendeels van tafel. Alleen op economisch vlak staat de leider van de Waalse liberalen open voor hervormingen.

Daarmee komt Bouchez aan De Wevers stokpaardje. Al in 2021 stelde de N-VA’er dit jaar „een afspraak met de geschiedenis” te hebben: zijn partij wil er via staatshervormingen voor zorgen dat Vlaanderen meer autonomie krijgt. In een tv-debat met Open Vld-voorzitter en huidig premier Alexander De Croo weigerde De Wever zijn standpunt te laten varen, waarbij hij De Croo verweet hervormingen de afgelopen jaren te hebben geblokkeerd met zijn ‘Vivaldi-coalitie’ (die, omdat hij vier politieke stromingen omvat, genoemd is naar Vivaldi’s De vier jaargetijden).

Politieke uitersten

Zelf wil De Croo graag door als premier, al weet hij dat het lastig wordt. Zijn partij bungelt in de peilingen rond de 10 procent van de stemmen; de premier moet volgens hem komen van de grootste regeringspartij. De MR heeft met oud-premier Sophie Wilmès een goede kandidaat voorhanden. Alles zal afhangen van de groei van de politieke uitersten. Hoe groot worden het uitgesloten Vlaams Belang en de eveneens radicale PVDA op de linkerflank, en wat blijft er dan nog over? Zondag is het aan de kiezer.