De stichting van prinses Laurentien heeft het ministerie van Financiën vorig jaar gedreigd met een rechtszaak toen onderhandelingen over een grotere rol binnen de hersteloperatie van het Toeslagenschandaal dreigden vast te lopen.
Dat blijkt uit appverkeer tussen ambtenaren onderling en met de stichting, dat is vrijgegeven na een beroep door NRC op de Wet open overheid (Woo).
Uit eerder onderzoek van NRC bleek al dat de prinses en haar entourage al jarenlang een uiterst problematische verhouding hebben met het ministerie van Financiën, dat formeel opdrachtgever is van haar stichting (Gelijk)waardig Herstel (SGH).
De nu vrijgegeven appberichten laten voor het eerst tot in detail zien hoe diep het onderling wantrouwen is en hoe disfunctioneel de samenwerking tussen beide partijen. Zo krijgt een topambtenaar op een gegeven moment intern het advies om niet meer op te nemen als prinses Laurentien belt: „Het is echt heel onverstandig om je te laten verleiden tot een één op één gesprek […] Dat is niet onaardig of hoekig. Haar telefoontjes zijn ook niet bedoeld om aardig te zijn, ze zijn onderdeel van een onderhandelingsstrategie.”
De verstoorde verhoudingen zijn opmerkelijk, gezien het feit dat het ministerie de afhandeling van een politiek en maatschappelijk explosief dossier aan de stichting heeft uitbesteed. Ook is de prinses lid van het Koninklijk Huis, waardoor haar handelen onder de ministeriële verantwoordelijkheid valt. Dit betekent dat het kabinet politiek verantwoordelijk is voor haar handelen.
Uit de nieuw vrijgegeven documenten blijkt ook dat SGH tijdens de onderhandelingen via toenmalig premier Rutte druk probeerde uit te oefenen op het ministerie van Financiën. Ook blijkt dat het Kabinet van de Koning zich op minstens één moment heeft bemoeid met de „overeenkomst” die Laurentien probeerde te sluiten met het ministerie.
Anderhalve maand nadat SGH met een rechtszaak had gedreigd, kreeg de door prinses Laurentien opgerichte stichting opdracht om voor minstens 20.000 gedupeerde ouders de compensatie vast te stellen voor de schade die ze leden in het Toeslagenschandaal.
Gezamenlijke missie
„Dag Bas”, appt prinses Laurentien op 29 mei 2024 om half tien ’s avonds aan secretaris-generaal Bas van den Dungen, de hoogste ambtenaar van het ministerie van Financiën. „Ik maak me zorgen dat het onnodig uit de hand loopt.” Inhoudelijk, schrijft de prinses, zitten de partijen dicht bij elkaar. „Wat kan ik doen om dit vlot te trekken? Vanuit onze gezamenlijke missie moet dat ons samen toch lukken?”
De verzoenende toon is verrassend: die ochtend hebben advocaten van Laurentiens stichting het ministerie gedreigd met een rechtszaak als de stichting haar zin niet krijgt. „Een intimidatiestrategie”, heeft een betrokken ambtenaar het in een app aan zijn baas Van den Dungen genoemd, „er zijn al veel gekke dingen gebeurd, maar hier schrik ik toch wel weer van.”
Het conflict draait om de vraag hoe de stichting (Gelijk)waardig Herstel gedupeerde ouders in het Toeslagenschandaal kan helpen. In het najaar van 2023 is een proef gestart om driehonderd ouders via de ‘alternatieve schaderoute’ van SGH sneller en ruimhartiger te compenseren. Het kabinet moet voor eind mei 2024 besluiten of de samenwerking met de stichting na de proef wordt uitgebreid, maar op het ministerie van Financiën bestaan grote zorgen over de werkwijze van de stichting.
SGH belooft ouders gemiddeld veel hogere schadevergoedingen dan de overheid zelf, waarbij gecompenseerde schade soms evident niet is veroorzaakt door het Toeslagenschandaal. Volgens ambtenaren levert de werkwijze van de stichting onaanvaardbare financiële, juridische en politieke risico’s op. Al sinds het begin van de proef zorgt dit voor spanning tussen de stichting en het ministerie.
Op 21 mei zijn betrokken ambtenaren nog „optimistisch” over de gesprekken met SGH over mogelijke opschaling, blijkt uit de vrijgegeven berichten. De prinses en haar entourage zitten er „echt constructief in”, appen ambtenaren elkaar. Bij de stichting begrijpen ze de wens van Financiën om de schadevergoedingen die aan ouders worden aangeboden eerst te laten controleren door een onafhankelijke derde partij.
Maar twee dagen later lopen de onderhandelingen mis. „SGH is zojuist van tafel gelopen. Wel in heel goede sfeer overigens”, appt een ambtenaar op 23 mei aan secretaris-generaal Bas van den Dungen. Het ministerie weigert na het beëindigen van de proef nieuwe schade-overeenkomsten met ouders te ondertekenen, tot er nieuwe afspraken gemaakt zijn over de werkwijze. SGH wil juist alleen verder praten als het ministerie intussen doorgaat met het tekenen van overeenkomsten met ouders.
Volgens de betrokken ambtenaar is een nieuwe deal met de stichting niet in zicht. „Ik verwacht dus dat ze gaan escaleren.”
Segers belt Rutte
De volgende ochtend heeft Gert-Jan Segers, de voorzitter van de raad van toezicht bij SGH (en oud-partijleider van de ChristenUnie), met toenmalig premier Mark Rutte gebeld, blijkt uit de appjes. „Gert-Jan Segers heeft met Mark gebeld en daar aangegeven dat SGH pas verder wil praten als de pilot gewoon door kan lopen”, schrijft een ambtenaar aan Van den Dungen. Rutte geeft hierna opdracht om Segers te laten terugbellen met de boodschap dat het kabinet zal zorgen voor een „soepele overgang/landing”, blijkt uit de apps.
Deze bemoeienis van buitenaf is er niet voor het eerst. In het voorjaar van 2023, toen prinses Laurentien werkte aan het opzetten van de alternatieve herstelroute voor getroffen ouders, had koning Willem-Alexander een gesprek hierover met de toen verantwoordelijke staatssecretaris Aukje de Vries (VVD).
In augustus 2023, toen de onderhandelingen tussen Laurentiens stichting en de overheid over een proefproject met haar methode moeizaam verliepen, zocht het Kabinet van de Koning contact met de verantwoordelijke directeur-generaal Herstel, zo blijkt uit het vrijgegeven appverkeer van deze topambtenaar. „Dag, wanneer kan ik je even bellen over overeenkomst met prinses Laurentien? Gr. [naam weggelakt] van KvdK.”
En nu is er dus Gert-Jan Segers. Maar deze keer geeft het ministerie niet thuis, tot woede van de stichting. Het contact tussen de twee partijen verloopt in deze fase grotendeels via advocaten. Op 29 mei mailen advocaten van SGH een ultimatum naar advocatenkantoor NautaDutilh, dat namens Financiën optreedt. Laurentiens stichting eist vóór 10 juni een nieuwe overeenkomst met het ministerie, anders zullen ze nieuwe aanmeldingen van ouders aannemen en die helpen met de werkwijze uit de pilot.
„Als wij dan nog steeds geen nieuwe VSO’s [overeenkomsten met gedupeerden] tekenen zullen ze een rechtszaak starten”, appt de ambtenaar zijn baas Van den Dungen.
Die rechtszaak komt er niet. Op 31 mei 2024 schrijft toenmalig staatssecretaris Aukje de Vries aan de Kamer dat de pilot met de methode-Laurentien is afgerond en dat de methode alleen grootschaliger zal worden gebruikt als SGH de vastgestelde schadebedragen beter onderbouwt en uitlegt. Zowel het kabinet als de stichting zegt te hopen dat ze na het maken van nieuwe afspraken snel verder kunnen.
Moeizame onderhandelingen
Het is het begin van moeizame onderhandelingen, die telkens volgens een vast patroon lijken te verlopen. Voorstellen van het ministerie om meer controle op de werkwijze te krijgen worden door de stichting eerst geblokkeerd, dan schoorvoetend geaccepteerd, om na een volgend gesprek weer van tafel te worden geveegd. Andersom blijft de stichting met voorstellen komen om haar handelingsvrijheid te vergroten en de uitkeringen aan slachtoffers te vergroten.
De voorstellen van het ministerie om meer controle op de werkwijze te krijgen, worden door mensen van de stichting als een persoonlijk affront opgevat, zo blijkt uit de appcontacten. Als ambtenaren vragen stellen over de manier waarop de stichting schades vaststelt, appt Laurentien aan de directeur-generaal Herstel dat ze „onthutst waren over de relevantie en soort vragen”.
Na een discussie over de hoogte van de uitgekeerde schadebedragen appt Laurentien dezelfde topambtenaar: „Het hele team is gisteren beduusd achtergebleven na wat zich in de ruimte afspeelde. De afdronk: dit heeft niemand ooit meegemaakt in hun professionele leven. Zorgwekkend.”
Op 16 juni 2024 appt Laurentien de topambtenaar: „T is me helaas niet gelukt Gerd weer aan tafel te krijgen. […] Zijn elastiek is geknapt. […] Aan zijn stamina ligt het niet, hij is een bikkel. Hij kon het ethisch niet meer verkroppen wat hij ziet gebeuren met het recht waar hij voor staat.”
Staatssecretaris Aukje de Vries appt: „We doen niets anders dan met mensen op alle niveaus, inclusief de secretaris-generaal en ikzelf, proberen om eruit te komen. Sterker nog, we waren eruit tussen de onderhandelaars, maar een dag later kwam SGH er op terug. […] We willen echt kijken waar we aan SGH nog extra comfort kunnen bieden. Maar dat kan niet ten koste van alles.”
En zo blijft het doorgaan. Op 24 juni appt een ambtenaar Van den Dungen: „[We] hebben maandenlang steeds nieuwe oplossingen bedacht voor problemen en belemmeringen die werden opgeworpen. We zijn voortdurend constructief gebleven en hebben steeds in alle redelijkheid zaken proberen op te lossen. Daarbij was er veel oog voor de gevoelens en boosheid van allerlei betrokken personen, terwijl er van ons blijvend een constructieve houding werd verwacht. Dat is ook terecht, dat mag je ook verwachten van mensen in onze positie. Maar het deed en doet wel wat met ons.”
Een dag later appt een ambtenaar: „Ha Bas, de mail van L10 [prinses Laurentien] bevat één op één de oude teksten van de punten in de [conceptovereenkomst] waar we van aangegeven hebben daar niet mee akkoord te kunnen gaan, en waar jullie met L10 in het bestuurlijk overleg een compromis over hebben bereikt. Deze tekstvoorstellen lijken volledig terug te onderhandelen op jullie akkoord.”
Werk ’s nachts
Vlak voordat SGH uiteindelijk toch weer een opdracht krijgt, is er een kort appgesprek tussen topambtenaar Bas van den Dungen en een van zijn medewerkers. „Twee tips van L10 vandaag”, schrijft de medewerker nadat hij een filmpje doorstuurt waarin Laurentien figureert. De tweede tip, zo schrijft de ambtenaar, is: „Werk s nachts. De mensen bij de overheid werken van 9 tot 5 dus die sluiten om 5 uur hun computer af en als je dan s nachts een mailtje stuurt zijn ze volgende ochtend helemaal overrompeld.”
„Deze tips wilde ik je niet onthouden”, appt de ambtenaar aan zijn baas. Die dag is Van den Dungen al sinds 06.17 uur bezig met het vastgelopen overleg van Laurentien. De avond daarvoor heeft staatssecretaris Aukje de Vries om 23.10 uur nog geappt of ze even over de stichting kunnen overleggen. In de weken daarvoor hebben Van den Dungen en zijn ambtenaren het ene na het andere crisisoverleg over het nieuwe contract gevoerd, waarbij er ook regelmatig ’s avonds en in het weekend wordt doorgewerkt.
De topambtenaar appt terug: 🤢
Twintigduizend ouders
Uiteindelijk tekenden het ministerie en Laurentiens stichting op 16 juli een deal ter waarde van 100 miljoen euro, met de afspraak dat SGH maximaal 20.000 getroffen ouders gaat helpen met het vaststellen van de schade.
De maand daarop trad Laurentien af als bestuurder, nadat ambtenaren van het ministerie intern meldingen hadden gedaan vanwege het gedrag van de prinses.
Al snel daarna bleek dat SGH moeite had met opschalen en nauwelijks nieuwe toeslagenouders wist te helpen. De stichting gaf het ministerie daarvan de schuld, dat zou met zijn controle-eisen „succesblokkades” opwerpen. Na een publicitair offensief en weer een ronde crisisoverleg kreeg SGH het ministerie zover dat de controles grotendeels werden opgeheven.
Toch is SGH ouders niet sneller gaan helpen. Volgens de eigen begroting had SGH inmiddels meer dan 2.000 zaken van gedupeerden hebben moeten afhandelen. Sinds september vorig jaar hebben 265 ouders via SGH schadecompensatie gekregen. Dit zijn overigens allemaal nog ouders die zich tijdens het proefproject van een jaar geleden hadden aangemeld. ‘Nieuwe’ ouders kunnen helemaal nog niet bij SGH terecht. Desondanks adviseerde een ‘spoedadviescommissie’ onder leiding van oud-Kamerlid Chris van Dam (CDA) het kabinet vorige maand om de rol van SGH in de hersteloperatie verder te vergroten. Prinses Laurentien is nog steeds nauw bij de werkzaamheden van SGH betrokken.
