N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/wp-content/blogs.dir/114/files/2019/01/hertzberger-rosanne-2-online-artikel.png)
Ik heb achtenendertig jaar geleefd zonder te weten wat de helderste hemellichamen waren. Het steelpannetje en Orion, die kon ik heus herkennen. Maar ze verbleekten bij die andere sterren, die groter waren en feller schenen. Ik fietste er tientallen winters onwetend onder door. Hemelanalfabeet was ik.
Ik kwam er pas deze winter achter dat die fellere sterren geen sterren waren maar planeten. Jupiter, Mars en Venus om precies te zijn. Sinds ik het weet heb ik de neiging om iedereen bij het stoplicht erop te wijzen. Kijk dan. Daar. Jupiter, recht vooruit. Ik fiets sindsdien rijker door de heldere avond. Alles is meer in perspectief gekomen, onze positie in het Melkwegstelsel. De nietigheid van onze lichaampjes, onze stad, ons land, onze sores, onze wissewasjes. Ik moet alleen oppassen dat ik niet tegen een boom fiets.
Ik ben verrukt maar ook verbijsterd. Hoe kan het dat ik dit als volwassen vrouw niet wist? Alsof je niet weet dat die grijze vogel daar een duif is en die witte een meeuw. Ik ben geschrokken van dit gapende gat in mijn algemene kennis over natuurlijke fenomenen die zich voor mijn neus afspelen.
En ik denk dat ik weet waarom ik deze kennis niet had en u waarschijnlijk ook niet. Dat komt omdat wij er ergens collectief van overtuigd zijn geraakt dat het hemelgewelf iets is voor experts, astronomen. Of toegewijde hobbyisten met geavanceerde apparatuur die op basis van ingewikkelde kalenders eropuit trekken naar specifieke donkere plekken. Buiten de stad uiteraard.
En het is gewoon niet waar. Het is niet moeilijk. Het is doodeenvoudig. Je hoeft er geen apparatuur voor te kopen, geen boek voor te lezen, niet naar de sterrenwacht, je hoeft de stad niet eens uit. Ik zag Jupiter en Venus gisteren prachtig naast elkaar vanuit het raam van een felverlichte treincoupé.
Het is veruit de grootste bedreiging voor de emancipatie van de burgerij: het idee dat als je iets nieuws wil leren dat je dan eerst – zoals half Nederland deze week – in de rij moet gaan staan om een STAP-budget aan te vragen, voor een of andere cursus, om een diploma ergens voor te halen. Of, erger, dat het überhaupt niet voor jou is weggelegd, dat je het moet overlaten aan anderen die meer geschikt zijn, aan experts. Daarom vinden meisjes in de westerse wereld wiskunde en technologie minder leuk, omdat ze denken dat het voor jongens is. Daarom installeerde ik niet eerder Linux op mijn computer. Hou je bij je leest, zegt de innerlijke stem steeds.
En in veel gevallen staan experts vooraan om dat te bevestigen. Er zijn er maar weinig die zeggen dat een belangrijk deel van hun vakgebied gewoon zonder kleerscheuren te betreden, te begrijpen en te gebruiken is door leken. We maken ons eigen domein soms onbewust exclusiever, ontoegankelijker, door extreme veiligheid te eisen, makkelijke dingen moeilijk te maken, schoonheidsfoutjes op te blazen. In de academie zijn we hier het meest in doorgeschoten. Ooit besloten we dat iedereen zou moeten kunnen lezen. Nu er wordt gepleit voor burgerwetenschap, het idee dat mensen ook in staat zouden moeten zijn om eenvoudige gecontroleerde experimentjes thuis te doen, reageert de gemiddelde academicus dat dat een hartstikke geinig idee is maar dat het risico te groot is dat men verkeerde conclusies zou trekken. Wij lezen de bijbel wel voor hen.
Een andere schokkende ontdekking deze winter was dat ik mijzelf hier ook schuldig aan maak. Gisteren keek ik naar de eerste presentatie van onze nieuwe student, een enthousiaste slimme jonge vrouw, en voor ik ook maar een blik had geworpen op de inhoud, de microbiologie zeg maar, begon ik over de notaties. Dit moet met een grote letter, dat een kleine letter. Hier mag je wel afkorten, daar niet. Enkelvoud moet in italics, meervoud niet. En voordat ik het wist begon ik haar te onderwijzen in de esthetische taalkundige mierenneukerij van ons subvakgebiedje, het microbioom. Je mag niet zeggen ‘gezond’ (want wat betekent dat?). Je mag niet zeggen ‘normaal’. Je mag niet zeggen patiënt, of infectie, of dysbiose, of flora, want al die dingen hebben definities en uitzonderingen en dan klopt het allemaal net niet en je wilt toch niet onzorgvuldig zijn? Eigenlijk viel er geen verantwoordelijk en correct gesprek meer te voeren zonder een uitgebreide inwijding in de recentste modes en taalgevoeligheden, uiteraard door ons, wetenschappers.
Misschien is het tijd om weer eens van vakgebied te wisselen. Ik vrees namelijk dat ik expert ben geworden.
Rosanne Hertzberger is microbioloog.
