In 2016 wist Naxos de reuzendiamant “4 de fevereiro” te bemachtigen. De diamant werd vernoemd naar de onafhankelijkheidsdag van Angola omdat het de grootste Angolese diamant was ooit gevonden.
Foto Ray Tang/Anadolu Agency/Getty
N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Onderzoek De dochter van de ex-president van Angola betaalt haar Nederlandse advocaten met een bedrijf uit Dubai dat handelt in diamanten. Ze is verwikkeld in tal van juridische procedures.
De Amsterdamse advocaat Jeroen Berlage van het kantoor CMS Derks Star Busmann krijgt in het najaar van 2021 een verzoek uit het Verenigd Koninkrijk. Een buitenlandse relatie uit zijn netwerk wil weten of hij tijd heeft voor een klusje. Het heeft haast.
Berlage is als advocaat gespecialiseerd in civiel bouwrecht en behandelt zaken waarmee hij zelden aandacht trekt. Soms haalt hij de pers. Zoals in 2020, als hij door het Friesch Dagblad geciteerd wordt in een conflict tussen bewoners en een bouwbedrijf over een lekkage doordat er verkeerde dakpannen op de daken zijn gelegd.
Maar nu heeft zijn buitenlandse kennis een zaakje met internationale allure voor hem. Of hij iets kan betekenen voor een Nederlandse vennootschap van de Angolese ex-presidentsdochter Isabel dos Santos?
Dos Santos heeft een wereldwijd zakenimperium. Dat is actief in onder meer bier, banken, olie, telecom, supermarkten en diamanthandel, en bestaat uit honderden vennootschappen. Maar sinds in 2020 de zogeheten Luanda Leaks uitkwamen, een onderzoek van het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ), ligt de steenrijke Dos Santos onder vuur. Op basis van duizenden gelekte documenten werd gedetailleerd uit de doeken gedaan hoe Dos Santos en haar echtgenoot Sindika Dokolo hun miljarden aan nepotisme en corruptie te danken hadden.
Sindsdien probeert de Angolese overheid over de hele wereld vermogen van de ex-presidentsdochter terug te halen en is er beslag gelegd op enkele miljarden dollars. Dos Santos voert verschillende juridische procedures om beslagleggingen terug te draaien, miljoenen veilig te stellen, en voor haar nadelige rechterlijke uitspraken vernietigd te krijgen. En daarvoor vraagt ze over de hele wereld advocaten haar te helpen.
Lucratieve klussen
Jeroen Berlage is maar een van de vele Nederlandse advocaten die de afgelopen jaren Isabel dos Santos en aan haar gelieerde vennootschappen hebben bijgestaan. Een advocaat van het kantoor van de landsadvocaat Pels Rijcken hielp Dos Santos in een procedure bij de Hoge Raad. Rogier Schellaars en Bas van Zelst (tevens hoogleraar aan de Universiteit Maastricht) van het Amsterdamse Van Doorne stonden haar bedrijven bij in verschillende zaken. In de procedures die nu nog lopen wordt Dos Santos geholpen door OSK advocaten uit Amsterdam.
Het zijn lucratieve klussen. Zo stuurde Van Doorne rekeningen die in totaal opliepen tot 3 miljoen euro. Dat blijkt uit de administratie van een van de failliete vennootschappen van Dos Santos.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2029/11/web-0511zatecoisabelweb.jpg)
Maar voor Dos Santos is het inmiddels ingewikkeld geworden om al die advocaten te betalen. Over het geld op haar Europese bankrekeningen kan ze niet meer beschikken nadat er beslag op is gelegd. En twee van haar Nederlandse bedrijven gingen vorig jaar failliet. Dos Santos bekostigt haar juridische procedures sinds 2017 met het bedrijf Naxos Precious Trading uit Dubai, dat handelt in diamanten, blijkt uit documenten in handen van NRC. In dit belastingparadijs, dat ook geldt als toevluchtsoord voor avontuurlijke zakenlieden en criminelen, is geen beslag gelegd op haar vermogen en kan ze nog wél bij haar geld. Maar er zijn twijfels of Nederlandse advocaten dat geld mogen ontvangen. Het is namelijk moeilijk vast te stellen of Dos Santos dat geld eerlijk heeft verdiend, of dat het voortkomt uit nepotisme en de lucratieve contracten die haar vader haar heeft toegeschoven. De Amsterdamse deken van de orde van advocaten laat op vragen van NRC weten dat er inmiddels een onderzoek loopt naar deze betalingen aan de Nederlandse advocaten.
Zo hangt nu boven de juridische procedures van Dos Santos de vraag hoever advocaten mogen gaan in het bijstaan van bedrijven van een omstreden cliënt. Hoe actief mogen ze opereren voor een vennootschap waarvan inmiddels door het Nederlands Arbitrage Instituut is vastgesteld dat een deel van het vermogen door corrupte transacties is vergaard? Mogen zij civiele procedures blijven voeren, ook als er vraagtekens zijn over het geld waarmee die procedures worden bekostigd?
Harde beschuldigingen
Die vragen kwamen eind vorige maand samen tijdens een zitting bij de Ondernemingskamer van het gerechtshof Amsterdam. Dos Santos was niet persoonlijk aanwezig, maar keek vanuit Dubai de zaal in via een videoverbinding. Begin dit jaar vloog ze nog naar Amsterdam voor een zitting bij de rechtbank, maar nu Interpol Dos Santos op een opsporingslijst heeft gezet kan ze niet meer ongestoord de wereld overvliegen. Ze kan overal ter wereld worden opgepakt en uitgeleverd aan Angola, het land dat ze is ontvlucht nadat bekend werd dat er een strafrechtelijk onderzoek naar haar was gestart. In Dubai zit ze relatief veilig – dat land heeft geen uitleveringsverdrag met Angola.
De zaal aan het Amsterdamse IJdok zat vol met de juridische beroepsgroep die Dos Santos al jaren van werk voorziet. Veertien advocaten in toga, en dan nog een handjevol zonder. Advocaten voor Dos Santos. Advocaten voor Angolese staatsbedrijven. Advocaten voor trustbestuurders en -kantoren. En advocaten namens curatoren van de failliete Nederlandse vennootschap Exem Energy van Dos Santos, waar de zaak om draaide.
En die laatsten kwamen met harde beschuldigingen tegen de raadslieden die Dos Santos bijstaan. Die worden volgens hen betaald met geld uit Dubai waarvan de curatoren „sterke aanwijzingen en vermoedens hebben dat de herkomst onwettig is”.
Naxos betaalt niet direct aan Nederlandse advocaten, maar doet dat via het Britse Grosvenor Law
Toen de curatoren de administratie van het failliete bedrijf van Dos Santos onderzochten, ontdekten ze dat de juridische procedures worden gefinancierd door Naxos Precious Trading DMCC uit Dubai. Ze vonden meerdere contracten waarmee Naxos miljoenen uitleent aan het nu failliete bedrijf om de rekeningen, waaronder die van advocaten, te betalen. Exem hoeft de leningen alleen terug te betalen met opbrengsten uit juridische procedures, en betaalt geen rente. De curatoren ontdekten dat Naxos niet direct aan Nederlandse advocaten betaalt, maar dat onder meer doet via het Britse advocatenkantoor Grosvenor Law. Dat kantoor krijgt het geld uit Dubai, en maakt het vervolgens over naar de Nederlandse advocaten.
Een schande, deze werkwijze, zeiden de advocaten van de curatoren van Exem. „Door het tussenschuiven van Grosvenor wordt de herkomst van de gelden verhuld. Dat is buitengewoon kwalijk en onvoorstelbaar schadelijk voor het aanzien van de advocatuur.”
Grote onzin, reageerden de huidige raadslieden van Dos Santos van het kantoor OSK advocaten. „Door de financiering ter discussie te stellen, wordt het Dos Santos onmogelijk gemaakt om zich te verdedigen”, zei OSK-advocaat Jurjen de Korte. En dat is volgens De Korte precies wat Angola wil. „Mijn cliënt kapot procederen.” Terwijl iedereen recht heeft op een advocaat, benadrukte hij. En daar hoort nu eenmaal een beloning bij. „Ik zit hier niet gratis.”
Dat de betalingen door Dos Santos dubieus zijn, bleek toen het Nederlandse OM eerder dit jaar wegens verdenking van witwassen beslag legde op dik 230.000 euro die Dos Santos vanuit Dubai op de boedelrekening van het failliete bedrijf stortte. En ook toen advocaten namens Dos Santos in 2019 een zaak aanspanden bij het Londense Arbitrage-instituut LCIA. Dit instituut weigerde de zaak in behandeling te nemen omdat het niet kon uitsluiten dat het geld uit Dubai illegaal was verdiend. Het instituut bevroor de betalingen en staakte de procedure.
Ook het Nederlands Arbitrage Instituut (NAI) ontving in 2020 56.000 euro van Naxos uit Dubai. Dat bedrag werd betaald via het advocatenkantoor Grosvenor in Londen. Het Nederlands Arbitrage Instituut zag kennelijk geen probleem, want de zaak kon gewoon doorgaan. Het NAI gaat niet in op vragen over deze betalingen, omdat het „geen uitspraken doet over al dan niet aanhangige zaken”. Ook op algemene vragen over de controle op verdachte geldstromen gaat het instituut niet in.
Angolese diamanten
De diamanthandel van Isabel dos Santos is omstreden. Er zijn al jaren aanwijzingen dat ze miljoenen heeft kunnen verdienen met deze edelstenen omdat ze via haar vader, destijds president van Angola, lucratieve diamantcontracten kreeg. En daarbij speelt ook Naxos uit Dubai een rol.
Het moederbedrijf van Naxos, Odyssey Holding Limited, was een van de „preferred clients” van het Angolese staatsdiamantbedrijf Sodiam, blijkt uit documenten die werden gedeeld met ICIJ, waar NRC toegang toe heeft. Het staatsdiamantbedrijf heeft een monopolie op de verkoop van Angolese diamanten, en verkocht deze tijdens de regeerperiode van president Dos Santos enkel door aan „preferred clients”, vaak mensen met nauwe banden met de president. Naxos kreeg zo tussen 2016 en 2018 bijna 250 kilo Angolese diamantsteen in handen, blijkt uit documenten die NRC in samenwerking met het Portugese weekblad Expresso en televisiezender SIC onderzocht.
Toen president Dos Santos in 2017 na 39 jaar aftrad, en werd opgevolgd door partijgenoot João Lourenço, verbrak die de lucratieve contracten die zijn voorganger aan familie en vrienden had gegeven. In 2018 verloor moederbedrijf Odyssey zijn status als „preferred client”. Volgens het huidige Angolese regime verkocht het staatsdiamantbedrijf jarenlang bijna de helft van alle diamanten aan de presidentsdochter. Zij kon de diamanten ook nog eens kopen tegen uitzonderlijk lage prijzen, waardoor ze winstpercentages van tot wel 45 procent behaalde. Angolese diamantbedrijven bleven met een fors verlies achter, en de Angolese staat verdiende vrijwel niets aan de diamanten.
:strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/12/data94384654-d8fbef.jpg%7C//images.nrc.nl/crqS3SPerKhgg3dJaGErCAqsx_c=/1920x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/12/data94384654-d8fbef.jpg)
Isabel dos Santos werd vorige maand op een opsporingslijst van Interpol gezet. Foto Christopher Pike/Bloomberg
De positie van Isabel dos Santos in de diamanthandel voert terug tot de Angolese burgeroorlog. Die duurde, met tussenpozen, van 1975 tot 2002 en kostte meer dan een half miljoen levens. Tijdens die oorlog ruilde haar vader, president Dos Santos, diamantconcessies voor wapens. Russisch-Israëlische wapenhandelaren leverden munitie en mortieren, en kregen daar diamanten voor terug. De term „bloeddiamanten” ontstond om de financiering van dit gewelddadige conflict te beschrijven.
Halverwege de jaren negentig zette Isabel dos Santos, toen nog een twintiger, een diamantbedrijf op samen met enkele van deze wapenhandelaren. Rond 2000 kreeg zij samen met haar moeder een kwart van de aandelen in het Angolese publiek-private diamantbedrijf Ascorp. Het was een van de eerste contracten die zij via haar vader kreeg toegespeeld – later zouden lucratieve contracten in olie, telecom en de bouw volgen.
Ieniemienie rolletje
Een deel van dit diamantgeld is inmiddels bij Nederlandse advocaten terechtgekomen. Hoe moeten advocaten nou omgaan met dit soort verdachte betalingen? Daar zijn de dekens, de toezichthouders in de advocatuur, het niet over eens. Er is weinig jurisprudentie, dus elke deken interpreteert de regels iets anders. De Amsterdamse deken stelt dat een advocaat moet stoppen met een zaak als hij „het idee heeft – of redelijkerwijs moet hebben – dat er iets niet klopt met de herkomst van de gelden”. In Den Haag ligt het anders. De Haagse deken zegt dat een advocaat niet hoeft te stoppen als er iets niet in orde lijkt met de oorsprong van het geld. Een advocaat moet dan alleen kritischer kijken of de rechtsbijstand wel noodzakelijk is. Het is aan de advocaat zelf om dat in te schatten.
Voor het Openbaar Ministerie is het duidelijk: iedereen, ook advocaten, is het verboden om zwart geld aan te nemen. „Niemand mag geld aannemen waarvan hij weet of had kunnen weten dat dit uit illegale bron komt”, zegt een woordvoerder van het Functioneel Parket. „Dat geldt ook voor advocaten, ongeacht welke werkzaamheden zij daarvoor verrichten.” Toch kan het OM weinig beginnen tegen verdachte betalingen aan advocaten, omdat die onder de geheimhouding vallen, zegt de woordvoerder.
De advocaten schuiven het dossier-Dos Santos ondertussen als een hete aardappel door, op de hielen gezeten door de Amsterdamse deken, die onderzoek doet naar de betalingen. Zuidaskantoor Van Doorne stond Dos Santos tot 2021 bij, factureerde drie miljoen euro en droeg het dossier toen over aan de bouwrechtadvocaat bij CMS. Die gaf het enkele maanden later door aan het Amsterdamse OSK. Dos Santos’ huidige advocatenkantoor OSK zegt niet betrokken te zijn „bij enig onderzoek van enige deken naar enige betaling aan enige advocaat”.
Jeroen Berlage van CMS nam de zaak-Dos Santos aan „na overleg met en goedvinden van de deken”, zegt hij. Nu wil hij er liefst zo min mogelijk over kwijt. „Ik had maar een ieniemienie rolletje in alle procedures.” Berlage moest een dagvaarding opstellen om een arbitraal vonnis vernietigd te krijgen. Hij had er drie weken de tijd voor. „Daarna zat mijn werk erop.”
Waarom Dos Santos uitgerekend bij hem – specialist in civiel bouwrecht – was uitgekomen? „Bouwzaken worden ook vaak beslecht met arbitrage. Dus daar heb ik verstand van.” Door wie zijn facturen betaald werden, wil Berlage niet zeggen. Dat valt onder zijn beroepsgeheim, zegt hij. „Ik trad ook niet op voor mevrouw Dos Santos, hè? Ik stond een Nederlandse vennootschap bij.”
