Nederland te vol? Die vraag wordt al meer dan 70 jaar gesteld

Posted on January 2, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Bevolkingsgroei Sinds de Tweede Wereldoorlog flakkert het debat over overbevolking in Nederland herhaaldelijk op. Vertrek naar het buitenland werd een officieel regeringsdoel. Toen de welvaart toenam, verstomde de discussie over emigratie. Mede door Pim Fortuyns uitspraak ‘Het is een vol land’ werd immigratie deze eeuw een belangrijk thema.

Addie Schulte

2 januari 2023 om 20:30

Leestijd 7 minuten

1960 Nederlandse gezinnen stappen in het vliegtuig naar Australië. Emigratie werd gezien als noodzakelijk, zelfs bijna onvermijdelijk. Vertrek naar het buitenland werd een officieel regeringsdoel. — 1960 **Nederlandse gezinnen stappen in het vliegtuig naar Australië.** Emigratie werd gezien als noodzakelijk, zelfs bijna onvermijdelijk. Vertrek naar het buitenland werd een officieel regeringsdoel.

Foto Anefo

Nederland was vol in 1950. De koningin zei het zelf. Vijftien jaar later was er weer de vrees dat het te vol zou worden. In 2002 werd Nederland een „vol” land genoemd in een roemrucht interview, met Pim Fortuyn. En sinds 2018 wordt er gedacht over het maximaal aantal inwoners van dit land. De opvatting dat Nederland vol was of dreigde te raken, stak na de Tweede Wereldoorlog met enige regelmaat de kop op. Maar de discussies rondom al dan niet vermeende overbevolking gingen lang niet altijd over dezelfde zaken. Overbevolking werd in verband gebracht met een gebrek aan grond, met hoge geboortecijfers, met immigratie en met druk op de ruimte en het milieu door woningbouw, transport, industrie en landbouw.

Hoe is sinds de Tweede Wereldoorlog gesproken over wat netjes het bevolkingsvraagstuk heet? Vier fases uit dit steeds weer opflakkerende debat toegelicht.

1950 – Invasie der baby’s

Raakt Nederland overbevolkt, was in 1946 de vraag voor een aflevering van de publicatie ‘Actuele Onderwerpen’ (AO), met als titel Invasie der baby’s. De vraag stellen was haar beantwoorden. De bevolkingsgroei was zeer fors. Het aantal baby’s was al in de oorlog toegenomen en zou in het eerste jaar na de bevrijding een record bereiken met 284.000 zuigelingen. Waar haal je alle spullen voor die nieuwkomers vandaan en al over zes jaar de onderwijzers en schoolbanken, was slechts één kwestie die het boekje aanroerde. Toch was er geen reden voor somberheid. Het blaadje beval „hard werken” aan en „opvoeding tot levensmoed in soberheid en verantwoordelijkheid”.

In die tijd leefde sterk het idee dat Nederland te klein en te arm was voor het toenmalige aantal inwoners. Er was een enorme woningnood en dreigende werkloosheid. Voor alle zoons in de grote gezinnen op het platteland waren geen boerderijen voorhanden, mede door de schaalvergroting. Het dagelijks leven was schraal, sommige goederen bleven lang op de bon. En er was angst voor een nieuwe oorlog. Velen wilden „onder de sombere Europese hemel vandaan”, zoals een andere publicatie van AO het uitdrukte. In 1948 overwoog een op de drie Nederlanders te emigreren.

Emigratie werd gezien als noodzakelijk, zelfs bijna onvermijdelijk. Vertrek naar het buitenland werd een officieel regeringsdoel. Koningin Juliana zei in de Troonrede van 1950: „De sterke bevolkingsgroei en de beperktheid van de beschikbare grond blijven krachtige bevordering der emigratie eisen.” Het vertrek werd aangemoedigd met propaganda-filmpjes, gesubsidieerde cursussen en gratis overtochten. Of Nederland echt te veel inwoners had, stond amper ter discussie. Slechts een enkeling zette vraagtekens bij de analyse over de overbevolking of sprak van een „angstpsychose”. Het was eerder de vraag hoeveel Nederlanders zouden moeten migreren. De Amsterdamse wethouder W.F. Schokking opperde dat twee van de toen bijna tien miljoen Nederlanders zouden moeten vertrekken. Alleen op die manier zou de woningnood opgelost kunnen worden.

Ook waarheen, was de vraag. Een expert adviseerde Canada in Trouw, al zullen ook daar „offers” gebracht moeten worden. Ga niet met een gezin met al te jonge kinderen, zo adviseerde deze T. Cnossen in 1948. Kinderen vanaf 14 jaar kunnen meehelpen om het gezinsinkomen wat te verhogen. Elders werd zelfs Afghanistan genoemd als mogelijk vestigingsland en Bolivia, dat „zijn blank element wel met Nederlandse boeren [wil] versterken”.

Op boten en later per vliegtuig vertrokken honderdduizenden, vooral naar Australië, Canada en de VS. In totaal emigreerden in de periode tot 1964 een half miljoen mensen, al keerde een deel terug. Toen de welvaart toenam, verstomde de discussie over emigratie.

1973 – Gratis ‘pil’

21 miljoen! Zo veel mensen zouden er volgens het CBS in 2000 in Nederland wonen, volgens een prognose uit 1965. Dit was aanleiding tot een nieuwe discussie over het inwonertal van Nederland. Een jaar na de prognose kwamen wetenschappers bijeen op een symposium getiteld: ‘De mens in dichte pakking’. Het werd een activistische bijeenkomst: de wetenschappers stuurden telegrammen naar de VN, het Vaticaan en de Wereldraad van Kerken met het pleidooi „het bevolkingsvraagstuk” serieus te nemen.

Een paar jaar later ging een staatscommissie dit onderwerp bestuderen: de commissie-Muntendam. Het was de tijd van het eerste rapport van de Club van Rome, waarin de groei van de bevolking een belangrijk thema was, en van het boek The Population Bomb van Paul Ehrlich, die waarschuwde voor een wereldwijde overbevolking. Het in die periode opgerichte tijdschrift Tal en Last publiceerde artikelen waarin de problemen, gevaren en onaangenaamheden van een dichte bevolking werden benadrukt.

In die geest adviseerde ook de commissie: eerst in een interimrapport in 1973. Commissielid en Nobelprijswinnaar voor economie Jan Tinbergen vond een bevolking van 10 miljoen Nederlanders voldoende.

In het eindrapport werd de oproep gedaan de natuurlijke bevolkingsgroei zo spoedig mogelijk te beëindigen. Verbeterde voorlichting en ruimere beschikbaarheid van anticonceptie inclusief gratis ‘pil’, waren een paar aanbevelingen om tot een stationaire bevolking te komen van 13,5 miljoen inwoners. Ook immigratie zou beperkt moeten worden.

Het kabinet schaarde zich in grote lijnen achter het rapport uit 1977, hoewel de praktische aanbevelingen lang niet alle werden opgevolgd. In de reactie schreef de minister dat Nederland een restrictief migratiebeleid voerde, maar een echte migratiestop kwam er niet. Het was juist een periode waarin veel arbeidsmigranten naar Nederland waren gekomen. Ook vroeg de minister zich af in hoeverre de bevolkingsgroei te sturen was, een thema dat later terug zou komen.

Wat betreft de natuurlijke bevolkingsgroei kreeg de commissie vrij snel haar zin, maar niet zozeer door overheidsbeleid. Al in 1973 was het vruchtbaarheidscijfer sterk gedaald.

1973 **Protest van Dolle Mina’s** in Den Haag tegen geboortebeperkingsvoorschriften van de RK-Kerk. Foto Anefo

2002 – Vol of niet vol?

„Het is een vol land”, zei Pim Fortuyn in 2002 in een interview met de Volkskrant. Als het aan hem lag, zou er geen asielzoeker meer bij komen: 16 miljoen Nederlanders was genoeg.

Fortuyn was niet de eerste die dit thema aankaartte. Vijf jaar eerder had Hans Janmaat, de leider van de CentrumDemocraten, „vol is vol” geroepen tijdens een demonstratie in Zwolle. Hij was onder meer daarvoor veroordeeld.

Zo werd de link gelegd tussen migratie en de drukte. Toch had de vrees voor overbevolking niet de hoofdrol in het debat over migratie en integratie dat vanaf 2000 woedde in Nederland. Voor een groot deel stond dat in het teken van de culturele spanningen die de aanwezigheid van met name islamitische migranten zouden veroorzaken. Een iets minder prominente rol hadden de kosten die de migranten zouden veroorzaken voor de ontvangende samenleving. Daarbij kwam het beslag op voorzieningen en (woon)ruimte door migranten.

Rechtstreeks verband leggen tussen migratie en overbevolking bleef lang omstreden. Fortuyns interview in de Volkskrant leidde tot zijn vertrek bij Leefbaar Nederland, waarvan hij lijsttrekker was. „Nederland is niet vol”, verklaarde partijvoorzitter Jan Nagel voor de camera.

Fortuyn had uiteraard ook medestanders. „Ik zie waarachtig niet in waarom het standpunt dat Nederland vol is bij voorbaat taboe zou zijn. We ervaren de negatieve effecten van die volte elke dag op de weg of in de trein”, schreef hoogleraar Herman Philipse in NRC. En dat kwam volgens hem mede door migratie. Politieke partijen zouden duidelijk moeten maken hoeveel en wat voor immigratie ze willen toestaan. Om te bereiken dat de bevolking zou krimpen, stelde hij zelf inperking van de kinderbijslag, gezinshereniging én immigratie voor.

Dat het ‘drukte’-argument in het debat rond migratie en integratie niet zo belangrijk was, was misschien niet zo vreemd. Tot 2015 was de bijdrage van migratie aan de bevolkingsdruk beperkt, becijferde het CBS. Dat zou veranderen.

2022 – Mensen, wegen, huizen, dieren

Hoeveel mensen kunnen er eigenlijk in Nederland wonen? En hoe gaan we regelen dat dit maximumaantal niet overschreden wordt? Dat was, kort samengevat, de vraag van de fractievoorzitters van regeringspartijen CDA en VVD tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen van 2018. Ze waren op het spoor gezet door een essay van publicist Paul Scheffer, op wiens verzoek het CBS uitrekende hoeveel inwoners Nederland zou tellen in 2060, bij verschillende migratieniveaus. Als dat niveau hoog was, zou Nederland in 2060 19,74 miljoen inwoners kunnen hebben. Zonder te zeggen dat Nederland daarmee te ‘vol’ zou zijn, stelde hij wel dat er meer „regie” over diverse vormen van migratie nodig is.

Ook voormalig hoofddemograaf Jan Latten van het CBS wijst sinds 2018 in interviews en commentaren bij herhaling op de snelle bevolkingsgroei. Hij vond, net als Scheffer, dat er weer een staatscommissie moet komen om dit onderwerp te onderzoeken.

In zijn reactie op de opmerkingen van de fractievoorzitters betrok premier Mark Rutte meer dan alleen geboorte, sterfte en migratie bij de kwestie. Het gaat ook over de fysieke inrichting van het land, bouwen en wonen, de draagkracht van de economie, zei hij. PVV-leider Geert Wilders drong erop aan over de islam te praten.

Dat migratie en de omvang van de bevolking meer werden gekoppeld was niet onlogisch. De groei kwam in deze jaren bijna geheel door migratie. Beperking van de groei kwam daarmee gelijk te staan aan beperking van migratie.

Aan de andere kant werd de discussie breder. Want het gaat niet alleen om hoeveel mensen er wonen, of om hun achtergrond, ook om wat ze doen. Die benadering werd gekozen in een serie tv-programma’s in 2022 onder de titel Nederland is vol. In de eerste aflevering zette presentator Jeroen Pauw uiteen dat Nederland niet alleen na Malta het dichtstbevolkte land van Europa is. Het heeft ook het meeste vrachtvervoer, de grootste vleesindustrie en het is op de een na grootste landbouwexporteur ter wereld.

Bijna vier jaar na de vragen in de Kamer werd in juli 2022 de Staatscommissie Demografische ontwikkelingen benoemd, met Paul Scheffer als een van de leden. Wat betreft het kabinet zal de commissie onder meer de ruimtelijke ordening, migratie, infrastructuur, energievoorziening, sociale zekerheid en sociale cohesie bij het onderzoek betrekken. Desondanks is het de bedoeling dat er in het najaar van 2023 een rapport ligt.

Demograaf Joop de Beer: ‘Moeilijk vast te stellen wat overbevolkt is’

Joop de Beer was jarenlang demograaf bij het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (NIDI), maar of Nederland overbevolkt is, dat kan hij niet zeggen. „Er zijn weinig echt lege gebieden in Nederland. Maar in Zweden is het bij de steden, waar de meeste mensen wonen, dichter bevolkt. Dat geldt ook voor Parijs. Als Nederland 20 miljoen inwoners zou hebben, zou het lang niet overal zo dichtbevolkt zijn als nu in de Randstad. Het is heel moeilijk objectief vast te stellen wat overbevolkt is.”

Als hij de discussies over de omvang van de bevolking uit het verleden bekijkt, valt vooral op hoe verschillende dingen centraal stonden: gebrek aan banen in de jaren 50, een hoog geboortecijfer in de jaren 60 en sinds de jaren 90 migratie, met de nadruk op asielmigratie. „Gaat het dan over het aantal mensen of over migranten?”

Het debat over demografie moet van De Beer niet alleen gaan over het aantal inwoners, ook over vergrijzing en de arbeidsmarkt. „Als we minder migranten hadden gehad, hadden we nog veel meer vergrijzing. Je kan wel roepen ‘minder migratie’, maar hoe los je dan problemen op de arbeidsmarkt op? Over een paar jaar concurreren landen in Europa misschien wel om gekwalificeerde arbeidskrachten.” Joop de Beer: „Europa is het bejaardentehuis van de wereld, zoals een collega van mij zei, wie moet er voor die oude mensen zorgen? Er zijn geen simpele oplossingen.”

Lees ook: Hoeveel mensen de planeet aankan, blijft onvoorspelbaar

=

Een versie van
dit artikel
verscheen ook in

de krant
van 3 januari 2023

Wat vindt NRC | Slachtoffers van verkrachting hoeven zich niet te schamen

admin
November 27, 2024
0

Het slachtoffer van verkrachting kreeg de afgelopen maanden niet alleen een gezicht, maar zei ook luid en duidelijk dat ze wilde dat „de schaamte van kamp wisselt”. Niet zij, Gisèle Pelicot, hoeft zich immers te verbergen. Degenen die zich moeten schamen, zijn volgens haar degenen die ervan worden verdacht dat ze haar, terwijl ze gedrogeerd en dus buiten bewustzijn was, verkrachtten. Onder wie haar ex-man Dominique, die schuld bekent en tegen wie eerder deze week twintig jaar celstraf is geëist.

Met haar optreden, in de volle openbaarheid, en vooral haar weigering het slachtofferschap op zich te nemen, heeft Pelicot het denken over seksueel geweld, over verkrachting binnen een relatie, en over consent – wederzijdse instemming bij seks – een enorme dienst bewezen. Ongeacht wat de Franse rechter zal oordelen, en niet alleen in Frankrijk, waar duizenden vrouwen de afgelopen maanden de straat op gingen om Pelicot te steunen.

Het zou daarom jammer zijn als na deze geruchtmakende rechtszaak alleen overblijft dat deze zo geruchtmakend is vanwege het grote aantal verdachten, het door Pelicots ex-man gefilmde bewijs van de vijftig mannen die op zijn uitnodiging zijn vrouw verkrachtten, en de wereldwijde aandacht.

Hoe in 1896 zes studenten met succes het werk van Van Gogh voor zes dagen naar Groningen haalden

admin
November 26, 2024
0

Van 21 tot en met 26 februari 1896, zes dagen lang, hield het Groninger Museum van Oudheden één van de grootste Van Gogh-tentoonstellingen ooit. In een bovenzaal van het toen net geopende museum kon je 102 schilderijen, één lithografie en 25 tekeningen zien van de in die tijd nog vrij onbekende Van Gogh. Ze hingen kris kras boven, onder en naast elkaar, de meeste waren niet ingelijst, titels zoals wij die kennen hadden ze nog niet. Voor een portret dat Henri de Toulouse-Lautrec in 1887 van Van Gogh had gemaakt, lag een krans: Vincent van Gogh (1853-1890) was nog maar zes jaar eerder overleden.

Hoe Van Gogh naar Groningen kwam heet de tentoonstelling die dit weekend opent in het Groninger Museum (een ander museum in een ander gebouw). Het antwoord op die vraag kostte zeven jaar onderzoek in diverse archieven, briefwisselingen en fotocollecties, maar luidt uiteindelijk simpelweg: zes studenten vonden dat hun stad niet alleen met oudheden, maar ook met hedendaagse kunst kennis moest maken. Zij zorgden dat Van Gogh ‘naar Groningen kwam’.

„Kennis van beeldende kunst was destijds in Groningen nog maar schraal te verkrijgen”, constateerde één van hen, de later beroemde historicus Johan Huizinga. Willem Leuring, indertijd student geneeskunde, verstuurde de brief met het verzoek om schilderijen te mogen tentoonstellen. „Alles wat Vincent maakte [is] prachtig, prachtig”, schreef hij aan Johanna van Gogh-Bonger in Bussum. Als weduwe van Vincents broer Theo beheerde zij Van Goghs nalatenschap, honderden schilderijen lagen opgeslagen in haar huis.

Al met al kwamen er dankzij de zes studenten in twee jaar tijd acht tentoonstellingen, waaronder nóg een Van Gogh-tentoonstelling, nu met tekeningen en aquarellen. Daarna viel het vriendengroepje uit elkaar, de meesten waren tegen die tijd afgestudeerd. Dankzij hen was er tussen 1895 en 1897 in het Groninger Museum van Oudheden behalve voor Van Gogh, ook aandacht voor de modern-zwierige dierenprenten van lithograaf Theo van Hoytema, voor ‘hedendaagsche Fransche prentkunst’, voor de art-nouveaukunst van Johan Thorn Prikker en voor het symbolisme van Jan Toorop.

Entrée f 0,25

En alles deden de zes studenten zelf. Christiaan van Valkenburg, hij studeerde voor psychiater, noteerde dat ze de muren bespanden „met een gepast lijkend kleedsel, [we] hingen de schilderijen op en maakten de omgeving zoals [wij] vonden dat het hoorde”. Ze adverteerden in de Nieuwe Groninger Courant: ‘duur der expositie 6 dagen, entrée f 0,25’. En ze hadden succes. „Er komen sedert Zondag meer dan drie honderd menschen daags”, schreef Willem Leuring op 25 februari enthousiast aan Johanna Van Gogh-Bonger.

Maar zo eenvoudig als het klinkt – zes studenten organiseren acht tentoonstellingen – is het antwoord op de vraag ‘hoe Van Gogh naar Groningen kwam’ nou ook weer niet. Dat maak je op uit de gelijknamige catalogus, eigenlijk meer een spannend boek: het leest als een ontdekkingsreis. Conservator Mariëtta Jansen is de belangrijkste auteur van Hoe Van Gogh naar Groningen kwam, in 2017 kreeg ze voor haar onderzoek een Conservatoren Stipendium van het Cultuurfonds.

Aan het einde van de 19de eeuw, kom je te weten, kwam ‘de moderne tijd’ naar Groningen. Letterlijk, met een stadspark (Noorderplantsoen), villabuurten (Ubbo Emmiussingel), een nieuw treinstation (1896), een modern ziekenhuis (1903) en nieuwbouw voor het museum. In 1894 opende het Groninger Museum van Oudheden aan de Praediniussingel, met grote ramen in het dak zodat er veel licht zou vallen in de zalen op de eerste verdieping.

Ook kwam er in 1876, met mogelijk nog grotere gevolgen voor de stad, een ‘Wet op het Hoger Onderwijs’. Dankzij die wet was de universiteit niet meer gebonden aan een vastgesteld aantal hoogleraren – en groeide ze uitbundig. Waren er in 1870 nog 146 studenten ingeschreven in Groningen, in 1890 waren het er al 465.

Johan Huizinga in zijn studeerkamer in Groningen, ca. 1895-1897

Met een foto van zo’n student – als blow up te zien op de tentoonstelling – begint het boek. Het is Johan Huizinga, hij zit in zijn studentenkamer. Op het behang boven zijn bureau heeft hij een litho geplakt van Theo van Hoytema, Pauw. De kleurige Pauw (1895) maakt nu deel uit van de collectie van het Amsterdamse Rijksmuseum, op de tentoonstelling hangt het origineel naast de foto.

Op een andere uitvergrote foto, afkomstig uit het archief van studentenvereniging Vindicat atque Polit, zie je een dinerend gezelschap hoogleraren met in hun midden Jan Toorop. De in die tijd al gevierde kunstenaar logeerde ter gelegenheid van de aan hem gewijde tentoonstelling „een week of langer” (Huizinga) bij geneeskundestudent Willem Leuring aan de Herestraat. In een hoek van de foto staan een paar studenten, misschien zijn ze van het vriendengroepje. De foto is in 1896 gemaakt ‘door een onbekende fotograaf’, waarschijnlijk Leuring.

**Jan Toorop**, rechts aan tafel zittend, en de hoogleraren Pet, Land en Reiger in 1896

‘Doodelijk blauw’

Er was kortom in de stad een atmosfeer ontstaan waarin wetenschap en kunst floreerden – en elkaar wederzijds beïnvloedden. Johan Huizinga bijvoorbeeld, volgde op zaterdagmiddag tekenlessen bij Academie Minerva. En hij niet alleen: veel notabelen betaalden contributie om de kunstopleiding te ondersteunen, in ruil daarvoor kregen hun kinderen teken- en schilderlessen.

En dan waren er nog de lessen ‘practische aesthetica’ van H.P. Bremmer, later een belangrijk adviseur van Hélène Kröller-Müller bij het samenstellen van haar collectie. Zijn lessen werden gevolgd door hoogleraren en hun vrouwen – vaak werden ze gehouden bij één van hen thuis – van wie er veel vervolgens ook kunstwerken aanschaften. Hoogleraar plantkunde Moll kocht een aantal Van Goghs, waaronder voor duizend gulden Tuin te Arles uit 1888 (tegenwoordig in bezit van het Haagse Kunstmuseum). Je ziet een stukje van het schilderij op een foto van de woonkamer van de familie, Jan Willem Moll en zijn gezin woonden aan de Nieuwe Kijk in ’t Jatstraat.

Maar met foto’s alléén maak je geen tentoonstelling over schilderkunst. Waar nog bij komt dat er in de archieven weliswaar veel materiaal is opgedoken, maar geen foto’s van de acht tentoonstellingen. Dus hoe doe je het dan wel?

Dat is gebeurd met bruiklenen uit dertig musea en een stuk of tien particuliere collecties. Werken van Toorop, Thorn Prikker, Van Hoytema (en vele anderen) hangen in verschillende, aan hun stijl gewijde zalen: symbolisme, decoratieve kunst, art nouveau. In vitrines zie je tegelijk waar de wetenschap mee bezig was, krullerige, bijna kunstige boomstronken uit de colleges plantkunde, een projector toont glasdia’s van de colleges esthetica. Je kijkt je ogen uit, de kunstwerken zijn prachtig en het mooie van deze opzet is: de context dringt zich niet op, maar spreekt door de extra lagen van foto’s en voorwerpen bijna vanzelf.

Vincent van Gogh, **Zelfportret** (1887)

En Van Gogh?

Indertijd waren schilderijen te zien die later beroemd zouden worden: zonnebloemen, sterrennachten, de bekende slaapkamer. Omdat ze geen titels hadden, werden ze in de catalogus aangeduid als ‘tuin’, ‘landschap’, ‘wanhoop’ of ‘arbeider’. Van de 102 werken uit 1896 zijn zo’n 60 geïdentificeerd, soms ook doordat kranten erover berichtten. Zo werd een schilderij op de tentoonstelling omschreven als „zeer hard geel, bijna schreeuwend geel; daarboven een hemel van een pijnlijk doodelijk blauw, en uit den storm van het koren vliegen eenige zwarte raven omhoog”. Dat was ongetwijfeld Korenveld met kraaien (1890).

Kunstkring De Ploeg

Want dat is het laatste verhaal van deze ontdekkingstocht: de Groninger kunstkring De Ploeg, bekend van expressionistische, contrastrijke schilderijen, heeft in de eerste paar jaar van zijn bestaan de invloed ondergaan van de Van Gogh-tentoonstelling uit 1896. Of preciezer, want de schilders van de in 1918 opgerichte De Ploeg waren te jong om er zelf geweest te zijn: waarschijnlijk werden ze meegesleept door het enthousiasme van hun leraar aan de Academie Minerva, F.H. Bach. „Dit werk is bij goede bestudeering, een tegengif voor zooveel smaakbedervende, zwakke kleurprentjes, welke vaak als schilderijen te slikken worden gegeven”, schreef Bach in 1896 in een ingezonden brief in de Nieuwe Groninger Courant nog voor de tentoonstelling was afgelopen.

Jan Wiegers, Jan Altink, Johan Dijkstra en George Martens van De Ploeg: ook zij schilderden zonnebloemen in een vaas, er hangen een stuk of zeven bij elkaar. „Van Goghs Veertien zonnebloemen, een schilderij dat in 1896 nog in Groningen had gehangen, kwam in 1924 in de National Gallery in Londen terecht. In Johanna Bongers’ ogen was dit een offer dat ze had moeten brengen, ‘a sacrifice for the sake of Vincent’s glory’. Het is verleidelijk om deze verkoop in verband te brengen met de vele schilderijen van zonnebloemen die de leden van De Ploeg rond deze tijd schilderden”, valt te lezen in de catalogus.

F.H. Bach brak als kunstenaar niet door, zijn naam is onbekend gebleven. Wel ontwierp hij de vijf tegeltableaus in de centrale hal van het nieuwe station, je ziet ze als je aankomt met de trein. En Van Gogh? Die kwam niet verder dan het treinstation van Hoogeveen, voor een verblijf van drie maanden in Drenthe. Groningen heeft hij nooit bezocht.

Jan Altink, Zonnebloemen (1925)

Jan Altink, Zonnebloemen (1927)

Foto’s: Particuliere collectie

Tv-recensie | Laat quizmarathondeelnemers af en toe even op hun rug liggen en naar de wolken kijken

admin
November 26, 2024
0

„Laat de mensen maar leven, als ze dat willen, en daarna doodgaan, ieder op zijn beurt”, schreef Wisława Szymborska in 2002. „Zij, de wolken, hebben met heel dat vreemde gedoe niets te maken.” De woorden van de Poolse dichteres stonden aan het eind van Even lucht (EO) in de wolken geschreven, als een wijsheid die de korte documentaire in perspectief moest plaatsen. De afgelopen twintig minuten waren gevuld geweest met beelden van mensen die op hun rug in de achtertuin, op een grasveld of naast een kippenhok lagen. Op verzoek van de documentairemakers namen ze daar de tijd om midden op de dag hun blik omhoog te keren. Met hun ogen op de wolken vertelden ze waar hun gedachten nu naartoe gingen.

Bij de jonge deelnemers richtten die gedachten zich vooral op de toekomst en alle angsten en verlangens die daarbij kwamen kijken, terwijl de oudere deelnemers veelal terugblikten op het verleden: soms tevreden, soms met spijt. De thema’s die de wolkenkijkers bezighielden varieerden van behapbaar en concreet tot beangstigend groot. Latrelaties en terminale ziektes, vliegvakanties en klimaatverandering. Ik kwam er niet over uit of ik dat troostrijk of juist beangstigend vond: het idee dat je die dromen en zorgen met zo veel mensen deelt. En dat het de wolken die aan je voorbijtrekken uiteindelijk worst zal wezen hoe veel van je dromen en nachtmerries werkelijkheid worden.

Omdat maandag me wat vroeg leek voor een existentiële crisis ruilde ik de wolken in voor SBS6 (in jargon noemen we dit ook wel een ‘vibe shift’). Daar is sinds vorige week iedere avond Lotto De Quizmarathon (Talpa) te zien – of, in de woorden van presentator Rob Kamphues: „Het grootste quizevenement uit de Nederlandse tv-geschiedenis”, bestaande uit „zo’n 32 uur lang alleen maar quizen, quizen en nog eens quizen, met een selectie van de meest fanatieke quizfanaten .” Die quizfanaten nemen de uitdaging ontroerend serieus en worden behandeld als ware artiesten. Niet alleen kunnen ze backstage gebruikmaken van „speciale faciliteiten”, waaronder een ijsbad, een hometrainer en een doos Trivial Pursuit; ze mochten van tevoren ook een rider (wensenlijst) inleveren met „etenswaar die goed is om supergefocust de 32 uur durende marathon door te komen.” Zo kan het dat ze tussen de quizrondes door met een verhit hoofd de coulissen inlopen terwijl ze dingen zeggen als: „Het is nu tijd voor de hummus.”

Spijtig is het wel dat de marathon is opgeknipt en uitgesmeerd over meerdere weken. Dat geeft je als kijker de gelegenheid om je avond na avond iets slechter te voelen over je groeiende ongeduld. Want geef toe: je kijkt niet voor de triviafeitjes. Je kijkt omdat je wil zien hoe lang het duurt voor de hummus uitwerkt en de eerste uitgeputte quizfanaat van de hometrainer dondert.

Slaaptekort

Misschien dat de bedenkers van het format voorvoelden dat veel kijkers om die reden pas bij de laatste afleveringen aanhaken, als het slaaptekort van de kandidaten het best zichtbaar wordt. Dat dat de reden is voor het extra drama-element dat ze hebben toegevoegd: de kandidaten delen zich steeds op in twee teams, en aan het eind van elke ronde stemt het verliezende team een van de eigen leden weg. Het weggestemde lid mag dan weer zelf een ander teamlid aanwijzen om het tegen op te nemen in een duel. Wie verliest, vertrekt.

Al dat gehannes met messen in ruggen leidde in aflevering één al tot betraande oogjes bij de weggestemde deelnemer. Zo’n deelnemer zou je eigenlijk ook even buiten op zijn rug moeten leggen, vind ik. Voor een beetje perspectief. „Laat de mensen maar quizzen, als ze dat willen”, zou je tegen hem moeten zeggen; „en daarna weggestemd worden, ieder op zijn beurt. Zij, de wolken, hebben met dat hele vreemde gedoe niets te maken.”

Luister naar