Nederland roept, samen met achttien andere EU-lidstaten, de Europese Commissie op om ‘out-of-the-box oplossingen’ te verkennen en uit te werken om de druk op het Europese asielstelsel te verminderen. Als voorbeeld van zo’n oplossing noemt de informele club de overeenkomst die Italië recentelijk met Albanië sloot om asielzoekers in dat land hun procedure te laten doorlopen.
Behalve Nederland hebben onder meer Italië, Tsjechië, Denemarken en de Baltische staten een brief aan de Commissie, die volgens een woordvoerder van staatssecretaris Eric van der Burg (Asiel en Migratie, VVD) woensdag verstuurd zou worden, ondertekend. Als Brussel aan de oproep gehoor zou geven, zou de deal van de radicaal-rechtse Italiaanse premier Giorgia Meloni een blauwdruk kunnen worden voor EU-beleid.
De oproep vormt een nieuwe stap in het strenger maken van het Europese migratiebeleid. Onlangs werden alle 27 EU-lidstaten het na lange beraadslagingen al eens over een nieuw asiel- en migratiepact, dat onder meer voorziet in strengere grensbewaking en meer solidariteit tussen de lidstaten.
Dat nieuwe pact is ook voor Nederland „een belangrijke stap” om „meer grip op migratie” te krijgen, zegt de woordvoerder. „Maar er is meer nodig. Daarom blijven we zoeken naar aanvullende oplossingen om die grip te versterken, ook op EU-niveau. Samenwerking met partnerlanden is daarin essentieel.”
Derde landen
De overeenkomst met Albanië maakt deel uit van een bredere internationale trend om grensbewaking en asielprocedures naar derde landen te verplaatsen. Het Verenigd Koninkrijk hoopt binnenkort de eerste migranten naar Rwanda te kunnen sturen, een optie die ook Denemarken al eens overwoog. De Rwanda-optie valt niet binnen de oproep van de negentien lidstaten aan Brussel.
Lees ook
Wat vinden Albanezen van de migratiedeal met Italië? ‘Dit mag niet de plek worden waar Europa bootvluchtelingen dumpt’
Migratie-experts en mensenrechtenorganisaties hebben hun bedenkingen bij de wettigheid van overeenkomsten zoals die tussen Italië en Albanië. Zo noemt Amnesty International ze „een bedreiging voor de mensenrechten van migranten en vluchtelingen”. De deal zou de internationale en EU-wetgeving omzeilen. Zo zou Italië de verplichting ontduiken om drenkelingen zo snel mogelijk aan land te brengen en zouden migranten in Albanië illegaal in detentie belanden.
Staatssecretaris Van der Burg benadrukt in een reactie op de brief dat de oplossingen waartoe opgeroepen wordt „te allen tijde in lijn” moeten zijn met het internationaal en Europees recht.
Effect
Ook over het effect van de Albanië-deal bestaan twijfels. Zo zouden er volgens critici te weinig opvangplekken zijn en zouden veel asielzoekers uiteindelijk alsnog naar Italië komen, omdat Albanië niet zo eenvoudig afgewezen migranten terug naar hun land van herkomst kan sturen. „Het enige doel [van de deal] is dat de migrantenboten straks worden onttrokken aan het oog van de publieke opinie”, zei de Italiaanse migratie-expert Matteo Villa begin mei tegen NRC.
Na de coronajaren is het aantal migranten dat naar Europa komt weer aan het stijgen. In 2023 bedroeg het aantal asielaanvragen in de EU 1,1 miljoen, op een bevolking van bijna 450 miljoen mensen. Veel Europese landen worstelen met de opvang van asielzoekers. In Nederland vormde deze groep het afgelopen decennium zo’n 11 procent van alle immigranten.
Door de asielprocedures in een derde land te laten plaatsvinden, hopen landen als Italië en Nederland dat de druk op hun eigen asielsysteem afneemt. De opvanglanden worden hiervoor betaald. Ook hopen Europese leiders dat er van de externe asielprocedures een afschrikwekkende werking uitgaat: wie naar de EU wil, zou ontmoedigd kunnen worden met het vooruitzicht op een verblijf in een niet-EU-land. Voor deze afschrikwekkende werking bestaat geen bewijs. Afgelopen jaar stierven er bijna vijfduizend migranten op hun reis naar Europa: op de Middellandse Zee, op de Atlantische Oceaan op weg naar de Canarische Eilanden of in de Sahara.
