Nederland in voorhoede van landen die Oekraïne militair steunen

Wapens Vorig jaar leverde Nederland voor circa 1 miljard euro aan militair materieel aan Oekraïne, dit jaar trekt het kabinet zelfs 2,5 miljard euro uit. „Er is een enorm maatschappelijk draagvlak voor.”

Augustus 2022: een oefening met een Duitse Leopard 2-tank, geleased door de Koninklijke Landmacht
Augustus 2022: een oefening met een Duitse Leopard 2-tank, geleased door de Koninklijke Landmacht

Foto Vincent Jannink/ANP

Vorige week zorgde minister Wopke Hoekstra (Buitenlandse Zaken, CDA) ineens voor wereldnieuws. Tijdens een commissiedebat in de Tweede Kamer vroeg Sjoerd Sjoerdsma (D66) of Nederland bereid zou zijn F-16-gevechtsvliegtuigen aan Oekraïne te leveren. Hoekstra wilde dat niet uitsluiten – sterker: „Als er een verzoek komt van Oekraïne, dan zullen we daar zeker naar kijken.” De volgende dag probeerde premier Rutte (VVD) na de ministerraad wat gas terug te nemen: van een verzoek uit Kiev om F-16’s was geen sprake. Hoekstra’s uitspraak was toen al de hele wereld over gegaan.

Het nieuws over de F-16’s bevestigde nog eens dat Nederland in de voorhoede zit van landen als het gaat om de militaire steun aan Oekraïne. Het afgelopen jaar leverde Nederland voor circa 1 miljard euro aan militair materieel, waaronder geavanceerde pantserhouwitsers. Voor dit jaar heeft het kabinet zelfs 2,5 miljard euro uitgetrokken. Afgelopen donderdag zette Nederland zijn handtekening onder de ‘Belofte van Tallinn’, een verklaring van ‘haviken’ binnen de NAVO (zoals het Verenigd Koninkrijk, Polen, de Baltische staten – en dus ook Nederland) zich committeren aan het leveren van zware wapens, zoals infanteriegevechtsvoertuigen en tanks. Afgelopen vrijdag maakte het kabinet bovendien nieuwe wapenleveranties bekend, waaronder twee lanceerinstallaties voor het Patriot-luchtafweersysteem, plus bijbehorende raketten.

Dadendrang

De Nederlandse dadendrang lijkt misschien „contra-intuïtief”, maar het is niet voor het eerst dat Nederland voorop loopt, zegt Tim Sweijs, onderzoeker bij het The Hague Centre for Strategic Studies (HCSS). In de jaren negentig speelde Den Haag een belangrijke rol bij de – mislukte – pogingen van de Verenigde Naties de burgeroorlog in Joegoslavië in te dammen. In 2006 meldde Nederland zich voor een missie in de gevaarlijke Afghaanse provincie Uruzgan. „Als we besluiten om internationaal mee te doen, dan willen we als klein land toch een serieuze rol spelen”, zegt Sweijs.

Een doorslaggevende factor daarbij is de houding van de Verenigde Staten, zegt defensie-expert Dick Zandee van Instituut Clingendael. „De wens om een betrouwbare transatlantische bondgenoot te zijn is een rode draad in het Nederlandse veiligheidsbeleid.” Nu de VS ferm de leiding hebben genomen in het steunen van Oekraïne, doet Nederland graag mee. En omdat de regering-Scholz slappe knieën toont, kan Nederland – dat op defensiegebied nauw samenwerkt met de Duitsers – schitteren.

Na druk van Den Haag ging Berlijn vorig jaar akkoord met de gezamenlijke levering van de pantserhouwitsers. Nu Scholz nog altijd terugschrikt voor het sturen van Leopard 2-tanks, laat minister Kajsa Ollongren (Defensie, D66) weten dat Nederland daar wél aan wil meewerken – hoewel de enige achttien tanks waarover Nederland beschikt zijn geleased van de Duitsers.

MH-17

Het neerschieten in 2014 van vlucht MH-17, waarvoor afgelopen november drie Russische oud-inlichtingenofficieren en een Oekraïense handlanger tot levenslang werden veroordeeld, heeft duidelijk gemaakt dat het confict in Oekraïne van directe invloed is op de veiligheid van Nederland, zegt Sweijs. De onderzoeker verwijst naar premier Rutte, die keer op keer zegt dat Oekraïne’s strijd ook óns gevecht is. „Het kabinet volgt een duidelijke lijn”, zegt Sweijs.

Daarbij helpt het sinds de Russische invasie van februari vorig jaar sprake is van grote consensus onder de Nederlandse bevolking, zoals ook blijkt uit recent opinieonderzoek van Clingendael. In 2021 zagen sommige Nederlanders Rusland nog als bastion van ‘traditionele waarden’, maar inmiddels beschouwt een overgrote meerderheid (87 procent) van de Nederlanders Rusland als de grootste bedreiging. „Er is een enorm maatschappelijk draagvlak voor steun aan Oekraïne”, zegt Dick Zandee. „Zelfs de opvang van tienduizenden vluchtelingen uit Oekraïne wordt tot nu toe niet als een probleem gezien.”

Consensus

Dezelfde consensus is terug te vinden in de Tweede Kamer. Een motie van D66’er Sjoerdsma afgelopen zomer om de wapenhulp aan Oekraïne „op zeer korte termijn verder op te schroeven” werd door twee derde van de Tweede Kamer gesteund. Als het gaat om het buitenlandbeleid, zegt Sjoerdsma, „loopt de Kamer al een tijdje vooruit op het kabinet.” Onder druk van het parlement zag minister Hoekstra zich gedwongen de maatregelen tegen Iran aan te scherpen. Ook als het gaat om China is de Tweede Kamer principiëler dan het kabinet. „De Kamer neemt vaak een normatief standpunt in”, zegt buitenlandwoordvoerder Ruben Brekelmans (VVD).


Lees ook: Oekraïne krijgt die westerse tanks wel, maar pas als er transatlantische overeenstemming is

Vóór de Russische invasie moest Brekelmans het kabinet nog aansporen om scherpschuttersgeweren aan Oekraïne te doneren. Inmiddels is elk taboe verdwenen. „De discussie gaat niet meer over wélk materieel we moeten leveren, maar over wat onze defensie nog kan missen”, zegt Brekelmans. Zowel hij als Sjoerdsma spreekt regelmatig met de Oekraïense ambassadeur en andere vertegenwoordigers van de Oekraïense regering. „Het is goed om te weten wat Oekraïne nodig heeft”, zegt Sjoerdsma.

In Kiev is men zich maar al te bewust van de invloed die Nederland heeft – vooral op Duitsland. „Tijdens een bezoek aan Berlijn lieten Duitse parlementariërs nog eens weten dat het Nederlandse standpunt effect heeft daar”, zegt Brekelmans. „Zeker als het gaat om wapensystemen die de Duitsers zelf ook hebben.”

Zo lopen er inmiddels lijntjes van de Oekraïense ambassade via het Nederlandse parlement naar het Bundeskanzleramt in Berlijn. Tot grote tevredenheid van Sjoerdsma: „Er is een mooi treintje ontstaan.”