NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg gaat in Boedapest de bezwaren bespreken die premier Viktor Orbán heeft tegen de kandidatuur van Mark Rutte als Stoltenbergs opvolger. Dat bevestigen verschillende bronnen aan NRC. Stoltenberg zou een dezer dagen of weken naar Hongarije gaan.
In de NAVO is Orbán nog de belangrijkste tegenstander van Ruttes benoeming. Hij zou het Rutte vooral kwalijk nemen dat die zich in 2021 scherp heeft uitgesproken tegen de anti-lhbtqi-wet in Hongarije. Rutte noemde Orbán toen „schaamteloos” en als Hongarije zo door zou gaan had dat land wat hem betreft „niets meer te zoeken in de EU”. Hij zei ook dat het „langetermijndoel” was om Hongarije „op dit punt op de knieën te krijgen”.
Rutte heeft nu 29 NAVO-lidstaten achter zich staan. Roemenië heeft nog steeds een eigen kandidaat, president Klaus Johannis, die verder nauwelijks steun heeft. Slowakije is ook nog tegen Rutte, maar het meest uitgesproken en fel is Hongarije. Vorige week nog noemde Orbán de uitspraken van Rutte in het verleden „problematisch”.
‘Laatste dingen’
Op verkiezingscampagne op de Grote Markt in Den Haag zei Rutte woensdagmiddag over zijn kandidatuur dat er „nog wat laatste dingen zijn om op te lossen”.
Volgens betrokkenen zou Rutte na Stoltenberg ook nog zelf naar Boedapest willen reizen voor een bezoek aan Orbán, zoals hij in april ook was langsgegaan bij de Turkse president Erdogan. Die gaf Rutte zijn steun pas een paar dagen later. Rutte wil alleen naar Hongarije gaan als hij daarna verzekerd is van Orbáns steun, ook als dat een paar dagen later komt.
Betrokkenen zeggen dat er al enige tijd „hoog ambtelijk overleg” is tussen Hongarije en Nederland. Orbán zou Rutte hebben gevraagd om excuses voor zijn uitspraken over Hongarije. Daar hoefde Rutte van Orbán niet speciaal voor langs te komen, het kon ook schriftelijk. Maar dat, zeggen betrokkenen, wilde Rutte niet doen. Hij zou wel bereid zijn tot een „privégesprek”, waarvan de inhoud geheim zou moeten blijven. Ook in zo’n gesprek zou hij niet bereid zijn om zijn woorden terug te nemen.
Een vogeltje dat vroeg fluit
In oktober vorig jaar was het Rutte zelf die in een radio-uitzending zei dat hij belangstelling had voor de NAVO-functie. Daardoor werd zijn campagne publiek, wat uitzonderlijk is bij zo’n kandidatuur: die begint normaal gesproken achter de schermen. Oud-NAVO-secretaris-generaal Jaap de Hoop Scheffer zei eerder in NRC: „Een vogeltje dat te vroeg fluit is voor de poes”. Ook bij eerdere benoemingen werd er behoorlijk wat afgereisd voor diplomatiek duw- en trekwerk, maar altijd in de luwte. Het bezoek aan Erdogan was voor Rutte een pijnlijke ervaring, omdat de president hem de hele dag liet wachten en uiteindelijk maar ruim een half uur met hem sprak. Omdat iedereen kon meekijken, werd het bezoek voor Erdogan een manier om zijn macht te tonen.
In dat licht is ook deze reis van Stoltenberg opmerkelijk. Hij is afscheid aan het nemen van NAVO-landen en zal het in Boedapest vooral ook gaan hebben over Oekraïne en andere thema’s. De kandidatuur van Rutte staat niet officieel op de agenda, Stoltenberg zal ook geen formeel standpunt innemen over zijn opvolging. Maar hij wil volgens betrokkenen wel heel graag dat het nu eindelijk wordt geregeld. Hij leidt de NAVO al tien jaar, zijn termijn als secretaris-generaal is al twee keer verlengd, . Volgens verschillende bronnen moet hij er niet aan denken dat dat nog een keer nodig is. Hij heeft in Brussel al duidelijk gemaakt dat hij in oktober definitief de deur achter zich dichttrekt.
Vooral de Verenigde Staten hadden de bedoeling dat er allang een opvolger bekend zou zijn. De Amerikanen wilden het al in maart van dit jaar geregeld hebben. Er waren in de loop van de tijd steeds meer landen die zich uitspraken vóór Rutte. Na flinke aarzelingen ook de Baltische Staten, die zeker wilden weten dat Rutte de dreiging van Rusland serieus genoeg nam.
Lees ook
Op de veiligheidsconferentie in München wordt Rutte voortdurend gevraagd naar zijn NAVO-ambities. ‘Ik had m’n kop moeten houden
Vol goede moed
In diplomatieke kring is bekend dat zo’n benoemingsproces niet te lang moet duren. En dat gebeurt nu wél. Dat wordt gezien als enorm riskant: als het gedoe rond een benoeming te veel aandacht krijgt, kan dat het aanzien van de NAVO beschadigen. Er kan dan opeens een ándere kandidaat naar voren worden geschoven, die het daarna snel wordt. Op de NAVO-top in Washington, half juli, moet een opvolger bekend zijn. De tijd dringt.
Rutte zelf leek na zijn bezoek aan Istanbul vol goede moed. Hij liep er toen al op vooruit dat hij mogelijk zou terugkomen „als NAVO-secretaris-generaal”. Maar de laatste weken lijkt hij minder zeker te zijn van zijn zaak. Als hem ernaar wordt gevraagd, benadrukt hij steeds vaker dat het ook níet kan lukken. „Dan word ik gewoon leraar.”
Toch is hij volgens betrokkenen in Den Haag en Brussel nog zeker niet kansloos. Vooral ook omdat er tot nu toe geen andere serieuze kandidaat is. Orbán zou in de campagne voor de Europese verkiezingen nog weinig ruimte zien om zijn toon over Ruttes kandidatuur te matigen. Vooral Ruttes uitspraak dat Hongarije „op de knieën” moet, zou veel Hongaren nog dwarszitten. Volgende week, na de verkiezingen, kan alles anders zijn.
