Amat Escalante kan best ‘naar Hollywood’. Hij struint met elke film de festivals af. Hij regisseerde acht afleveringen van hitserie Narcos: Mexico voor Netflix. Hij is nota bene half Amerikaan. En toch: „Ik neem al mijn films op rond mijn huis in Guanajuato, Mexico.”
Het is niet dat Narcos hem niet beviel. „Een fijne hybride: een Spaanstalige serie met Amerikaans budget. Ik hoefde geen scenario te schrijven, of geld te verzamelen. Het makkelijkste en leukste deel blijft over: filmen.”
Het heeft meer te maken met de manier waarop hij zijn films maakt. „Ik doe lange wandelingen, met notitieblok, en dan word ik geïnspireerd door wat ik zie. Vaak film ik dan ook op de locaties die me inspireerden.”
Escalantes films zijn gewelddadig, seksueel, provocatief en absurd. Niet direct de verwachte oogst van een wandeling. Of van deze stille man, die vragen soms beantwoordt alsof hij door de politie verhoord wordt. Toch is het logisch, zegt Escalante: „Guanajuato is binnen tien jaar van een van de veiligste, naar een van de gevaarlijkste staten van Mexico gegaan: bende-geweld, mensensmokkel, ontvoeringen. En de overheid kijkt weg omdat de staat geregeerd wordt door de oppositie. Ik woon en werk daar. Dat sijpelt naar binnen.”
Escalantes nieuwste film zit vol met de sociale problematiek die hij om zich heen ziet. Hoofdpersoon Emiliano gaat op zoek naar zijn moeder, die ‘verdwenen’ is nadat ze had geprotesteerd tegen een vervuilende mijn. Zijn zoektocht brengt hem naar een rijke familie. Zij wonen aan het meer waar zijn moeder verdween. De familie is seksueel pervers en misbruikt het leed in Guanajuato voor kunst en roem. Emiliano wringt zich het gezin in, vooral via de dochter van het beroemde stel.
Voelt het als een verantwoordelijkheid om de problemen die je om je heen ziet in je films te verwerken?
„Een beetje. Het is moeilijk voor mij om het er níét over te hebben, omdat ik er middenin woon. Mexico is een gevaarlijk land voor journalisten. En dus komt veel niet in het nieuws: uitbuiting van internationale bedrijven, ‘verdwijningen’, corruptie… Je ziet één bericht, ‘activist vermoord’, daarna niks meer. Ik wil geen journalist zijn, maar met mijn films dichterbij de slachtoffers én daders komen.”
Alles in de film draait om de mijn in het dorp, maar we zien nooit de buitenlandse eigenaren van de mijn.
„Vaak – niet alleen in Mexico – worden de mensen en het land uitgebuit, terwijl de winsten vooral naar de eigenaren gaan. Zij houden de handen schoon – ze zíén de consequenties niet eens – terwijl de lokale bevolking vecht over achtergebleven winsten.
„In mijn film zien we alleen de consequenties, en niet de eigenaren. We zien hoe iedereen een rol speelt; zo’n kleine rol, dat ze allemaal kunnen volhouden dat ze onschuldig zijn. ‘Iedereen is onschuldig’, zeggen ze, en daarna zeggen ze: ‘Iedereen is corrupt’.”
Er is in uw film ook een kunstenaar die het land uitbuit, vooral het leed, voor zijn werk. Bent u niet bang dat dat is wat u doet?
„Dat is wel het gevaar als je verhalen vertelt over de problemen in Mexico. Maar ik wóón er. Ik vertrek niet met de verhalen. En ik ben niet op zoek naar de glamour, van de rode loper.
„Daarnaast zijn de acteurs in mijn films ook lokale mensen die vaak nog nooit geacteerd hebben. Zij zitten soms in kwetsbare situaties. En zij reizen óók mee naar de festivals. Toen we met Los Bastardos (2008) naar Cannes gingen werd een van de hoofdrolspelers tegengehouden bij de grens. De festivaltop moest erbij betrokken worden om hem het land in te krijgen. Dat is de wereld waarin we leven, ook in Cannes.”
In het begin van je film zien we al wat er met Emilliano’s moeder gebeurt. Waarom liet je de kijker niet in spanning?
„Omdat mensen niet verdwijnen. Ze worden gegrepen, pijn gedaan. Ik wilde die magische connotatie van het woord ‘verdwijnen’ oplossen en laten zien hóé zo’n verdwijning plaatsvindt. Zelfs als het mijn verhaal schaadt.”
Er zit veel seksuele spanning in deze film en je vorige films. Waarom?
„Als ik dicht bij een personage wil komen, beland ik onvermijdelijk bij seksualiteit.”
Je denkt altijd aan seks?
„Ja, ik en de rest van de wereld ook. Het is zó’n belangrijk deel van het leven van mensen. Nu krijg ik er meer vragen over dan ooit: doordat de maatschappij is veranderd, springt het er meer uit. In Lost in the Night is die erotiek vooral bedoeld om te laten zien hoe mensen bezig zijn met uiterlijk, met het beeld van zichzelf dat ze de wereld tonen. We leven steeds meer in een virtuele werkelijkheid. Het is makkelijk om je foto’s aan te passen, je kiest op datingapps de foto die je het meest aanstaat. Er sluipt een nepheid in. Dat wilde ik laten zien: de rijke familie leeft via het scherm, wat ze de wereld in sturen naar onbekenden.”
Tijdens de pandemie werkte je vooral aan ‘Narcos’, heb je daarvan iets meegenomen voor je nieuwe film?
„Voor Narcos werkte ik voor het eerst met professionele acteurs. Dat deed ik nu weer. Het geeft andere mogelijkheden: ik kon de film bijvoorbeeld grappiger maken, omdat de acteurs technisch meer onderlegd zijn.
„Bij Narcos werkte ik voor het eerst met beroemde mensen. Roem interesseert me. Het geeft macht, tilt je op, boven echte gevoelens en echte problemen uit. Maar het is ook een illusie. Het komt alleen voort uit de manier waarop anderen naar je kijken.”
Waarom verwerkte je dat óók?
„Reclames voor luiers tonen altijd witte baby’s, terwijl de meeste Mexicanen niet blond met blauwe ogen zijn. Klassendiscriminatie en racisme zitten diep in de Mexicaanse cultuur, sinds de Spanjaarden aankwamen en de inheemse bevolking onderworpen. Deze rijke, beroemde familie was daar een makkelijke representatie van.”
