Nanninga’s JA21, dat toekeek hoe FVD implodeerde, lijkt nu hetzelfde lot beschoren

Een „persoonlijke baantjescarrousel”, een „dwaalspoor”. een partijtop die „boven de regels [staat]”. In niet mis te verstane bewoordingen halen twee Europarlementariërs en vier voormalige Statenleden zaterdag uit naar de leiding van JA21 en de koers van hun partij. Om vervolgens in een publieke brief met twee kantjes aan grieven hun lidmaatschap op te zeggen. De twee bekendste ondertekenaars, Rob Roos en Rob Rooken, behouden hun zetel in het Europarlement.

Lees ook: Ruzie binnen JA21: ‘De partij is een baantjesmachine voor Joost en Annabel’

Een week voor de officiële campagne-aftrap van JA21, zaterdag in Amersfoort, is diezelfde campagne voor de komende Tweede Kamerverkiezingen behoorlijk overhoop gehaald. Kort voordat de zes partijprominenten publiekelijk hun lidmaatschap opzegden, lekte er een kritische brief van een groep campagnemedewerkers uit over een vermeend gebrek aan erkenning en een amateuristische organisatie. Ze zeggen zich te beraden over hun beschikbaarheid voor de komende campagne, zo schreef journalist Chris Aalberts op X, voorheen Twitter, die de brief onder ogen kreeg.

JA21, de partij die eind 2020 voortkwam uit het imploderende Forum voor Democratie lijkt nu zelf in elkaar te storten.

Gebrek aan beterschap

In de afgelopen weken gingen ander kritische partijleden Roos en Rooken al voor. Twee (van de drie) huidige Tweede Kamerleden, Derk Jan Eppink en Nicki Pouw-Verweij stellen zich niet opnieuw beschikbaar voor de Tweede Kamerverkiezingen eind november. Pouw-Verweij liet daarbij nadrukkelijk weten vooralsnog alleen de partij te willen verlaten. Ze sluit daarmee een overstap naar een andere partij niet uit. In maart onderschreven Eppink en Pouw-Verweij een brief van bezorgde leden waarin scherpe kritiek op het gebrek aan interne partijdemocratie werd geuit en waarin een ongezonde partijcultuur werd beschreven.

Het gebrek aan beterschap, door het partijbestuur destijds beloofd, heeft de twee Europarlementariërs Roos en Rooken en vier voormalige Statenleden – Johan Almekinders (Overijssel) en Gert-Jan Ransijn (Flevoland), Wouter Weyers en Ted Dinklo (beiden in Utrecht) – ertoe bewogen de partij dit weekend de rug toe te keren.

Je kunt niet geloofwaardig de Haagse bestuurscultuur bekritiseren als je eigen partijcultuur precies dezelfde gebreken vertoont

Vertrekkend JA21-prominenten in hun brief

Directe aanleiding voor het vertrek van de zes vooraanstaande partijleden is de aankondiging van Annabel Nanninga om zich kandidaat te stellen voor de Tweede Kamer. Ze deed dat vrijdag in een interview bij NPO Radio 1. Naast lijsttrekker Joost Eerdmans is Nanninga medeoprichter en een van de twee gezichten van de partij. Ze is fractievoorzitter in de Eerste Kamer én in de Amsterdamse gemeenteraad.

Roos en Rooken en de vier oud-Statenleden hekelen de stap van Nanninga, die ze in april nog zei niet te zullen nemen; ze wilde haar positie in Amsterdam en in de senaat toen niet opgeven. De zes zien in de kennelijke draai van Nanninga dat de partij is verworden tot een „persoonlijke baantjescarrousel”. Van de goede voornemens een integere partij te worden is volgens hen niets terecht gekomen. „Je kunt niet geloofwaardig de Haagse bestuurscultuur bekritiseren als je eigen partijcultuur precies dezelfde gebreken vertoont”, schrijven ze.

Politieke veren

In hetzelfde interview reageerde Nanninga op de bezorgde brief van de tien campagnecoördinatoren, die een dag eerder via journalist Chris Aalberts naar buiten was gekomen. Ze zei „opbouwende kritiek” te kunnen waarderen, maar vond ook dat er binnen de partij ook „types” zijn die „rancuneuzer in de wedstrijd zitten”, die vaak „zuur zitten te mekkeren”, „anderen willen beschadigen” en „bepaalde posten willen opeisen”. Nanninga zei niet rouwig te zijn dat zo nu en dan teleurgestelde partijleden vertrekken. „In deze fase van de opbouw van de partij zit je af en toe in de rui en dan moeten er even wat veren worden afgeschud.”

Op het vertrek van zes werd niet geschrokken gereageerd door het partijbestuur. Het stelde dat tweeënhalf jaar na de oprichting van JA21 het voor sommige volksvertegenwoordigers „helaas onmogelijk” was om een gezamenlijke koers voor te staan. Het bestuur zegt om die reden vorig jaar er al bij hen op te hebben aangedrongen de partij te verlaten. „Deze politici hebben hier nu zelf gehoor aan gegeven.” In een reactie aan NRC hekelt Europarlementariër Rob Roos de herhaaldelijke pogingen van het partijbestuur hen te „sensibiliseren”. „Het toont een volledig gebrek aan besef. Volksvertegenwoordigers hebben een kiezersmandaat en hoeven geen verantwoording af te leggen aan het partijbestuur.” Ted Dinklo ontkent op X te zijn gevraagd om JA21 te verlaten.

Als partij zit je in de opbouwfase af en toe in de rui en moet je wat veren afschudden

Partijbestuur in reactie op het vertrek

JA21 hoopte altijd het redelijke alternatief ‘op rechts’ te zijn – of te worden –, waarbij ze het kabinet in de Eerste Kamer aan een meerderheid kon helpen. Maar na de Provinciale Statenverkiezingen van maart kreeg de partij die positie niet. De BoerBurgerBeweging werd de grootste met zestien zetels, JA21 kreeg er drie. In de meest recente peilingen staat de partij van Eerdmans en Nanninga niet of nauwelijks op winst. De concurrentie op de rechterflank is groot, met de PVV, FVD, JA21 en die andere afsplitsing van Forum, BVNL van Wybren van Haga. Met de opkomst van BBB en de oprichting van Nieuw Sociaal Contract, de nieuwe partij van Pieter Omtzigt, lijken veel kiezers zich juist weer van radicaal rechts af te willen wenden.

Lees ook: JA21 wil de enige echte partij tegen ‘woke’ worden

Het vertrek van de twee nog zittende Europarlementariërs Rob Roos en Rob Rooken uit de partij betekent de zoveelste afsplitsing van het oorspronkelijke Forum voor Democratie. Het is strikt genomen zelfs de tweede ‘afsplitsing van een afsplitsing’. Begin deze maand stapte Tweede Kamerlid Olaf Ephraim boos uit BVNL omdat hij geen plek kreeg op de kandidatenlijst voor de komende Kamerverkiezingen. Hij begon een eigen fractie. De verbrokkeling van rechtse (splinter)partijen zet door.