Als Ursula von der Leyen de uitslag donderdag hoort, tikt ze twee keer op haar borst en steekt dan haar vuisten in de lucht. „Ik kan niet beginnen uit te drukken hoe dankbaar ik ben voor het vertrouwen van de meerderheid van het Europees Parlement”, zal ze even later tegen journalisten zeggen.
Met een comfortabeler meerderheid dan vijf jaar geleden, werd de Duitse donderdag door het Europarlement verkozen voor een nieuwe termijn als Commissievoorzitter. Daarmee kan Von der Leyen nu gaan beginnen aan het samenstellen van haar nieuwe Commissie – en krijgt ook Nederland snel het verzoek een kandidaat aan te dragen.
Naast de ‘centrumpartijen’ (christendemocraten, sociaaldemocraten en liberalen), steunde ook een aanzienlijk deel van de groene Europarlementariërs haar, net als een kleine groep uit de de radicaal-rechtse flank.
Lees ook
Von der Leyen herkozen als voorzitter Europese Commissie
Die brede coalitie is opmerkelijk genoeg het gevolg van de verkiezingsnederlaag van de Groenen en de forse winst van radicaal-rechtse partijen. Het heeft de Groenen richting het centrum geduwd om zo hun invloed te behouden, als onderdeel van een pro-Europese, constructieve coalitie. En ook sommige Europarlementariërs van de radicaal-rechtse ECR-fractie willen zich distantiëren van de nóg rechtsere partijen door zich constructief op te stellen – hoewel steun uitbleef van de partij van de Italiaanse premier Giorgia Meloni.
Daarmee tekent zich in grote lijnen de coalitie af waarmee Von der Leyen haar plannen de komende periode kan gaan verwezenlijken. Tegelijk deed Von der Leyen om steun te vergaren zóveel beloftes aan zoveel verschillende groepen, dat het onmogelijk is bij het nakomen daarvan iedereen tevreden te houden.
Bij alle soms ambitieuze plannen die Von der Leyen donderdag presenteerde, blijft het dus steeds de vraag: hoe haalbaar zijn ze? Dit zijn een paar van de uitdagingen die voor haar liggen.
Klimaat verenigen met bedrijf- en boervriendelijk beleid
Terwijl de EU de afgelopen vijf jaar een pakket ambitieuze klimaatwetgeving aannam, groeide recent bij rechtse partijen in het Europarlement de weerstand tegen de ‘Green Deal’. Het verklaart waarom Europarlementariërs donderdag vooral nauwgezet volgden hoe Von der Leyen de toekomst van het klimaatbeleid voor zich zag.
Daarbij viel op: het woord ‘groen’ is vervangen door ‘schoon’. En daarmee verschuift ook de focus van nieuwe wet- en regelgeving naar het ondersteunen van de industrie in de klimaattransitie. De klimaatdoelen houdt Von der Leyen in stand, maar wel „met pragmatisme, technologieneutraliteit en innovatie”. Om zowel rechts als links achter zich te krijgen, kondigde Von der Leyen een ‘Schone Industrie deal’ aan: een nog niet heel concreet nieuw initiatief voor groene industriepolitiek.
Onzeker blijft hoe groen Von der Leyen haar tweede termijn zal zijn
Tegelijk hield ze zich op de vlakte over veel controversiële onderwerpen. Bijvoorbeeld nieuwe voorstellen die volgens eigen Commissie-experts nodig zijn om de emissies in de landbouw te laten dalen. Von der Leyen benadrukte louter de dialoog met boeren voort te willen zetten. Ook benadrukte Von der Leyen weliswaar dat het afgesproken einde van de brandstofauto per 2035 „duidelijkheid” creëert voor automakers, maar bepleitte ze óók het openbreken van de al aangenomen wet om ook auto’s met zogeheten e-fuels, bijvoorbeeld brandstoffen gemaakt met groene waterstof, toe te staan.
Onzeker blijft hoe groen Von der Leyen haar tweede termijn zal zijn: als klimaatwetgeving de meer impact gaat hebben op burgers en bedrijven, blijft het afwachten hoe ferm de Commissievoorzitter kiest voor ambitie of afzwakken.
Oekraïne steunen en defensie versterken in een mogelijk nieuw Trump-tijdperk
Niet voor het eerst benadrukte Von der Leyen donderdag: Europa blijft Oekraïne „zo lang als nodig” ondersteunen. Daartoe moet ook de Europese defensie versterkt: onder meer via een Defensie-eurocommissaris, meer defensie-industriepolitiek en de ontwikkeling van een Europees luchtafweerschild.
Die ambities worden door vrijwel alle partijen en lidstaten gesteund – naar dwarsligger Hongarije haalde Von der Leyen donderdag hard uit. Maar de kans is inmiddels groot dat later dit jaar in de Verenigde Staten Donald Trump opnieuw tot president wordt gekozen, en de Amerikaanse steun aan Oekraïne stevig onder druk komt te staan.
Hoe zal Von der Leyen zich dan staande houden? De afgelopen periode koesterde ze zeer nauwe betrekkingen met het Witte Huis. „Wij bouwen aan onze eigen kracht”, antwoordde Von der Leyen donderdag, gevraagd naar het mogelijke vooruitzicht van Europa-kritische president in de VS. Maar dat het ook de Europese steun voor Oekraïne onder druk zou zetten is evident.
Wie gaat dat betalen?
Vrijwel geen woord duikt zo vaak op in het nieuwe politieke programma als dit: investeringen. Die moeten er komen in onder meer defensie, cyberveiligheid, schone technologie, digitalisering en landbouw. „Dit mandaat moet het tijdperk van investeren worden”, aldus Von der Leyen. Veel daarvan moet van private investeerders komen – een wens die Europa al jaren heeft, niet met bijster veel succes.
Maar als het aan Von der Leyen ligt, komt er ook een nieuwe fonds om de Europese concurrentiekracht te versterken én wordt de nieuwe Europese begroting ambitieus genoeg om alle uitdagingen aan te gaan. Maar hoe zo’n fonds gefinancierd gaat worden blijft onduidelijk. Het opnieuw aangaan van EU-schulden, zoals in de coronatijd, stuit op fel verzet van onder meer Duitsland en Nederland. Even groot is het verzet tegen het verhogen van de EU-begroting – de nieuwe Nederlandse coalitie rekent er bijvoorbeeld juist op de komende periode mínder te hoeven inleggen.
Lees ook
De vijf gezichten van EU-baas Ursula von der Leyen
